Dərs vəsaiti II hissə Ai3rhaycan Respublikası Təhsil

§3. Mənfdət'm höU'ışılnriilməsiniıt (istifadəsinin) nçotn 
İl  ərzində  müəssisə  tərəfindən  əldə  edilən  mənfəəi.  ilin 
əvvəlindən artan yekunla yığılır və balansda bölüşdurü' nəmiş göstərilir. 
Onun  bölüşdürülməsi  ancaq  ilin  axırında  (dekabrda)  həyata  keçirilir. 
Lakin  il  ərzində  əldə  edilən  mənfəət  hesabına  mənfəətdən  vergilərin 
büdcəyə ödənişi həyata keçirilir, xüsusi fondlar yaradır, digər xərcləri 
həyata keçirirlər və i.a. 
Hesabat  ilinin  mənfəətinin  istifadə  edilməsi  haqqında 
informasiyaları  bu  ilin  ərzində  ümumiləşdinnək  üçün  81  «Mənfəətin 
istifadəsi» sintetik hesabı ayrılmışdır. Təsnifat üzrə bu 
133 

---

hesab  nizamlayıcı  hesablara  aid  edilir,  çünki  onda  mənfəət  hesabına 
həyata keçirilən ayınnalar göstərilir. 
81  «Mənfəətin  istifadəsi»  hesabına  mənfəətin  istifadəsinin 
istiqamətindən  asılı  olaraq  aşağıdakı  subhesablar  açıla  bilər:  1 
.»Mənfəətdən  büdcəyə  ödəmələr»  2.  «Mənfəətin  başqa 
məqsədlərə istifadəsi.» 
1- ci  subhesabda  il  ərzində  hesablanmış,  qanunvericiliklə 
müəyyən edilmiş mənfəətdən vergirlər üzrə avans ödəmələri \ə faktiki 
mənfəətdən  həmin  vergilər  üzrə  yenidən  hesablamalardan  olan 
ödəmələr uçota alınır. 
2- ci subhesabda ehtiyat fonduna , yığım, istehlak və müəssisənin 
fəaliyyətini və kollektivin sosial inkişafını həyata keçirmək üçün digər 
fondlara  edilən  ayınnalar  əks  olunur.  Müəssisənin  fondlarının 
yaradılması  və  başqa  məqsədlərə  mənfəətin  istifadəsi  qaydası 
qanunvericilikdə və təsis sənədləri ilə nizama salınır. 
81 «Mənfəətin istifadəsi» hesabının debetində il ərzində büdcəyə 
hesablanmış  vergi  ödəmələri  (mənfəətə  və  əmlaka  görə  vergi), 
müəssisələrin ehtiyat və digər fondlarına ayırmalar və mənfəət hesabına 
digər məqsədli maliyyələşmə vəsaitlərinin yaradılması, kreditdə isə - bu 
hesabın debitində əks olunan, dekabrda silinən məbləğlər uçota alınır. 
Qanunvericiliyə  müvafiq  olaraq  büdcəyə  vergilər  ödənildikdən 
sonra  qalan  mənfəət  (xalis  mənfəət)  müəssisənin  sərəncamına  daxil 
olur.  Bu  mənfəətin  hesabına  müəssisələr  aşağıdakı  fondları  yarada 
bilər;  təsis  sənədlərinə  müvafq  olaraq  yığım,  istehlak,  istehsalın 
inkişafı, sosial inkişaf, maddi yardım, ehtiyat və digər fondlar. 
Müəssisənin  sərəncamında  qalan  mənfəətin  hesabına,  lazım 
gəldikdə  əməyin  ödənilməsinin  ehtiyat  fondu,  ümumtəsərrüfat 
ehtiyacları üçün ehtiyat fondu və b. yaradıla bilər. Göstərilən fondların 
yaranması  və  istifadəsi  qaydası  qanunvericiliklə  və  Azərbaycan 
Respublikasının  Maliyyə  Nazirliyi  tərəfindən  işlənib  hazırlanmış  və 
təsdiq  edilmiş  və  müəssisənin  təsis  sənədləri  ilə  nəzərdə  tutulan 
əsasnamələrlə  müəyyən  edilir.  Misal  üçün,  əməyin  ödənilməsi  üçün 
ehtiyat  fondu,  icarəyə  götürənin  ifasa  uğraması  və  ya  ödəmə 
qabiliyyəfnin  olmadığı  halda,  müəssisə  ləğv  edildikdə  (sahibkarın 
fəaliyyəf dayandırıldıqda) və qanun vericiliklə nəzərdə 
134 

