Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası

 
ALMAN ƏDƏBİYYATI 
 
XVII  əsr  alman  tarixi  və  ədəbiyyatının  ən  faciəli, 
eyni  zamanda  onun  ədəbiyyatının  ən  parlaq  dövrlərindən 
biridir.  Otuz  illik  müharibənin  dəhşətləri,  feodal  irticasının 
müvəqqəti  təntənəsi  alman  ədəbiyyatını  susdura  bilmədi, 
onun  Opits,  Fleminq,  Loqau,  Qrifius,  Anders,  Moşeroş, 
Qrimmelshauzen  kimi  şair  və  nasirləri  öz  istedadlarının 
bütün  gücü  ilə  ən  çətin  şəraitdə  belə  xalqa  xidmət  etdilər. 
Onların 
yaratdıqları 
əsərlərdə 
Almaniyanın 
faciəsi 
heyranedici  bir  qüdrətlə  qələmə  alınmışdır.  Avropa 
ölkələrinin  ədəbiyyatından  heç  biri  arasıkəsilməz  müharibə 
alovları içərisində yanan xalqın taleyini bədii sözün gücü ilə 
nə  qədər  doğru  və  əhatəli  şəkildə  əks  etdirməmişdir.  XVII 
əsr  alman  ədəbiyyatının  dünya  ədəbiyyatının  inkişafında 
yeri,  mövqeyi  məhz  bununla  müəyyənləşir.  Nə  Kalderon  və 
Milton,  nə  məşhur  fransız  klassisistləri  dövrün  bu  qədər 
dəhşətli mənzərələrini yaratmışlar. 
Buna  görə  Breslavl  Universitetinin  professoru  Maks 
Koxun  "XVII  əsr  poeziyası  o  qədər  də  yüksək  şöhrət 
qazanmamışdır; 
bir 
neçə 
kilsə 
himnindən 
və 
Qrimmelshauzenin  ancaq  tarixi-mədəni  baxımdan  maraqlı 
olan  romanından  başqa  o  oxucunu  indi  də  cəlb  edə  biləcək 
elə  bir  şey  yarada  bilməmişdir."  sözləri  tamamilə  ədalətsiz 
bir  hökm  kimi  görünür.  XVII  əsr  alman  ədəbiyyatının  nisbi 
yoxsulluğu  onun  siyasi,  ictimai  tarixinin  ziddiyyətləri  ilə 
şərtlənir. 
XVII əsr alman xalqının tarixində ən çətin, ən ağır, ən 
qaranlıq bir dövrdür. 1618-ci ildən 1648-ci ilə qədər davam 
edən otuz illik müharibə ərzində aramsız olaraq xalqın qanı 
tökülür,  şəhərlər  və  kəndlər  talanır.  Bir-birinin  arxasınca 
Danimarka, 
İngiltərə,  Hollandiya,  İsveç  və  Fransa 

XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 
 
 
47 
Almaniyanın  daxili  ziddiyyət  və  fəlakətlərindən  istifadə 
edərək  onun  torpaqlarını  müharibə  meydanına  çevirirlər. 
Alimlərin  hesablamalarına  görə,  bu  müharibələr  zamanı  on 
üç  milyon  adam  ölmüş,  1629  şəhər,  18310  kənd  dağılmış, 
1976  monastır  yandırılmışdır.  Almaniya  dünya  ticarətindən 
təcrid  edilir,  onun  gəmi  işləyən  çayları  xarici  dövlətlərin 
əlinə  keçir.  Almaniyanın  təsərrüfatı  pozulur,  peşə  istehsalı 
son dərəcə azalır. 1648-ci ildə Vestfal sülhü bağlanır. Bu sülh 
müqaviləsinə görə Almaniya 300-dən çox müstəqil knyazlığa 
parçalanır. Bundan  əlavə ölkədə mindən çox  müstəqil  rıtsar 
(zadəgan)  malikanələri  və  əlliyə  yaxın  azad  şəhər  var  idi. 
Prussiya,  Avstriya  və  Fransa  sülh  müqaviləsindən  sonra  da 
ölkəni  süni  olaraq  ziddiyyətlər  içərisində  saxlayırdılar. 
Fransız  diplomatiyası  Almaniyada  istədiyi  kimi  ağalıq  edir, 
pozulmuş  alman  knyazlarını  qızıl  və hədə  ilə  öz  casuslarına 
çevirirdi. Almaniyanın daxilində feodalizmin bərpası prosesi 
gedir,  ölkə  əyalətləşir,  bir  çox  yerlərdə  kəndlilər  yarım  qul-
lara  çevrilirlər.  Alman  bürgerliyi  knyaz  mütləqiyyəti 
qarşısında  geri  çəkilir.  Bürgerliyin  yuxarı  təbəqəsi  – 
patritsilər 
hakim 
zadəganlıqla 
birləşir. 
Seyrəlmiş, 
yoxsullaşmış  orta  və  xırda  bürgerlik  isə  baş  vermiş  fəlakət 
nəticəsində  küt  bir  itaətə  qapılır.  Elan  edilmiş  sülhə 
baxmayaraq katoliklik zorla bərpa olunur, yezuitlərin nüfuzu 
protestant torpaqlarını da öz təsirinə alır. 
Bütün  XVII  əsr  müddətində  Almaniya  otuzillik 
müharibənin vurduğu yaraları sağalda bilmir. Mədəniyyət və 
ədəbiyyat  sahəsində  bir  tənəzzül  duyulur.  Alman  yazıçıları 
qonşu  ölkələrin  ədəbi  nümunələrinə  müraciət  edirlər.  XVII 
əsr  alman  yazıçı  və  şairləri  İtaliya,  Fransa,  İspaniya  və 
Romanın  ədəbi  nümunələrindən  öyrənirlər,  həmin  ölkələrdə 
dəbdə  olan  poetik  formalarda  yazıb  yaradırlar.  Alman  dili 
latinizmlər,  qallisizmlər,  ispanizmlərlə  tanınmaz  bir  hala 
salınır.  R.M.Samarin  bu  tənəzzülün  dərin  köklərə  malik 

Afaq Yusifli İshaqlı 
 
 
48 
olduğunu  göstərərək  yazır:  "Ancaq  müharibə  özü  daha 
əvvəllər,  ən  azı  XVI  əsrin  ortalarına  yaxın  reformasiya  ilə 
bağlı  olan  inqilabi  hərəkatın  məğlub  olduğu  qəti  müəyyən 
olduğu  vaxtlardan  özünü  göstərən  prosesləri  ancaq 
sürətləndirdi.  Bunu  XVI-XVII  əsrlərin  sərhədində  alman 
mədəniyyətinin 
ən 
kəskin 
problemlərindən 
olan, 
Almaniyanın milli tənəzzülünün ən müstəsna əlamətlərindən 
olan dil problemini – dil qarışıqlığını düzgün qiymətləndirər-
kən  mütləq  nəzərə  almaq  lazımdır."  R.M.Samarin  doğru 
qeyd  edir  ki,  XVII  əsrdə  alman  ədəbiyyatının  və 
mədəniyyətinin  tənəzzülü  təkcə  otuzillik  müharibə  deyil, 
həm də daha əvvəl başlanan ictimai, siyasi proseslərlə bağlı 
idi. 
Getenin  aşağıdakı  sözlərində  də  eyni  həqiqət  ifadə 
olunmuşdur:  "Az  qala  iki  yüz  il  davam  edən  fəlakətlər  və 
qarışıqlıqlar  müddətində  vəhşiləşmiş  alman  ədəb  elmini 
öyrənmək  üçün  fransızların,fikrini  ifadə  etmək  sənətini 
öyrənmək üçün romalıların yanına getdi." 
Almaniyada bir sıra Avropa ölkələrindən fərqli olaraq 
güclü  antifeodal  ədəbiyyatın  yaranması  üçün  əlverişli  şərait 
və zəmin yox idi. Ona görə də burada alman kübar dairələrin 
meyl  və  istəklərinə  uyğun  ədəbi  cərəyanlar  daha  geniş 
yayılmışdır.  Parçalanmış,  gücdən  düşmüş,  yoxsullaşmış 
bürgerlik  bədbin  əhval-ruhiyyənin,  mahiyyət  etibarilə 
mürtəce əhəmiyyət daşıyan dini axtarışların təsiri altında idi. 
XVII  əsr  alman  ədəbiyyatında  realizmə  yad  cərəyanların 
güclənməsi  bununla  əlaqədardır.  Eyni  zamanda,  Opits, 
Qrifius,  Moneeroş  və  Axedres  kimi  ölkənin  birləşməsi  yolu 
ilə  onun  fəlakətdən  xilas  edilməsi,  dirçəldilməsi  haqqında 
düşünən bir qrup qabaqcıl görüşlü ziyalılar da var idi. 
Əsrin  ikinci  yarısında  şəhər  yoxsulları  və  xüsusən 
kəndlilər  arasından  çıxan  yazıçıların  əsərlərində  geniş  xalq 
kütlələrinin istək və arzuları öz ifadəsini tapdı. 

XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 
 
 
49 
Əsrin  birinci  yarısında  isə  başda  Martin  Opits 
olmaqla  bir  qrup  şair  və  yazıçılar  alman  mədəniyyətini 
durğunluqdan xilas etmək naminə antik incəsənətin nüfuzuna 
əsaslanaraq yeni tipli poeziya uğrunda mübarizəyə başladılar. 
Bu  yazıçı  və  şairlərin  erkən  klassisizm  kimi  səciyyələnən 
yaradıcılığında  fransız  klassisizminə  məxsus  feodalizmə 
qarşı  güclü  mübarizə  ruhu  yoxdur.  Burada  burjuaziya  hələ 
siyasi  cəhətdən  lazımi  dərəcədə  inkişaf  etmədiyindən  alman 
klassisistləri,  hər  şeydən  əvvəl,  passiv  bir  formada 
müharibəni  pisləyir,  xüsusi  bir  dözümlülük  təbliğ  edirdilər. 
Bu  dözümlülük  ideyası  Opitsdə  dini  səciyyə  daşıyırdısa, 
Qrifiusda  şəhidlik,  dini  qəhrəmanlıq  ideyasına  gəlib  çıxırdı. 
Alman  klassisistlərinin  –  Opits  və  Qrifiusun  əsərlərinin 
həyatiliyi,  tarixi  ədəbi  qiyməti  onların  vətənpərvərliyində, 
alman  xalqının  gələcəyi  haqqında  düşüncələri  dərin  bir 
narahatlıqla  əks  etdirmələrindədir.  XVII  əsrin  ortalarına 
yaxın 
alman 
klassisizmi 
zəifləyir,  Hofmansaaldau, 
Leonşteyn  kimi  barokko  şairləri  Opitsin  davamçıları 
üzərində  müvəqqəti  qələbə  qazanırlar.  XVII  əsrin  sonu 
XVIII  əsrin  əvvəllərində  isə  Kants,  Verniks,  Veyze,  Hünter, 
Qotşed  kimi  müxtəlif  xarakterli  sənətkarların  irsində 
klassisizm yenidən təmtəraqlı barokko şairlərinə üstün gəlir. 
XVII  əsr  alman  klassisistlərinin  əsərlərində  doğru 
əksini  tapan  alman  gerçəkliyi  alman  realist  nəsrində  daha 
əlvan  boyalarla  qələmə  alınır.  Əlbəttə,  bu  realizmi  sonrakı 
dövrlərin  daha  artıq  inkişaf  etmiş  və  təkmilləşmiş  realizmi 
ilə eyniləşdirmək çətindir. 
Alman  ədəbiyyatında  XVIII  əsrdə  klassisizm  və 
realizm  bir-birinə  yaxın  olmaqla  bərabər  mahiyyət  etibarilə 
barokko ədəbiyyatına qarşı durmuşdur. Məlum həqiqətdir ki, 
öz  tarixinin  ictimai  inkişaf    dövrünü  yaşayan  Fransa  və 
İngiltərə kimi ölkələrdə  barokko əhəmiyyətli bir  rol oynaya 
bilməmişdir.  XVII  əsr  alman  ədəbiyyatında  barokko  üslubu 

