Dərs vəsaiti Ə. X. Calallı "Azərişıq" asc nin Tədris Mərkəzinin müdavimləri üçün nəzərdə tutulub

Süni tənəffüs prosedurunu yerinə yetirmək üçün:
1.
Zərərçəkəni üzüyuxarı olmaqla düz səthin üzərinə (stol, döşəmə, torpaq və s.) uzatmaq, geriyə qatlanaraq tənəffüs yolunu
tutmaqla boğulmaya səbəb olmaması üçün dilini xaricə çıxarmaq lazımdır. Döş qəfəsinin bir qədər hündürdə olması üçün
zərərçəkənin kürəklərinin altına bükülmüş paltar qoyulur.
2.
Zərərçəkənin başı xeyli dərəcədə arxaya qatlanmalıdır, əks halda süni şəkildə verilən hava kütləsi mədəyə keçə bilər. Bunu
qarının yuxarı hissəsinin şişməsi ilə müəyyən etmək olar. Sonra zərərçəkənin başını yana çevirərək onun ağzını açın və ağzında
torpaq, qum, qusuntu kütlələri, yad cismin olub-olmadığı yoxlanır. Lazım olduğu halda barmağa sarınmış tənzif və ya burun
dəsmalı ilə zərərçəkənin ağız boşluğunu təmizləmək lazımdır.
- Bəbək genəlir və işığa qarşı reaksiya vermir;
- Dodaqlar, dırnaqlar göyərir;
- Dəri kəskin avazıyır;
TƏDRİS MƏRKƏZİ 

---

44
3.
Süni tənəffüs verərkən maneçilik törətməməsi üçün bədəni sıxan paltarları çıxarmaq və ya cırmaq lazımdır. Əgər bədbəxt
hadisə qapalı otaqda baş vermişsə, pəncərə və ya nəfəsliyi açmaqla otağa təmiz hava axını gəlməsini təmin etmək lazımdır. Bütün
bunlar dəqiqliklə və sürətlə icra edilməlidir – zərərçəkənin həyatı bundan asılıdır!
4.
Daha sonra xilasedici zərərçəkənin başının yan tərəfində (yaxşı olar ki, sol) dayanır. Əgər zərərçəkən yerdə uzanmışsa,
xilasedici dizləri üstə dayanmalıdır.
Ürək nahiyəsinə 1dəfə yumruq zərbəsi endirilir;
-Yardım göstərən şəxs xəstənin böyründə duraraq, döş qəfəsinin hər iki tərəfindəki aşağı qabırğaların döş sümüyünə birləşən
yerini, yəni xəncərvari çıxıntını tapır və sol əlinin ovuc hissəsini həmin yerdən 2-3 sm (1-2 köndələn barmaq) yuxarı olmaqla döş
sümüyünün orta-aşağı hissəsinin üzərinə qoyur. Sonra sağ əli mil-bilək oynağında bükməklə həmin əlini də sol əlin üstünə
qoyaraq bir qədər önə əyilib bütün ağırlığını qollarına salır;
- Döş qəfəsini bu vəziyyətdə 4-5 sm dərinliyə fəqərə sütununa doğru təkanvari sıxıb buraxır;
- Bu cür təkanvari hərəkətlər 1 dəqiqədə 80-100 dəfə təkrarlanır;
- Ayrı-ayrı sıxılmalar arasında fasilələr 1,0 saniyədən çox olmamalıdır;
- Fasilə zamanı əllər döş sümüyü üzərindən götürülməməli, yalnız mil-bilək oynağında düzləndirilməli və əlin ovuc səthi döş
qəfəsindən bir qədər aralanmalıdır.

---

45
Bəzi hallarda elə olur ki, zərərçəkənin ağzını açmaq mümkün olmur və ya ağız nahiyəsinin travması olur. Bu zaman süni
tənəffüs “ağızdan-ağıza” deyil, “ağızdan-buruna” olmaqla verirlir. Süni tənəffüs verməzdən əvvəl xilasedici əlin biri ilə xəstənin
başını arxaya qatlayaraq bu vəziyyətdə saxlayır, digər əl ilə onun ağzını sıxır. Sonra xilasedici dərindən nəfəs alaraq dodaqları ilə
xəstənin burnunu sıx şəkildə əhatə etməklə tez və güclü nəfəs verir. Daha sonra xəstənin ağız və burnunu sərbəst buraxaraq onun
“nəfəs verməsinə” imkan vermək lazımdır.
Xəstəyə verilən nəfəsin xeyli hissəsinin ağ ciyərlərə deyil, mədəyə dolması mədənin köpməsinə və zərərçəkənin xilas edilməsinin
çətinləşməsinə səbəb olur. Buna görə də mədədən havanı xaric etmək üçün, vaxtaşırı olaraq epiqastral (qarınüstü) nahiyəyə bir
qədər təzyiq etmək lazımdır.
Ürək masajı ilə süni tənəffüs birgə aparılmalıdır. Əgər bu tədbirlər bir nəfər tərəfindən aparılırsa, onda hər 15 ürək
masajından sonra 2 dəfə "ağızdan-ağıza" üsulu ilə süni tənəffüs verilir. Ürək-ağ ciyər reanimasiyası iki şəxs tərəfindən icra edildiyi
hallarda hər 5 ürək masajından sonra "ağızdan-ağıza" üsulu ilə 1 süni tənəffüs verilir. Verilən süni tənəffüsün effektivliyini
(xəstənin döş qəfəsinin qalxıb-enməsini, qarında köpün olub-olmamasını, üz dərisinin tədricən qızarmasını) daim yoxlamaq
lazımdır. Daim ağızda və burun-udlaqda qusuntu kütlələrinin olub-olmamasını yoxlamaq və lazım olduqda növbəti süni tənəffüs
verilməsindən əvvəl zərərçəkənin ağzını tənziflə bürünmüş barmaqla təmizləmək lazımdır.
Xilasedici özünün baş və şəhadət barmaqları ilə xəstənin burun pərlərini sıxmalıdır. Sonra xilasedici şəxs dərindən nəfəs
alıb, nəfəs verməsini azca saxlayıb, zərərçəkənə tərəf əyilərək, ağzını tənzifin və ya ortasında deşik açılmış burun dəsmalının
üstündən sıx şəkildə zərərçəkənin ağzına dirəyib, cəld şəkildə ona nəfəs verməlidir.
Zərərçəkənə nəfəs verən zaman onun döş qəfəsinin qalxıb-qalxmamasına diqqət yetirilməlidir. Ağ ciyər toxumasının və döş
qəfəsinin elastikliyi səbəbindən zərərçəkənin nəfəsverməsi passiv şəkildə öz-özünə baş verir. Zərərçəkənin döş qəfəsi aşağı
endikdən sonra xilasedici təkrarən onun ağzına nəfəs verir. Bu proses yardım göstərən şəxsdən (xilasedicidən) xeyli dərəcədə fiziki
güc tələb edir.