---

tutulan digər hallarda işçilərə hesablanmış əmək haqqının ödənilməsini 
təminatlı  və  kompensasiya  ödəmələrini  təmin  etmək  üçün  yaradılır. 
Əməyin  ödənilməsinin  ehtiyat  fondunun  ölçüsü,  onun  yaradılmasının 
əsası və qaydası kollektiv müqavilə və ya razılaşma ilə müəyyən edilir. 
Müəssisənin sərancammda qalan mərfəət uzunmüddətli kreditlərə 
görə faizlərin (xüsusi dövriyyə vəsaitlərinin tamamlanmasına yönldilən 
kreditlərdən başqa, bir ildən yuxarı), habelə əsas vəsaitlərin və qeyri- 
maddi aktivlərin əldə edilməsindən ötəri qısamüddətli kreditlərə görə də 
faizlərin ödənilməsi üçün istifadə edilir. 
Bir  sıra  hallarda  müəssisələrə  vergiyə  cəlb  olunmaq  üçün 
mənfəətin  gizlədilməsi  və  ya  azaldılmasına,  qadağan  edilmiş  və  ya 
xüsusi  icazəsiz  (lisenziyasız)  fəaliyyət  növləri  ilə  məşğul  olmağa, 
məhsulun  (işin,  xidmətin)  qiymətinin  artırılmasına  görə  iqtisadi 
sanksiyalar  tədbiq  edilə  bilər.  Məsələn,  mənfəətin  (gəlirin)  və  ya 
müəssisədən  verginin  azaldılması  və  ya  gizlədilməsi  zamanı  ikiqat 
ölçüdə, il ərzinə təkrar olunan nöqsan zamanı isə - üçqat ölçüdə cərimə 
tutulur. Qalan mənfəət hesabına qadağan olunmuş və ya xüsusi icazəsiz 
(bu lazım olan yerdə) fəaliyyət növləri ilə məşğuliyyətdən əldə edilən 
gəlirin  ölçüsündə  büdcəyə  cərimə,  normativdən  artıq  ətraf  mühitə 
zəhəıiəyici maddələrin tululmasına görə vergi və b. köçümlür. 
Müəssisənin  sərəncamında  qalan  mənfəəi  hesabına  müo^:;isə 
rəhbərinin qərarı ilə müstəsnalıq qaydasında həyata keç -ilən ezamiyyət 
zamanı  qanunvericilikdə  nəzərdə  tutulan  ödə'  ''r,  nomaalardan  artıq 
əlavə ödəmələr həyata keçirilir. 
Beləliklə il ərzində 80 «Mənfəət və zərərlər» 
hesa' 
min kreditində 
artan yekunla müəssisənin mənfəəti əmələ gə' 81 «Mənfəətin istifadəsi» 
hesabının debetində isə mənfəət hesabına həyata keçirilən ayırmalar əks 
olunur. 
İl  başa  çatdıqdan  sonra  (dekabrda)  balansın  reformasiyası,  daha 
doğrusu, onun maddələrinin dəyişməsi həyata keçirilir. 
88  «Bölüşdürülməmiş  mənfət  (örtülməmiş  zərər)»  hesabı 
müəssisənin  bölüşdürülməmiş  mənfəətinin  və  ya  örtülməmiş  zərərin 
məbləğlərinin mövcudluğu və hərəkəti haqda 
135 

---

informasiyaları  ümumiloşdirmok  üçün  ayrılmışdır.  Bu  hesab  akti\- 
passivdir,  daha  doğrusu,  bölüşdürülməmiş  mənfəətin  qalığı  balansın 
passivində, örtülməmiş zərər isə-onun aktivində göstərilir. 
88  «Bölüşdürülməmiş  mənfəl  (örtülməmiş  zərər)»  hesabının 
aşağıdakı subhesabları açıla bilər: 
l.»Hesabat ilinin 
bölüşdürülməmiş mənfəəti (zərəri)»; 2.»Keçən illərin bölüşdürülməmiş 
mənfəəti (örtülməmiş zərər)»; və b. 
Yuxarıda  qeyd  edildiyi  kimi  hesabat  ilinin  bölüşdürülməmiş 
mənfətinin  məbləği  dekabrın  yekun  dövriyyəsi  ilə  80  «Mənfəət  və 
zərərlər»  hesabı  ilə  müxabirləşərək  88  «Bölüşdürülməmiş  mənfəət 
(örtülməmiş  zərər)  «  hesabının  kreditinə,  hesabat  ilinin  zərərinin 
məbləği isə - tərsinə yazılışla silinir (88 saylı hesabın debeti və 80 saylı 
hesabın krediti). 
Bölüşdürülməmiş  mənfət  müəssisə  tərəfindən  onun  təsisçilərinə 
gəlirlərinin ödənilməsi üçün istifadə edilə bilər.