Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət

Adi söz kimi 
Termin 
 
Sifət 
Sifət 
dilçilik termini 
Quruluş 
Quruluş 
fəlsəfə termini 
İz 
İz 
geologiya termini 
Turşu 
Turşu 
kimya termini 
Əyri  
Əyri 
riyaziyyat termini 
Bu cəhəti nəzərə almaqla sözləri, daha konkret olaraq üç ye-
rə bölmək olar: 
a)ancaq adi söz: danışmaq, gülmək, yerimək və s. 

---

 
88 
b)həm adi söz, həm də termin: səs, say, dil və s. 
c)yalnız termin: fonetika, orfoepiya, qrafika və s. olan sözlər 
qrupuna da bölmək olar. 
Bəs  termin  nədir?  Bu  suala  təxminən  belə  cavab  vermək 
olar:  termin-elm,  texnika,  siyasət  və  mədəniyyətə  aid  xüsusiləş-
miş mənalı söz və ifadələrdir. 
Terminlərə aid aşağıdakı söz və ifadələri misal göstərmək olar: 
Dilşünaslığa  dair  terminlər:  abzas,  arqo,  arxaizm,  tabelik, 
səba,  ikihecalı,  dialekt,  idiom,  inversiya,  birləşmə,  intonasiya, 
təsnif, monoftonq, diftonq, qoşma, turizm, semasioloq, sintaksis, 
uzlaşma,  tire,  frazeologiya,  etimoloq,  nitq  hissəsi,  sözdüzəldici 
şəkilçi və s. 
 Ədəbiyyatşünaslığa  dair  terminlər:  antiteza,  ballada,  va-
riant, dialoq, disput, dram, dramaturgiya, janr, klassik, kuplet, li-
rika, lirik, monoloq, novella, oçerk, pafos, povest, portret, poema, 
proloq,  pyes,  replika,  roman,  simvol,  sujet,  tin,  traktat,  folklor, 
şarj, epizod, epopeya və s. 
 Pedaqogika və psixologiyaya dair terminlər: abituriyent, at-
testasiya, ikiilci, dalmanizm, dekan, didaktika, direktor, dis-serta-
siya, dominant, dosent, instinkt, inteqrasiya, laborant, metod, me-
todika,  metodist,  pedaqogika,  professor,  dərs  ili,  ali  məktəb, 
əmək tərbiyəsi, giriş müsahibəsi, körpələr evi və s. 
 Müasir  dilimizdə  bütün  elm  sahələrinə  aid  bu  kimi  çoxlu 
miqdarda termin vardır. 
 Hər bir elmi termin elmi anlayışı əks etdirir. Elmi anlayışları 
bildirən  bütün  terminlər  aid  olduğu  elmin  yaranmasında,  for-
malaşması və inkişaf etdirilməsində xüsusi əhəmiyyətə malikdir. 
Elə buna görə də terminlərə elmi münasibət bəsləməmək, onları 
qarışdırmaq kimi hallar elmin tərəqqisinə mənfi təsir göstərir. 
 Terminlər quruluşlarına görə iki cür olur: 
 1)Bir sözdən ibarət terminlər. Məsələn: fonem, cümlə, zərf, 
tamamlıq, təyin, sintaksis, qrammatika, üslub, fənn, dekanlıq, da-

---

 
89 
hilik,  fərziyyə,  intizam,  məşğələ,  əzbərçilik,  yayılma,  həqiqilik, 
hafizə, irsiyyət, təkrar, məşq, ədəb və s. 
2)Bir  neçə  sözdən  ibarət  terminlər.  Məsələn:ahəng  qanunu, 
budaq cümlə, vasitəli nitq, ismin halları, dilin lüğət tərkibi, sözün 
məna quruluşu, dərs planı, uşaq bağçası, evristik müsahibə, məh-
suldar təxəyyül, əxlaqi tərbiyə, kamal attestatı, təbii əyanilik, psi-
xi fəaliyyət, təbii nəticələr üsulu, hissələrin qeyri-sabitliyi və s. 
 Terminlər,  adətən,  təkmənalı  (monosemantik)  olur  və  hər 
hansı bir məfhumu dəqiq ifadə edir. Buna görə də terminlər işlən-
diyi mətndən, əhatə edildiyi sözlərdən və sairdən asılı olmayaraq, 
hər yerdə eyni mənada başa düşülür. Məsələn; 
 
Əlindədir səadətlər sarayının açarı,  
Baharına çata bilməz min illərin baharı,  
Könüllərin baharıdır kommunistlər ordusu! 
Yerin, göyün vüqarıdır, kommunistlər ordusu! 
                                 (Süleyman Rüstəm)