Dərs vəSAİTİ Azərbaycan Respublikası Təhsil

Qüsurlu  uşaqlar  üçün  planlaşdırmada  tematik  yanaşmanın 

faydaları  

Xüsusi  hazırlıq  siniflərdəki  xüsusi  ehtiyaclı  uĢaqlar  tematik 

yanaĢma  üsulundan  faydalanırlar.  Mövzu  və  bu  mövzunu  tamamlayan 

tədris  planının  birləĢdirilməsi  hər  bir  uĢağa  mövzunu  təcrübədən 

keçirmək və tematik materialdan funksional Ģəkildə istifadə etmək üçün 

lazım gələn vərdiĢləri sınaqdan keçirmək imkanlarını verir.  

Bir çox xüsusi təlim ehtiyacına malik uĢaqlar yeni bilik, vərdiĢ və 

sözlərin  mənimsənilməsi  məqsədilə  «dərsdən  sonra»  prinsipinə  riayət 

etməyi  tələb  edirlər  (Mendel  və  Qould,  1984).  Tematik  yanaĢma 

uĢaqlara  mövzu  ilə  birbaĢa  bağlı  olan  təcrübəni  meydana  çıxarmaq 

imkanı  verir.  Mövzu  üzərinə  diqqət  yönəldikcə,  uĢaqlar  mövzu  üzrə 

Ģəxsi biliklərini nümayiĢ etdirmək qənaətinə gəlirlər.  

Mövzu  diqqət  mərkəzinə  çevrilən  kimi  uĢaqlar  bu  mövzu 

ətrafında  özlərinin  Ģəxsi  biliklərini  nümayiĢ  etdirməyə  həvəslənirlər. 

Müəllimlər  biliyin  daxili  təhlilinə  fərdi  Ģəyildə  yardım  göstərirlər. 

Konsepsiyanın inkiĢafı mültimodallıq məsələn, blokların tikilməsi, gillə 

iĢ görmək, musiqiyə qulaq asmaq, hərəkətli çalıĢmalarda iĢtirak etmə və 

---

 

142 

yeni sözlükdən istifadə etməklə təqdim olunur və bütün bunların hamısı 

təqdim edilən layihənin mövzusu ilə əlaqədardır.  

Demək  olar  ki,  bütün  uĢaqlarda  onların  məsələ  həll  etməyə 

meyllərində,  maraq,  konkret  çalıĢmalarda  nümayiĢ  etdirdikləri 

bacarıqlarda,  əĢyaları  təqdimetmə  iĢinə  fərqli  yanaĢma  metodlarında, 

xüsusi  ardıcıllıqla rahat  və  asan  iĢ  görmə  qabiliyyətlərində  və  sonralar 

müəllim tərəfindən möhkəmləndirilən, ilk əvvvəllər isə Ģəraitdən asılılıq 

dərəcəsində fərdi fərqlər mövcuddur. Buna görə də Bruner (1966) qeyd 

edir ki, «tədris proqramı sinifdə faydalı və səmərəlidirsə, onun tərkibinə 

uĢaqları  fəallaĢdırmağın  müxtəlif  yolları,  ardıcıllığı  təqdim  etməyin 

müxtəlif üsulları və s. daxil olmalıdır. Bir sözlə desək, tədris proqramına 

ümumi məqsədə aparan müxtəlif yollar daxil olmalıdır» (səh. 71). 

Skəfoldinq  (meĢə)  metaforası  (Vud.  Bruner  və  Ros.  1976) 

uĢaqların  arasında  müstəqilliyi  təkan  verən  və  uĢaqlara  əsas  mövzu 

üzərində diqqəti cəmləĢdirmə imkanı yaradan tədris prosesini illüçtrativ 

Ģəkildə  göstərmək  üçün  faydalıdır.  Aqotskinin  (1978)  irəli  sürdüyü 

konsepsiyada vurğu belə bir cəhətin üzərinə düĢür ki, yaĢlı Ģəxslər lazım 

olan yardımı ideal Ģəkildə qiymətləndirirlər və uĢaqların optimal artımı 

üçün  lazım  olan  problemləri  bilirlər.  YaĢlı  Ģəxslər  uĢaqların  yaĢı  az 

olanda  onlara  kömək  etmək  təĢəbbüsünü  irəli  sürür  və  onların  daha  da 

müstəqil Ģəxsə çevrilmələri üçün bu yardımı yavaĢ-yavaĢ azaldırlar. Bu 

yeni müstəqillik öz növbəsində müəyyən problem və qayğıları müĢayiət 

olunur.  

