Məsələ
24.
SABCD
piramidası
(şəkil 131) və onun
SAB,
SBC
yan
üzlərində
M,
N
nöqtələri verilmişdir.
MN düz xəttinin:
1. ABCD otura-
caq müstəvisi ilə;
2. SCD üzünün
müstəvisi ilə;
3. SBD diaqonal
müstəvisi ilə kəsişmə
nöqtəsini qurun.
Həlli. Əvvəlki məsələdə olduğu kimi M
ı
və N
ı
nöqtələrini qururuq.
1. E=[NM)
[N
1
M
1
) nöqtəsi M və N
nöqtələrindən keçən düz xəttin ABCD oturacaq
müstəvisi ilə kəsişmə nöqtəsidir.
2. Bundan əvvəlki məsələdə olduğu kimi F=[N
ı
M
ı
)
[DC] nöqtəsini qurub [FS] çəksək (MN)
[FS] = К
nöqtəsini qurarıq. К nöqtəsi (MN)-in SDC müstəvisi ilə
kəsişmə nöqtəsidir.
3. (M
ı
N
ı
)
[BD]=P nöqtəsini quraraq (PS)
çəksək, (MN)
[PS]=Q alarıq. Q nöqtəsi M və N
nöqtələrindən keçən düz xəttin SBD diaqonal müstəvisi
ilə kəsişmə nöqtəsidir.
Şəkil 131
Məsələ 25. ABCD tetraedri (şəkil 132) və M, N
nöqtələri verilmişdir. Burada M
[DC], N
[АВ]. ABM
və DCN müstəvilərinin kəsişmə xəttini qurur.
Həlli. 1. Analiz. ABCD verilmiş tetraedr, (MN) isə
ABM və DCN müstəvilərinin kəsişmə xətti olsun. M
nöqtəsi ADC və CDB müstəviləri üzərində olduğundan
MA və MB düz xətlərini qurmaq olar.
Beləliklə, ABM müstəvisi qurulmuş olur. Həmin
qayda ilə DCN müstəvisi də qurula bilər.
Aydındır ki, iki müstəvinin kəsişmə xəttini qurmaq
üçün həmin müstəvilərin iki ortaq nöqtəsi məlum
olmalıdır. M və N nöqtələri ABM və DCN
müstəvilərinin hər ikisinə aid olduğundan, onda MN
tələb edilən xətt olar.
2. Qurma. Qurma aşağıdaki ardıcıllıqla aparılır.
1.
BDC
BM
BDC
B
BDC
M
2.
ADC
MA
ADC
B
ADC
M
3. MB və MA parçaları ABM müstəvisini təyin
edir.
4.
ADB
ND
ADB
B
ADB
N
5.
ABC
NC
ABC
C
ABC
N
6. ND və NS düz xətləri NDS müstəvisini təyin
edir.
7. M
(NDS), M
(MAB), N
(NDS), N
(MAB)
olduğundan NM düz xəttini qururuq.
Şəkil 132
Şəkil 133
3. İsbat. Bu mərhələ məsələnin analiz və qurma
mərhələsindən məlumdur.
4. Araşdırma. M və N nöqtələri iki müxtəlif
müstəvinin ortaq nöqtələridir. Bu nöqtələrdən keçən düz
xətt yeganə olduğundan həll yeganədir.
N nöqtəsi [AB]-nin daxili nöqtəsi, M isə tetraedrin
С (və ya D) təpəsi üzərinə düşərsə, müstəvilərin kəsişmə
xətti NC (və ya ND) olar. Digər nalların da
araşdırılmasını oxuculara tapşırırıq.
Məsələ 26. ABCDA
1
B
1
C
1
D
1
kubunun (şəkil 133) В
təpəsindən, CC
1
və A
ı
D
1
tillərinin orta nöqtələrindən
keçən müstəvi kəsiyini qurun.
Həlli. 1. Analiz. ABCDA
1
B
1
C
1
D
1
verilmiş kub,
M
[CC
ı
];|CM| = |MCı|
N
[A
1
D
1
]; |A
1
N| - |ND
1
| olsun.
Kubun В təpəsi və verilmiş M nöqtəsi BB
1
CC
ı
müstəvisi üzərində olduğundan BM şuasını A
1
D
ı
C
ı
B
ı
müstəvisini X nöqtəsində kəsənə qədər uzadıb sonuncu
müstəvi üzərində XN şüasını (A
1
B
1
)-i kəsənə qədər
uzatsaq qurduğumuz Y nöqtəsi həmçinin AA
ı
B
ı
B
D
1
E
F
C
1
H
C
R
K
M
B
Q
A
L
A
1
N
D
B
1
müstəvisi üzərində olduğundan YB düz xəttini çəkməklə
axtarılan kəsiyi qura bilərik.