Afaq Yusifli İshaqlı 
 
 
50 
bir-birilə  döyüşən  ədəbi  istiqamətlərdən  biridir.  Lakin  bu 
cərəyan  əsrin  ikinci  yarısında  alman  poeziyasında  aparıcı 
mövqe 
qazanır. 
Əgər 
Fransada 
klassisizm 
milli 
mədəniyyətdə  aparıcı  mövqe  tutursa,  Almaniyada  əksinə 
barokko  şeiri  yüksək  inkişaf  dövrü  keçirir. Filip  fon Tsesen, 
Xristian  fon  Hofmansvaldau,  Daniel  Kasper  fon  Leonşteyn 
və başqa bir çox alman barokko şair və yazıçıları XVII əsrin 
ikinci  yarısında  hakim  mövqe  tuturlar.  Lakin  onlar  alman 
ədəbiyyatının inkişafına müsbət təsir göstərə biləcək heç nə 
yaratmamışlar.  Barokko  şair  və  yazıçılarının  iddialı, 
təmtəraqlı,  zahirən  bəzək-düzəkli  dil  və  üslubu  onların 
əsərlərindəki  məzmun  yoxsulluğunu  və  bədbin  əhval-
ruhiyyəsini  ört-basdır  edə  bilməmişdir.  Barokko  ədəbi 
cərəyanı  bəzi  hallarda  ona  yad  olan  sənətkarlara  da  təsir 
göstərə bilmişdir. Məsələn, Qrifius və Qrimmelshauzen kimi 
yazıçılar barokko ədəbi cərəyanına qarşı mübarizə aparsalar 
da,  onun  müəyyən  təsirindən  yaxa  qurtarmamışlar.  Bu, 
ondan  irəli  gəlir  ki,  barokko  ədəbiyyatına  məxsus  əsərlərdə, 
xüsusən  dini  lirikada  alman  cəmiyyətini  sarsıdan  fəlakət  və 
böhran qeyri-adi bir qüdrətlə öz ifadəsini tapmışdır. 
Müasir  alman  ədəbiyyatşünasları  şair  və  yazıçıları 
XVII  əsr  alman  ədəbiyyatına  yüksək  qiymət  vermiş,  onun 
barəsindəki yanlış təsəvvürləri dağıtmışlar. İ.Bexer XVII əsr 
yazıçı  və  şairlərinin  yaradıcılığının  "alman  milli 
ədəbiyyatının  yaranmasında  müstəsna  əhəmiyyətini"  qeyd 
etmiş,  bu  dövrün  ən  böyük  yazıçısı  olan  Qrimmelshauzen 
haqqında ayrıca bir poema yazmışdır. 
 
MARTİN  OPİTS  /1597-1639/.  Martin  Opitsin 
yaradıcılığı  ilə  alman  poeziyası  orta  əsrlərin  ənənələri 
çərçivəsindən  kənara  çıxır.  Yeni  alman  şairləri  antik  və 
intibah dövrü nümunələrinə, İtaliya, Fransa və Hollandiyanın 
klassisist  poeziyasına  istinad  edərək  onu  daha  də  yüksək 

XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 
 
 
51 
bədii  səviyyəyə  qaldırmağa  çalışır,  müasir  tələblərə  cavab 
verən əsərlər yaradırlar. Bu sahədə M. Opitsin, Teobald Hök, 
Georq  Rudolf  Venkerlin  kimi  həmkarları  var  idi.  Vekkerlin 
kübar bir şəxs idi, diplomatik qulluqla əlaqədar Fransada və 
İngiltərədə olmuşdu. 
Özünü  Almaniyada  yeni  Avropa  poeziyasının  ilk 
nümayəndəsi  sayan  Vengelin  əsərlərini  kübar  dairələr  və 
alimlər üçün  yazırdı. Onun 1618-ci ildə çap olunan "Odalar 
və  Nəğmələr"  kitabındakı  şeirlər  "doğruluğu,  aydınlığı  və 
təmizliyi"  ilə  seçilir.  Şair  göstərmək  istəyirdi  ki,  zərif 
dünyəvi  oda  janrı  alman  zəminində  də  yarana  bilər. 
Vekkerlin  intibah  dövrünün  sevimli  janrı  olan  sonetdən  də 
geniş  istifadə  edir.  Onun  şeirlərində  ölçülər  və  ritmik 
imkanlar  daha  əlvandır.  Şairin  aşiqanə  şeirləri  müasirlərinin 
daha çox xoşuna gəlmişdir. 
 
