Dərs vəSAİTİ Azərbaycan Respublikası Təhsil

Tədris çətinlikləri  

 

Bütün ünsiyyət problemlərinin fərdləri məxsus olduqları sosial və 

tədris  mühitində  təcrid  etmək  təhlükəsi  yaratdığı  üçün  bu  problemlərə 

vaxtında  və  yerindəcə  müdaxilə  etmək  lazımdır.  Müxtəlif  nitq  və  dil 

nümunələri  bir  növ  «uĢaq  danıĢığı»  adlandırıla  bilir  və  bunlar  azyaĢlı 

uĢağın normal inkiĢafının üzvü hissəsi sayılır, ancaq bu xırda problemlər 

sonradan  aradan  qaldırılmaqda,  ciddi  maneəyə  çevrilirlər.  Bunlardan 

biri  də  nitq  və  dilin  inkiĢafı  sahəsində  geriləmədir,  bu  mənada  tələffüz 

edilən  nitq  nümunəsi  anlaĢılma  prosesinin  özünü  ciddi  Ģəkildə 

çətinləĢdirir.  Beynin  inkiĢaf  xüsusiyyətləri  ilə  əlaqədar  olaraq,  beĢ 

yaĢına  qədər  dil  və  ünsiyyət  vərdiĢlərini  öyrətmək  nisbətən  asandır. 

UĢaqlar  əzələ,  eĢitmə,  yaxud  inkiĢaf  baxımından  geriləmə  problemləri 

qarĢısında durduqda, onların nitqi və dili mənimsəməsi çətinləĢir.  

Nitq və dil terapevtləri ünsiyyət problemlərinə malik olan uĢaqlara 

müxtəlif yollarla yardım göstərirlər. Onlar uĢağı fərdi terapiya ilə təmin 

edir, uĢağa dərs deyən müəllimə onu sinifdə ünsiyyətə girmə prosesinin 

asanlaĢdırmağın  ən  səmərəli  yollarını  göstərir  və  məktəbdə  səmərəli 

terapiya  texnikasının  inkiĢafı  məqsədilə  uĢağın  ailəçi  ilə  sıx  Ģəkildə 

iĢləyir.  Tətbiq  olunan  texnoloji  vasitələr  fiziki  xüsusiyyətləri  ünsiyyət 

problemləri yaradan uĢaqlara kömək edə bilər. Elektrik kommunikasiya 

sistemləri danıĢa bilməyən fərdlərə və ciddi fiziki qüsurları olan Ģəxslərə 

müəyyən bir fikrin ifadə edilməsinə imkan yaradır.  

Ünsiyyət  vərdiĢləri  təlim  prosesinin  nüvəsidir.  UĢaq  məktəbə 

getdikcə,  onun  qazandığı  və  mənimsədiyi  sözlər  və  anlayılar  da  artır. 

UĢaqlar yaĢa dolduqca, oxuma və yazma vərdiĢləri mürəkkəbləĢir, baĢa 

düĢmə və dildən istifadə etmə müəyyən çətinliklər doğurur. Buna görə 

də, nitq və yaxud dil terapiyası uĢağın məktəbdə oxuduğu dövr ərzində 

daha  təkmilləĢdirilmiĢ  vasitələrə  müraciət  etməlidir.  Nitq  və  dil 

terapevti  müəllimlərə  və  müxtəlif  mütəxəssislərə  təcrübə  ilə  bağlı  olan 

ünsiyyət  vərdiĢlərinin  yaradılmasında  kömək  edə  bilər  və  qarĢılıqlı 

münasibətlərin  qurulmasının  ən  vacib  tərkib  hissəsi  olan  üsulların 

müəyyənləĢdirilməsini meydana qoya bilər.  

---

 

188 

Kommunikasiya  müxtəlif  komponentlərə  malikdir.  Bütün 

kommunikasiya məqsədləri azyaĢlı uĢaqların onları əhatə edən dünyanın 

öyrənmə üçullarını təkmilləĢdirməyə yönəldilməlidir.  

 

Beyin zədələnmələri  

Tərifi  

Beyin  zədələnmələri  (BZ)  xarici  fiziki  təsir  nəticəsində  yaranan 

funksional  naqislik,  yaxud  fizilolji  qüsurla  nəticələnən  zədə  kimi 

müəyyən olunur və bu da uĢağın təlim prosesinə mənfi təsir göstərir. bu 

anlayıĢ  bir  və  ya  bir  neçə  sahədə  qüsurların  meydana  çıxması  ilə 

nəticələnən  üzdə  və  daxildə  olan  beyin  zədələnmələrinə  tətbiq  edilir: 

idrakı;  dil;  yaddaĢ;  diqqət;  mühakimə  yürütmə;  məsələ  həll  etmə; 

sensor;  qavrayıĢ  və  hərəkət  qabiliyyətləri;  psixoloji  davranıĢ;  fiziki 

funksiyalar;  informasiyanın  qəbul  edilməsi  və  nitq.  Bu  anlayıĢ 

anadangəlmə  beyin  qüsurlarına,  yaxud  doğuĢ  zamanı  yaranan 

zədələnmələrə aid edilmir.