2. Qurma. Bu mərhələ aşağıdaki ardıcıllıqla
aparılır.
1. [BM)
[B
1
C
1
] = X
(A
1
B
1
C,D
1
);
2. [XN)
[D
1
C
1
] = Q;
3. [XN)
[B
1
A
1
]=Y;
4. [YB)
[AA
1
] = P
BMQNP axtarılan kəsikdir.
3. İsbat. Analiz mərhələsindən aşkardır.
4. Araşdırma. В, M və N nöqtələri bir düz xətt
üzərində deyildir. Odur ki, həll yeganədir.
Məsələ 27. M, N, P nöqtələri uyğun olaraq (şəkil
134) AB tilinə, AA
ı
D
1
D və BB
ı
C
1
C üzlərinə;
2. ABCD, AA
1
B
ı
B və BB
1
C
1
C üzlərinə aid olarsa,
ABCDA
1
C
1
D
1
paralelepipedinin (MNP) müstəvi kəsiyini
qurun.
Həlli 1. M
[AB], N
(AA D
1
D) və P
(BB
1
C
ı
C) olsun.
Paralelepipedin
yan
tilini
proyeksiyalama
istiqaməti, oturacaq müstəvisini isə proyeksiya müstəvisi
qəbul etsək, N və P nöqtələrinin bu müstəvi üzərində
proyeksiyaları N
ı
[AD], P
1
[ВС] olar.
Şəkil 134
(NP)
(N
ı
P
ı
) olarsa, (NP)
(N
1
P
1
) = К qurub
[KM] çəksək, [КМ]
[ВС]=Q qurarıq. QP şüasını
çəksək [QP)
[CC
1
] =H qurarıq. N nöqtəsindən [EL) ||
[QH] çəksək, [ЕL]
[АА
1
]=L və [EL]
[DD
1
] = E
qurarıq.
Beləliklə,
MQHFEL
altıbucaqlısı
axtarılan
kəsikdir.
Müstəqil həll etmək üçün məsələlər:
1. SABCDE altıbucaqlı piramidasının SA, SB və
SE yan tilləri üzərində uyğun olaraq M, N və P nöqtələri
verilmişdir. Piramidanın həmin nöqtələrdən keçən
müstəvi kəsiyini qurun.
2. SABCD dördbucaqlı piramidasının oturacağının
AB və ВС tərəfləri üzərində E və F, SAC ilə SBD
diaqonal müstəvilərinin kəsişmə xətti üzərində verilmiş P
nöqtəsindən keçən müstəvi kəsiyini qurun.
3. SABCD dördbucaqlı piramidası və onun SAB,
SBC, SCD üzlərinin müstəvilərində uyğun olaraq E, F, К
nöqtələri verilmişdir. Piramidanın həmin nöqtələrdən
keçən müstəvi kəsiyini qurun.
4. Dördbucaqlı prizmanın oturacaq müstəvisi
üzərində verilmiş M və onun а) iki müxtəlif tili üzərində
verilmiş N və P; b) iki müxtəlif üzün müstəvisi üzərində
verilmiş E və F nöqtələrindən keçən müstəvi kasiyini
qurun.
5. Düzgün altıbucaqlı prizmanın alt oturacağının
tərəfindən və üst oturacaqda bu tarafın qarşısında duran
tərəfdən keçən müstavi kəsiyini qurun.
6. Kubun oturacağının iki qonşu tərəflərinin orta
nöqtəsindən və onun oxunun orta nöqtəsindən keçən
müstəvi kəsiyini qurun.
7. Düzgün dördbucaqlı piramidanın oturacağının
tərəfindən və hündürlüyü
3
1
nisbətində bölən nöqtədən
B
1
A
1
C
1
P
1
P
C
D
B
A
D
1
keçən müstəvi kəsiyini qurun. Piramidanın bütün
tillərinin uzunluqları a olarsa, alınan kəsiyin sahəsini
tapın.
4.3. Düz xətt və müstəvinin paralelliyinə
aid məsələlər
"Düz xətt və müstəvilərin paralelliyi" mövzusuna
aid kəsiklərin qurulması düz xətlərin və müstəvilərin pa-
ralelliyinə aid teoremlərə əsaslanır. Xüsusilə, burada iki
paralel müstəvinin üçüncü müstəvi ilə kəsişməsindən
alınan düz xətlərin paralel olması haqqındakı teorem
daha tez-tez istifadə edilir. Misal göstərək.
Məsələ
28.