Yaradıcılığının  son  dövründə  Vekkerlin  siyasi 
mövzulu  şeirlər  yazır,  protestant  partiyasının  mövqeyində 
dayanaraq  onun  rəhbərlərini  alqışlayır.  "Almaniyaya"  adlı 
sonetində  vətəni  qəhrəmanlıq  mübarizəsinə,  yadelli  işğalçı 
katoliklərdən  ölkəni  azad  etməyə  çağırır.  Vekkerilinin 
yaradıcılığı  Opitsə  qədər  XVII  əsr  alman  poeziyasının  əsas 
meyllərini doğru müəyyənləşdirir. 
Martin  Opits  Sileziyanın  Bunslau  şəhərində  tacir 
ailəsində anadan olmuşdur. 1615-ci ildə Breslavl məktəbində 
oxuduğu  vaxt  latınca  parlaq  şeirlər  yazan  Opits  Beyten 
gimnaziyasında  məşhur  bir  şair  kimi  tanınır.  Burada  latınca 
yazdığı  "Aristarx,  yaxud  alman  dilinə  nifrət  haqqında"  adlı 
traktatında  ana  dilini  öyrənməyə,  təkmilləşdirməyə  çağırır. 
Heydelberq  Universitetində  oxuduğu  dövrlərdə  o,  klassik 
filologiyanı  öyrənir.  Kapar  Bart,  Tsinkqrear  kimi  şair  və 
filoloqlarla  dostlaşır,  alman  ədəbiyyatında  islahat  aparmaq 
fikri ilə yaşayır. 

Afaq Yusifli İshaqlı 
 
 
52 
İspanların  Paralstı  tutması,  Opitsin  Hollandiyaya 
qaçması,  burada  holland  poeziyası  nümunələri  ilə  tanış 
olması  onun  yaradıcılığında  dönüş  yaradır.  O,  klassisizm 
prinsipləri əsasında  yeni alman poeziyası  yaratmaq qərarına 
gəlir. 1621-ci ildə vətənə qayıdandan sonra bir diplomat kimi 
fəal  siyasi  fəaliyyətə  başlayır,  müxtəlif  knyazların  yanında 
qulluq  edir,  vətənpərvər  şair  kimi  Almaniyanın  müharibə 
alovlarından qurtarmağa can atır. 
Görünür  ki,  30-cu  illərin  ortalarında  o,  səhvini  başa 
düşür, anlayır ki, nə protestantların başçıları, nə də imperator 
müharibəni dayandırmaq fikrindədir. 
1636-cı  ildə  Opits  Polşa  kralı  VI  Vladislavın  dəvəti 
ilə  Dansiqə  gəlir  və  1639-cu  ildə  orada  taun  xəstəliyindən 
ölür. 
Alman  poeziyasını  yüksək  bir  mərhələyə  qaldırmağa 
can  atan  Opits  yuxarıda  adı  çəkilən  "Aristarx"  əsərində  ana 
dilinin  ancaq  qara  camaat  üçün  yaraması,  fransız  və  italyan 
dilinə  nisbətən  onun  kobud  və  yoxsul  olması  haqqındakı 
qənaətləri  rədd  edir,  kənar  dil  və  poeziya  qarşısındakı 
pərəstiş  əleyhinə  çıxır.  Opitsin  fikrincə,  alman  dili  başqa 
dillərə  nisbətən  daha  oynaq  və  ahəngdardır.  Bu  dildə  orta 
əsrlərin  böyük  əsərləri  yaradılmışdır.  Şair  alman  dilini  yad 
dillərin qarışığından təmizləmək, yüksək poetik nümunələrlə 
onun nüfuzunu qaldırmaq tələbini irəli sürür. 
1624-cü  ildə  çap  edilən  "Alman  poeziyası  haqqında 
kitab"  əsərində  Opits  öz  həmkarlarını  antik  şairlərin 
təcrübəsindən  öyrənməyə  çağırırdı:  "Şair  yunan  və  latın 
kitablarına dərindən bələd olmalıdır ki, onlar onun üçün şeir 
sənətkarlığı  məktəbi  olsun."  Mədəniyyət  və  ədəbiyyatın 
ciddi  şəkildə  yoxsullaşdığı  bir  dövrdə  belə  bir  çağırış, 
şübhəsiz ki, faydalı və yerində idi. Opits belə hesab edirdi ki, 
istər  antik  ədəbiyyat,  istərsə  də  fransız  və  italyan  şeiri  yeni 
alman  milli  poeziyasının  yaradılmasında  bir  örnək  və 

XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 
 
 
53 
nümunə    kimi  istifadə  olunmalıdır.  Poeziyanın  ciddi  və 
əhəmiyyətli  məzmuna  malik  olması,  tərbiyəvi  məqsədlər 
izləməsi, onun fikrincə, hər bir poetik əsərin ədəbi qiymətini 
müəyyənləşdirən  əsas  keyfiyyət  olmalıdır.  Zamanın  tələbini 
dərindən  duyan  şair  vahid  alman  ədəbi  dili  yaradılmasını 
tələb edir. Burada o, XVII əsr alman humanistlərinin fikirləri 
ilə,  qarşıya  qoyduğu  vəzifələrlə  həmrəy  olur.  Opitsin 
fikirlərinin  formalaşmasında  fransız  "Ülkər"  qrupunun 
fəaliyyəti,  o  cümlədən  Dü  Bellenin  "Fransız  dilinin 
müdafiəsi  və  vəsfi"  əsərinin  mühüm  rolu  olmuşdur.  bu  əsər 
istər-istəməz  Opitsin  alman  dilinin  taleyin  haqqında 
düşünməyə vadar etmişdir. 
Opits  və  onun  həmfikirləri  xarici  dillərin  və  ədə-
biyyatların  öyrənilməsinin  əleyhinə  deyildilər,  onlar  birinci 
növbədə  doğma  dil  və  ədəbiyyata  qarşı  laqeyd  münasibəti, 
ona nifrətlə yanaşmaq meyllərini rədd edirdilər. 
Opits  alman  şairlərini  milli  ədəbiyyat  naminə  yazıb 
yaratmağa  çağırırdı.  O,  şeirdə  sillaba  tonik  sistemi  işləyib 
hazırladı və şairlərin qarşısında geniş imkanlar  açıldı. Opits 
klassisist bir şair kimi yüksək və alçaq janrların sərhədlərini 
müəyyənləşdirdi.  Milli  mədəniyyətin  ehtiyaclarını  ödəmək 
üçün  xarici  ədəbiyyatların  təcrübəsinin  alman  dönəminə 
gətirilməsi, milli ədəbi dil və milli poeziyanın formalaşması 
vəzifələrinə  diqqətin  cəlb  edilməsi  sillabo-tonik  sistemin 
alman  şeiriyyətinə  daxil  olunması  Opitsin  alman  ədəbiyyatı 
qarşısındakı əsas xidmətləridir. 
Müasirləri  Opitsin  fəaliyyətinə  yüksək  qiymət  verir, 
onu  alman  Homeri,  Vergilisi,  Horatsisi  adlandırır,  nəzəri 
müddəalarını  universitetlərdə  geniş  yayırdılar,  onun  çoxlu 
ardıcılları və şagirdləri meydana çıxır. Opitsin yaradıcılığının 
geniş  təqlid  obyektinə  çevrilməsi  alman  ədəbiyyatının 
inkişafına  həm  də  zərərli  təsir  göstərir,  onun  xalqdan  uzaq 
düşməsinə, milli ənənələrə qarşı biganəliyə gətirib çıxarırdı. 

Afaq Yusifli İshaqlı 
 
 
54 
Şeir  daha  çox  elmi  səciyyə  daşımağa  başladı.  Alman 
yazıçılarının  müraciət  etdikləri  şair  və  yazıçılar  özləri  bu 
vaxt  ciddi  tənəzzül,  süqut  dövrü  keçirirdilər.  İtalyan 
ədəbiyyatı  marksizmin,  ispan  ədəbiyyatı  qonqorizmin  təsiri 
altında idi. Fransız ədəbiyyatından isə alman zəmininə Mol-
yerin  güldüyü  presyozquların  ənənələri  daxil  oldu.  Al-
maniyada  barokko  üçün  geniş  meydan  yarandı.  Əlbəttə, 
alman  yazıçı  və  şairlərinin  Opitsin  vəsiyyətlərinə  əməl 
edərək  xarici  örnək  və  nümunələr  arxasınca  gedərkən 
barokko ilə qarşılaşmalarında Opits deyil, onların yaşadıqları 
mühit, şərait günahkar idi. 
Opits  özü  də  örnək,  nümunə  arxasınca  xarici 
ədəbiyyatlara  müraciət  edərkən  barokko  poeziyasından 
qaçmırdı. O, italyan barokkosunun tipik nümayəndələrindən 
olan Rinuçsininin "Dafna" pastoralını tərcümə edir, XVI əsr 
fransız  "Ülkər"  qrupunun  bukolik  şeiri  ilə  maraqlanır,  özü 
"Nimfa Gersiniya" pastoralını yazaraq cazibəli çoban qızları 
vəsf edirdi. 
Martin  Opits  1624-cü  ildə  çap  olunmuş  poetik 
əsərləri  ilə  yeni  alman  şeirinin  parlaq  nümunələrini  yaradır. 
Burada ədibin poemaları, odaları, idilliyaları və başqa şeirləri 
toplanmışdı.  Onun  "Müharibənin  dönüklüyü  ilə  bağlı 
təsəlli", "Zlatna", "Müharibə allahının mədhi" poemalarında 
müharibə  mövzusu  əsas  yer  tutur.  "Zlatna"  poemasında  şair 
Transilvaniyanın  sakit,  dinc  həyatı  ilə  müharibə  nəticəsində 
dağılan  Almaniyanın  dəhşətli  mənzərələrini  qarşılaşdırır. 
Vətənin iztirablarını düşünən şair Zlatna malikanəsinin dinc 
həyatından zövq ala bilmir, vətən məhəbbəti onu hərbin da-
ğıntılarından,  aclıqdan,  yoxsulluqdan  əzab  çəkən  xalqın 
yanına  qaytarır.  "Müharibə  allahının  mədhi"  poemasında 
Opits müharibə ilə qızıl ehtirası, varlanma hərisliyi arasında 
bir  yaxınlıq  və  əlaqə  görür.  Opits  həmvətənlərini  siyasi 
kütlükdə  təqsirləndirərək  onları  müharibəyə  son  qoymağa 

XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 
 
 
55 
çağırır. 
Ronsarı  özü  üçün  ən  yüksək  şair  nümunəsi  kimi 
tanıyan Opits odalarında daha çox onun yolu ilə gedir. 1630-
cu ildə Parisdə olan şair burada Ronsarın unudulduğu görüb 
dəhşətə gəlir. 
Opits  əsərləri  ilə  alman  bürgerini  ucaltmaq,  onu 
yüksək  vətəndaşlıq  ləyaqətinin  daşıyıcısına  çevirmək 
istəmişdir.  Ona  görə  də  bəzi  ədəbiyyatşünasların  Opitsi  saf 
forma  şairi  adlandırması,  onu  real  gerçəklikdən  uzaqlaşıb 
klassisizm  aləminə  qapanan  bir  sənətkar  sayması  fikri  ilə 
razılaşmaq çətindir. Opitsin ayrı-ayrı şeirlərində müharibənin 
dəhşətləri  heyranedici  ehtirasla  qələmə  alınmış,  vətənpərvər 
və  humanist  şairin  fəryad  və  göz  yaşları,  nifrət  və  qəzəbi, 
çağırış  və  harayı  əks  olunmuşdur.  Bu  cəhətdən  "Vezuvi" 
poeması xüsusilə seçilir. Poemadan gətirilən aşağıdakı parça 
şairin vətənpərvərliyini, müharibəyə, onu törədənlərə nifrəti-
ni göstərmək baxımından səciyyəvidir. 
 
Heç buna bənzəyərmi Zevsin qəzəbi, kini? 
Vezuvi törədərmi heç bu qədər müsibət, 
Quduz bir qaban kimi saçan zaman fəlakət, 
Odlu axınlarıyla axaraq püskürərək 
O ziyan yetirərmi qanlı hərb qılıncı tək. 
Onun ziyanı hara, bu itkilər, de hara 
Şərdə, məkrdə çatmaz vulkan biz insanlara, 
Göyləri qorxuduruq, nəhri bulandırırıq. 
Biz ölüm ustasıyıq, bizə gətirdi şöhrət 
Öldürmək bacarığı. Ölümdür bizim sənət. 
Ağıldan çox kasıbıq, yoxsuldur hisslərimiz, 
Ox, qılınc, nizə ilə yaman dost olmuşuq biz. 
 
Opits  müharibənin  Almaniyaya  gətirdiyi  fəlakətləri 
yada  salmaqla  bərabər  həmvətənlərini  ağla  gəlməyə, 

Afaq Yusifli İshaqlı 
 
 
56 
müharibə  alovlarını  dayandırmağa  çağırır,  göylərə  üz  tutub 
onun  vətənini  müharibənin  dəhşətlərindən  qurtarmaq  üçün 
yalvarır. Hər bir evə əmin-amanlıq, həyat, səadət gəlsin deyə 
göylərdən  kömək  umur.  Opitsin  poema  və  şeirlərindəki  bu 
motivlər  göstərir  ki,  ona  saf  forma  şairi  kimi  baxmaq 
yanlışdır. 
 