UĢaqlar  qrup  layihə  iĢi  ilə  məĢğul  olanda  müəllimlər  fərdi 

xarakterli  uĢaqlara  müxtəlif  yardım  formalarını  təklif  etmək  üçün  daha 

çox  vaxta  malik  olurlar.  Qrupla  birbaĢa  məĢğələ  ümumiləĢdirilməsini 

asanlaĢdırır.  «Real  həyat»  təcrübəsinin  nədən  ibarət  olduğunu  bilən 

müəllimlər  onlara  sinifdə  fərdi  Ģəkildə  məhz  nəyin  öyrənilməsi 

olduğunu da bilirlər.  

Dil öz növbəsində təcridolunma Ģəraitindən fərqli olaraq kontekst 

daxilində təqdim edildiyi zaman daha səmərəli Ģəkildə öyrədilir. Təkrar 

Ģəkildə istifadə vasitəsilə, yaxud funksional təcrübə mühitində müvafiq 

əlaqə  meylləri  meydana  çıxır.  əks  əlaqə  «artıq  korrektə  olunmuĢ» 

istifadə  və  ardıcıllıq  vasitəsilə  təkrarlana  bilən  təcrübə  ilə  bilavasitə 

əlaqədar  olmalıdır.  Dil  sahəsində  problemin  yoluna  qoyulması  gün 

ərzində  meydana  çıxa  bilər  və  müəllimlər  tərəfindən  müvafiq  modelə 

uyğunlaĢdırıla  bilər.  UĢaqların  müəyyən  fəaliyyət  növü  ilə  məĢğul 

olduqları  zaman  müəllimlər  onları  öz  seçimlərini,  mövcud  məlumatı 

necə  bölüĢmələrini,  aralarındakı  ünsiyyəti,  problemləri  necə  həll 

---

 

143 

etmələrini  ifadə  edə  bilərlər  və  bütün  bunlar  dili  təcrübədən  keçirmə 

əsnasında meydana çıxır. UĢağın uĢaqla ünsiyyətə girməsi, onlarla sosial 

situasiyalar barədə söhbətlər aparmaq, kommunikativ səmərəni sınaqdan 

keçirmək,  mövcud  ideyaları  müqayisə  etmək  və  dostluq  əlaqələrinin 

yaranmasına  və  möhkəmlənməsinə  təĢəbbüs  göstərmək  imkanlarını 

verir.  müəllim  tematik  yanaĢma  üsulundan  istifajə  etdiyi  zaman  o, 

uĢaqlar  üçün  əĢya  və  hadisələr  arasındakı  əlaqələri  meydana  çıxarmaq 

məqsədilə  müvafiq  kontekst  yaradır  və  bu  zaman  adi  mövzulardan 

istifadə edir.  

UĢağın gün ərzindəki fəaliyyətində müəllimin rolu, necə deyərlər 

yol  göstərməkdən  və  mövcud  vəziyyəti  modernləĢdirməkdən  ibarətdir. 

Müəllimlər  uĢağın  hansı  istiqamətə  meylli  olduğunu  öyrənir  və  ona 

məqsədinə  çatmaqda  kömək  edir.  AĢağıdakı  nümunələri  nəzərdən 

keçirək:  

Anna  hər  hansı  bir  dramatik  oyun  mühitinə  daxil  olduqda,  o, 

oynamaq  üçün  deyək  ki,  kuklanı  seçir.  Anna  bu  oyunla  eyni  zamanda 

məĢğul olan uĢaqlarla ünsiyyətə girməkdən çəkinsə belə, sinif yoldaĢları 

kimi həmin drmatik oyunda iĢtirak etməyə baĢlayır. Annanın müəlliməsi 

Lena Annanın material və digər uĢaqlarla qarĢılıqlı münasibətinə yardım 

göstərməyə  diqqətini  cəmləyir.  O,  Annanın  ailədə  qazandığı  bilik  və 

təcrübəyə əsaslanaraq, oyunun qısa ardıcıllıq variantı seçir. Lenanın bu 

yardımı  Annaya  onu  dramatik  oyunda  nə  gözlədiyin  öncədən  bilməyə 

kömək  göstərir.  Onun  Lenadan  aldığı  köməklik  nəticəsində  oyundan 

daha fəal və səmərəli Ģəkildə istifadə edə bilir.  

Annanın  digər  uĢaqlarla  qarĢılıqlı  münasibətdə  olmaq  üçün 

Annanın istifadə edə bildiyi  müxtəlif strategiyalarda göstərri. Lena hər 

hansı bir uĢağa müəyyən detalı baĢqası ilə bölüĢməyi təklif edir, ondan 

digər uĢağa kömək göstərməyi xahiĢ edir və digər uĢağın diqqətini cəlb 

etmək  üçün  iĢlətdiyi  müsbət  metodu  nümayiĢ  etdirir.  Bu  vərdiĢlərdən 

istifadə  etməklə  baĢını  qatan  və  oyuna  getdikcə  daha  çox  öyrəĢən 

Annanın Lenanın birbaĢa müdaxiləsinə daha heç bir ehtiyac qalmır.