Oturacağının AD və
ВС tərəfləri (şəkil
135)
paralel
olmayan
ABCDA
ı
B
ı
C
ı
D
1
dördbucaqlı
prizmasının qonşu
olmayan AA
1
D
1
D
və
CC
1
B
1
B
yan
üzlərinin yerləşdiyi
müstəvilərin kəsişmə
xəttini qurun.
Həlli. Oturacağın AD və ВС tərəfləri paralel
olmadığından
[AD)
[ВС) = P və [A
ı
D
ı
)
[B
1
C
1
) = P
1
Şəkil 135
nöqtələrini qururuq. PP
1
verilmiş prizmanın qonşu
olmayan AA
1
D
1
D və BB
1
C
1
C üzlərinin kəsişmə xətti
olacaqdır.
Məsələ 29. Beşbucaqlı prizmanın qonşu olmayan
yan üzlərinin müstəvilərinin kəsişmə xəttini qurun.
Həlli. Prizmanın oturacağındakı beşbucaqlının
qonşu olmayan tərəflərinin kəsişmə nöqtələrini qurmaqla
həmin məsələni asanlıqla həll etmək olar. Məsələn,
[СВ)
[ЕА) = M və [C
ı
B
ı
)
E
1
A
1
) = M
1
nöqtələrini qursaq, alınan (MM
1
) beşbucaqlı prizmanın
qonşu olmayan BB
1
C
1
C və AAıEıE yan üzlərinin
müstəvilərinin kəsişmə xətti olar. Digər müstəvilərin
kəsişmə xətlərinin qurulmasını oxuculara tövsiyə edirik.
Məsələ 30. SABCD piramidasının oturacağı
trapesiyadır.
Qonşu olmayan SBC və SAD yan üzlərinin
müstəvilərinin kəsişmə xəttini qurun.
Həlli. ABCD trapesiyasının yan tərəflərinin К
kəsişmə nöqtəsini qurub onu S nöqtəsi ilə birləşdirsək
alınan SK düz xətti piramidanın SAD və SBC yan
üzlərinin kəsişmə xətti olar.
Məsələ 31. ABCA
ı
B
1
C
ı
üçbucaqlı piramidası
verilmişdir. Onun [BBı] və [CCı] yan tilləri üzərində M və
N nöqtələri verilmişdir. MN düz xəttinin ABC və A
1
B
ı
C
ı
oturacaq müstəviləri ilə kəsişmə nöqtələrini qurun.
Həlli. [MN]
[CB] = P qururuq. P nöqtəsi M və N
nöqtələrindən keçən düz xəttin ABC müstəvisi ilə kəsişmə
nöqtəsi olacaqdır.
Eyni qayda ilə də P
ı
= [MN]
[B
1
Cı] qurmaq olar.
Məsələ 32. ABCDA
ı
B
ı
C
ı
D
ı
dördbucaqlı prizması və
onun ВВ
1
CC
ı
yan tilləri üzərində M və N nöqtələri
verilmişdir. MN düz xəttinin:
1. A
1
B
1
C
ı
D
1
oturacaq müstəvisi ilə;
2. AA
1
DıD üzünün müstəvisi ilə kəsişmə nöqtəsini
qurun.
Həlli. 1. [MN]
[B
1
C
ı
] = К qururuq. К nöqtəsi
(MN)-in A
1
B
1
C
1
D
1
müstəvisi ilə kəsişmə nöqtəsidir.
2. (AA
1
D
1
D)
(BBıC
1
C) = (EE
1
) qururuq.
E=(EE
ı
)
(MN) = P nöqtəsi (MN)-in (AA
1
D
1
D)
müstəvisinin kəsdiyi nöqtədir.
Məsələ 33. SABCD dördbucaqlı piramidası (şəkil
136) və onun SAB, SBC yan üzlərində E və F nöqtələri
verilmişdir. E və F nöqtə-
lərindən keçib SAD üzündə
verilmiş SK düz xəttinə
paralel olan kəsiyi qurun.
Həlli. SK düz xətti və
E nöqtəsindən SKM müstə-
visini keçirək və həmin müs-
təvi üzərində
[ЕЕ
1
]||[SK] çəkib
[ЕЕ
1
)
[KM)=E
1
quraq.
Sonra SK düz xətti və
F
nöqtəsindən
SKN
müstəvisini keçirək və həmin
müstəvi üzərində [FF
1
] || [SK]
çəkib
[FF
1
)|
[KN]=F,
quraq. Eı və F
1
nöqtələri həmçinin kəsən müstəviyə aid
olduğu üçün (EıFı)-i çəkib (E
1
Fı)
[DC] = Q quraq.