PAUL  FLEMİNQ  /1609-1640/.  Martin  Opitsin 
çoxsaylı  şagirdləri  və  davamçıları  arasında  Fleminq  öz 
orijinallığı və daha istedadlı olması ilə seçilir. Onun şeirləri 
sünilikdən  uzaq  səmimi  bir  dillə  yazılmışdır.  Bir  çox 
müasirlərindən fərqli olaraq o, nikbin, həyatsevər bir şairdir. 
Vətənin  başına  gələn  fəlakətlər  onu  düşündürsə  də, 
kədərləndirsə  də,  narahat  etsə  də,  bədbinləşdirmir, 
ümidsizləşdirmir. 
Fleminq  pastor  /protestant  keşişi/  ailəsində  anadan 
olmuş,  Leypsiqdə  latın  məktəbində  oxumuş,  sonra  tibb 
öyrənmişdir.  Adam  Oleari  ilə  birlikdə  1633-1639-cu  illərdə 
Rusiyaya və İrana səyahət etmişdir. Səfərdən qayıdandan bir 
qədər sonra 1640-cı ildə Hamburqda ölmüşdür. 1631-ci ildə 
latınca  yazdığı  aşiqanə  şeirləri  çap  olunmuşdur.  Almanca 
yazdığı  şeirlər  ölümündən  sonra  1646-cı  ildə  Adam  Oleari 
tərəfindən nəşr edilmişdir. 
Fleminqin  şeirlərində  nəzərə  çarpan  əsas  mövzu-
lardan  biri  müharibə  mövzusudur.  Şair  bir  çox  şeirlərində 
hərbi  müsibətlərdən,  knyazların  özbaşınalıq  və  zülmündən 
iztirab  çəkən  vətənin  surətini  yaradır.  Ana  Almaniyanın  acı 
taleyini  qələmə  alır.  Şərqə  səyahəti  müddətində  vətəndən 
ayrı  düşdüyünə  görə  özünü  məzəmmətləyir,  harada  olsa, 
vətənə məxsus olduğunu, onun eşqi ilə yaşadığını bildirir. 
 
Acı gileylərin haqdır, ey vətən 
Yaşadım gəncliyi veyil, günahkar. 
Sözsüz baş əymədim əmrinə, zinhar 

XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 
 
 
57 
Səndən uzaqlarda ömür sürdüm mən. 
Əfv et, ana vətən, dolu bir maraq 
Məni diyar-diyar çəkib apardı, 
Sənsiz o yerlərdə nə işim vardı 
Bircə bacarmadım özümlə ancaq. 
 
Vətənpərvər  şair  Martin  Opitsin  ölümünə  yazdığı 
sonetdə  də  Almaniya  haqqında  düşüncələrini  əks  etdirir, 
onun  faciələrini  xatırladır.  Opitsin  simasında  vətən  üçün 
yaşayan, vuruşan bir insanın ölümünə acıyır. 
 
Ey bizim simlərin hersoqu olan 
Yanğın içindədir alman elləri. 
Zərbələr altında itəndən bəri 
İnləyir, göylərdən istəyir aman. 
Hər şey alt-üst olub, əzilib, sınıb, 
Gözəl Almaniya cansız dayanıb. 
Ana ölüb, oğul girir tabuta. 
 
"1633-cü  il  üçün  yeni  il  odası"  şeirində  Fleminq 
müharibənin fəlakətlərini ürək ağrısı ilə təsvir etməklə yanaşı 
müharibəyə  son  qoymağa,  qılınclardan  və  zirehlərdən 
gavahın  və  cüt  dəmiri  düzəltməyə  çağırır.  Şair  bəzi 
şeirlərində müharibəni,  onun iştirakçılarını satirik bir tərzdə 
qələmə alır. "Piyada əsgərin öyünməsi" şeirində küt, qəddar, 
düşüncəsiz, satqın bir insanın surəti yaradılır. Həmvətənlərini 
əvvəlcə  düşmənlərdən,  sonra  pul  kisələrindən  azad  edən  bu 
lovğa əsgər kim artıq muzd versə, ona xidmət etməyə hazır 
olduğunu bildirir. Düşməndən  azad edilmiş həmvətənlərinin 
üstünə hücum çəkib onları qarət etməyə girişən bu əsgər da-
nışdıqca  oxucuda  istehza  və  gülüş  oyadır,  dəhşətləndirir  və 
xəcalətləndirir.