Dərs vəsaiti II hissə Ai3rhaycan Respublikası Təhsil

istehsaldan hazır məhsnUann daxil ohnasının, yerinə yetirihiı idlə- 
rin və göstərilən xidmətlərin təhvil verilməsinə aid əməliyyatlar 
No 
Əməliyyatların məzmunu 
Müxabirləşən 
hesablar 
debet 
kredit 
1 
Buraxılış  cədvəlinin  məlumatlarına  əsasən 
istehsaldan  buraxılan  hazır  məhsulun  faktiki 
maya dəyəri 
40 
20 
2 
Faktiki  maya  dəyəri  ay  qurtardıqdan  sonra 
müəyyən  edilirsə,  onda  ay  ərzində  məhsul 
buraxıldıqca, xidmət göstərildikcə, işlər yerinə 
yetirildikcə onların normativ (plan) maya dəyəri 
40, 
45,46 
37 
3 
Buraxılan  məhsulların  (işlərin,  xidmətlərin) 
faktiki maya dəyərinin ayın axırında aşkar 
 
 
83 

---

müəyyon edilir, bu həm məhsullann növləri üzrə və həm də bütövlükdə 
bütün buraxılış üzrə müəyyən edilir. 
Hazır  məhsulların  anbarda  uçotu  üçün  40  «Hazır  məhsul»  adlı 
aktiv sintciik hesab nəzərdə tutulmuşdur. Həmin hesabda anbarda hazır 
məhsulların  (istehsalın  məhsulları)  və  malların  mövcud  olması  və 
hərəkəti  haqqında  informasiya  ümumiləşdirilir.  Bu  hesab  maddi 
istehsal sahələrinin müəssisələri tərəfindən istifadə olunur. 
Əgər  hər  hansı  bir  məhsul  tamamilə  öz  müəssisəsində  istifadə 
etmək  üçün  istiqamətləndirilirsə,  onda  o,  10  «Materiallar»  və  ya  12 
«Azqiymətli  və  tezköhnələn  əşyalar»  hesablarında  uçota  alına  bilər. 
10/1  saylı  jurnal-orderdəki  əmtəəlik  məhsulların  (10  saylı  jurnal- 
orderin  3-cü  bölməsi)  maya  dəyərinin  haqq-hesabı  ilə  üzləşdirilən 
buraxılış  cədvəlinin  məlumatları  üzrə  onun  faktiki  maya  dəyərinə 
yazılış tərtib edilir. 
Bundan başqa, hesabat dövründə buraxılan məhsullar, sifarişçilərə 
təhvil  verilən  işlər  və  göstərilən  xidmətlər  haqqında  infomıasiyalan 
ümumiləşdirmək  üçün,  həmçinin  həmin  məhsulların,  işlərin, 
xidmətlərin  faktiki  istehsalat  maya  dəyərinin,  normativ  (plan)  maya 
dəyərindən kənarlaşmasını aşkar etmək üçün 37 «Məhsul (iş, xidmət) 
buraxılışı»  adlı  sintetik  hesabdan  istifadə  etmək  olar.  Bu  hesabın 
debetində  istehsalatdan  buraxılan  hazır  məhsulların,  təhvil  verilən 
işlərin  və  göstərilən  xidmətilərin  faktiki  istehsalat  maya  dəyəri  20 
«Əsas  istehsalat»,  23  «Köməkçi  isteh-  salat»,  29  «Xidmətedici 
istehsalatlar 
və 
təsərrüfatları) 
hesablarının 
kreditləri 
ilə 
müxabirləşməklə  əks  etdirilir.  Onun  kreditində  istehsal  edilən 
məhsulların,  təhvil  verilən  işlərin  və  göstərilən  xidmətlərin  normativ 
(plan)  maya  dəyəri  40  «Hazır  məhsul»,  46  «Məhsullann  (işlərin, 
xidmətlərin) 
satışı»  və b. hesabların 
debeti ilə 
müxabirləşməklə əks 
olunur.  Əgər  faktiki  maya  dəyəri ay 
qurtardıqdan  sonra  müəyyən  edilirsə,  onda  ay  ərzində  məhsul 
buraxıldıqca, xidmətgöstərildikcə, 
işlər  yerinə  yetirildikcə 
mühasibat yazılışları normativ 
(plan)  maya  dəyəri  ilə həyata 
keçirilir. 
Beləliklə, 37 «Məhsullarm (işlərin, xidmətlərin) buraxılışı» hesabı 
hər ay bağlanır və hesabat tarixinə qalıq olmur. 
Lakin qiymətlərin daimi artdığı şəraitdə ayın axırında 37 
82 