Sonra G və H nöqtələrinin qurulması çətinlik törətmir.
Beləliklə, PGHQ tələb edilən kəsikdir.
Məsələ 34. ABCDA
1
BıCıDı dördbucaqlı prizması
və onun AA
1
və CC
1
yan tilləri üzərində M və N
nöqtələri verilmişdir. MN düz xəttinin:
1. A
ı
B
ı
C
1
D
1
oturacaq müstəvisi ilə;
2. BB
1
D
1
D diaqonal müstəvisi ilə kəsişmə nöqtəsini
qurun.
Şəkil 136
Həlli. 1. Verilmiş M və N nöqtələrinin ABCD
oturacaq müstəvisi üzərində paralel proyeksiyasını
qururuq.
Aydındır ki, həmin proyeksiyalar uyğun olaraq A
və С nöqtələri üzərinə düşəcək. Onda
[CA)
[NM) = F
(ABCD) olar.
2. (AAıCC)
(BB
1
D
1
D) = (OO
1
); [MN]
(OO
1
) =
E
E nöqtəsi MN düz xəttinin BB
1
D
1
D müstəvisi ilə
kəsişmə nöqtəsidir.
Məsələ 35. Oturacağı paraleloqram olan SABCD
piramidası verilmişdir. Onun SB və SC yan tilləri
üzərində M və N nöqtələri verilmişdir. MN düz xəttinin:
1. ABCD oturacaq müstəvisi ilə;
2. SAD üzünün müstəvisi ilə kəsişmə nöqtəsini
qurun.
Həlli: 1. [MN]
[CB) = E
(ABCD);
2. (SAD)
(SBC) = (SF)
[AD] || [ВС] || [SF]
[NM]
[SF] |= F
(SAD)
Məsələ 36. ABCA
1
В
1
C
1
üçbucaqlı prizmasının
AA
1
B
1
B və BB
1
C
ı
C yan üzlərində M və N nöqtələri
verilmişdir. MN düz xəttinin:
1. ABC və A
1
В
ı
С
ı
oturacaq müstəviləri ilə;
2. AA
1
C
ı
C üzünün müstəvisi ilə kəsişmə nöqtəsini
qurun.
Həlli. 1. Məlum qayda üzrə P, Q və P1 Q-
nöqtələrini qururuq. Həmin müstəvi üzərində MN düz
xəttinin QP və Q
1
P
ı
şuaları ilə uyğun olaraq E və E,
kəsişmə nöqtələri olacaqdır.
2. [QP)
[CA] = E;
[Q,P,)
[C
1
A
1
]=Eı;
[NM)
[EEı] = L
L - nöqtəsi MN düz xəttinin AA
1
C
ı
C müstəvisi ilə
kəsişmə nöqtəsidir.
Məsələ
37.
ABCDA
ı
B
ı
C
1
D
ı
dördbucaqlı
prizmasının AA
1
B
1
B və BB
1
C
1
C yan üzlərində M və N
nöqtələri verilmişdir. MN düz xəttinin:
1. ABCD və A
1
B
1
C
ı
D
ı
oturacaq müstəviləri ilə;
2. AA
1
D
1
D və DD
1
C
ı
C üzlərinin müstəviləri ilə;
3. AA
1
C
ı
C və BB
1
D
1
D diaqonal müstəviləri ilə
kəsişmə nöqtəsini qurun.
M və N nöqtələrinin ABCD və AıB
1
C
1
D
1
müstəvilərində E, F və E1 F, paralel proyeksiyalarmı
tapıb
(MN)
(ABCD) = К
(MN)
(A,B
1
C
1
D
1
) = K
1
qururuq.
2. (EE
1
F
1
F)
(AA
1
D
1
D) = (PP
1
)
(MN)
(PPı) = L
L - nöqtəsi MN düz xəttinin AA
1
D
1
D müstəvisi ilə
kəsişmə nöqtəsidir. Eyni qayda ilə L
1
nöqtəsini qururuq.
3. (EE
1
F
1
F)
(AA
1
C
1
C) = (PP
1
)
(NM)
(PP
1
) = К
(AAıCıC)
MN düz xəttinin ВВ
1
D
1
D diaqonal müstəvisi ilə
kəsişmə nöqtəsini tapmaq üçün (BB
1
D
1
D)
(EE
1
F
1
F) =
(OO
1
) qurur və (OO
1
)
(MN) = G tapırıq.
Məsələ 38. ABCDA
1
B
1
C
1
D
1
paralelepipedinin
(şəkil 137) ВС, düz xəttindən və DD
1
tilinin M orta
nöqtəsindən keçən müstəvi kəsiyini qurur.
Həlli.
1.
Analiz.
ABCDA
1
B
1
C
1
D
1
verilən
paralelepiped, M isə DD
1
tilinin orta nöqtəsi olsun.
Tələb edilən müstəvi kəsiyi paralelepipedin CC
1
B
1
B
üzünü ВС
1
düz xətti boyunca, DD
1
C
1
C üzünü isə C
1
M
düz xətti boyunca kəsəcəkdir.
BB
1
C
1
C və AA
1
D
1
D paralel müstəvilər BC
1
M
müstəvisi ilə kəsişdikdə kəsişmə xətlərinin paralel
D
1
C
1
M
N
D
A
1
A
B
C
B
1
olmasına əsasən [МК] || [ВС
`
] çəkib К nöqtəsini
qurmaqla məsələni həll etmək olar.
Məsələ 39. ABCDA
1
B
1
C
1
D
1
paralelepipedində (şə-
kil 138) M nöqtəsi (B
1
C
1
)-in orta nöqtəsidir. DC düz xətti
ilə M nöqtəsindən keçən müstəvi kəsiyini qurun.
Həlli.
1. Analiz. ABCDA
1
B
1
C
ı
D
ı
verilən paralelepiped,
(DCMN) müstəvisi isə (DC) düz xəttindən və M nöqtə-
sindən keçən, yəni tələb edilən müstəvi olsun.
[
DC
]
[ABCD)
VƏ
(ABCD) || (A
ı
B
ı
C
ı
D
1
) olduğundan
(MN) || (CD)
olar. Bununla da
qurmanın
ardıcıllığı
tapılmış olur.
2. Qurma.
M
nöqtəsindən
[NM]
||
[CD]
Şəkil 138
Şəkil 137
çəkib N ilə D-ni birləşdirək. CDNM tələb edilən kəsiyi
qururuq.
3. İsbat. Düz xətt və bunun xaricindəki bir nöqtə-
dən müstəvi keçirmək mümkün olduğundan və həmin
müstəvi verilən paralelepipedin A
1
D
1
tilini ancaq bir N
nöqtəsində kəsdiyindən tələb edilən müstəvi
A
1
B
1
C
1
D
1
üzünü MN düz xətti boyunca, AA
1
D
1
D
üzünü isə DN düz xətti boyunca kəsəcəkdir.
Beləliklə, DCMN dördbucaqlısı tələb edilən kəsik
olacaqdır.
4. Araşdırma. Düz xətt və onun üzərində olmayan
nöqtədən ancaq bir müstəvi keçirmək mümkün
olduğundan məsələnin yeganə həlli vardır.
Məsələ 40. AB tilinin daxili M nöqtəsindən keçən və
DBC üzünə paralel olan müstəvi ilə ABCD tetraedrinin
kəsiyini qurun.
Göstəriş. M nöqtəsindən ВС-yə və BD-yə paralel
düz xətlər çəkməklə axtarılan kəsiyi qurmaq olar.
Məsələ 41. ABCDA
1
B
1
C
1
D
1
paralelepipedində AD
və B
1
C
1
tillərinin daxili M və N nöqtələri verilmişdir. M
və N nöqtələrindən keçən və AB tilinə paralel müstəvi ilə
paralelepipedin kəsiyini qurun.
Göstəriş. Axtarılan müstəvi M nöqtəsindən keçib
AB-yə
paralel
olduğundan,
əvvəlcə
oturacaq
müstəvisində M nöqtəsindən [АВ]-уə paralel düz xətt
çəkin, sonra isə üst oturacaq müstəvisində N nöqtəsindən
bu düz xəttə paralel düz xətt çəkməklə kəsiyi qura
bilərsiniz.
Məsələ 42. ABCD tetraedrinin D təpəsi ABC
üzünün
medianlarının
M
kəsişmə
nöqtəsi
ilə
birləşdirilmişdir. N
[AB] nöqtəsindən keçib BCD üzünə
paralel olan kəsiyi qurun.
Göstəriş. [AF] parçasını
AABC-nin medianı
qəbul edərək ADF müstəvisi üzərində N nöqtəsindən
[PQ] || (DF) (P
[AD], Q
[AF);
ABC müstəvisində Q nöqtəsindən
[KL] || (ВС) (К
[AC], L
[AB) qurun.
Məsələ 43. ABCD tetraedrinin müstəvi kəsiyini
qurun. Kəsən müstəvi AD düz xəttinə paralel olub ABC
üzünün CM medianından keçir.
Göstəriş. CM medianının üç nöqtəsindən AD-yə
paralel düz xətt çəкməк kifayətdir.
Dostları ilə paylaş: |