---

məhsulun çeşid uçotu kartoçkalarında və ya kitablarında hər bir mədaxil 
və  məxaric  sənədləri  üzrə  ayrıca  qeydlər  aparılır.  Hər  bir  yazılışdan 
sonra  kartoçkalarda  qalıq  çıxarılır.  Sonra  məhsulların  mədaxili  və 
buraxılması rəsmiyyətə salınan mədaxil və məxaric sənədləri sonradan 
işlənmək üçün müəssisənin mühasibatına verilir. Burada məhsulu alınan 
və  onun  buraxılması  haqqında  anbar  müdirinin  imzası  olan 
əmr-qaimələr, malalanlara hesablaşmaları həyata keçirmək üçün faktura 
maşınında hesabların və ödəmə tələbnamələrinin yazılması üçün istifadə 
edilir.  Yoxlandıqdan  sonra  anbarlar  və  məhsul  növləri  çərçivəsində 
sənədlər uçot qiyməti ilə taksırovka (qiymətləndirmə) edilir. 
Hesablama texnikası mövcud olan zaman hazır məhsulların anbar 
uçotu mexanikləşdirilir. 
Bütün ilk sənədləri hər gün (və ya bir neçə gündə bir dəfə) maddi 
məhsul  şəxslər  mühasibata  təhvil  verirlər.  Saldo  metodu  zamanı  bu 
bilavasitə  anbarda  edilir.  Mühasibat  işçisi  sistematik  olaraq,  lakin 
həftədə (ongünlükdə) bir dəfədən az olmayaraq bilavasitə anbarda anbar 
müdirinin  iştirakı  ilə  məhsulların  hərəkəti  üzrə  ilk  sənədlərin 
məlumatlarının  anbar  uçotu  kartoçkalarında  düzgün  işlənməsini 
yoxlamalı  və  özünün  imzası  ilə  onu  təsdiq  etməlidir.  Aşkar  edilmiş 
kənarlaşmaplar  və  səhvlər  oradaca  da  düzəldilir.  Eyni  zamanda 
mühasibat işçisinə ilk sənədlərin qəbul-təhvili həyata keçirilir. 
İlk  sənədlərin  qəbul-təhvili,  bir  qayda  olaraq,  xüsusi  reyestrlə 
rəsmiləşdirilir.  Lakin  maddi  məsul  şəxsin  razılığı  ilə  sənədlərin 
qəbulu-təhvili üçün əsas kimi mühasibat işçisinin hər bir əmo'ivyat üzrə 
qeydləri  yoxladıqdan  sonra  anbar  uçotu  kartoçkalarında  eldiyi  imza 
xidmət edir. 
Saldo  metodu  zamanı  hazır  məmulatların  anbarda  miqda'‘-çeşid 
uçotu  ilə  onların  mühasibatda  məbləğ  uçotu  arasındakı  əlaqə  anbarda 
məhsulların qalıqlarının uçotu cədvəlinin köməyi ilə həyata keçirilir. Ay 
ərzində həmin cədvəl, mühasibatda sorğu məqsədi üçün saxlanılır. 
Ayın axırında kitab hər bir nomenklatura nömrəsi üzrə anbar uçotu 
kartoçkalarından  ayın  axırına  miqdar  ifadəsində  hazır  məhsulların 
qalıqlarını yazmaq üçün anbara verilir. Bundan sonra 
8.S 

---

kitab  mühasibata  və  ya  hesablama  idarəsinə  verilir,  orada  qalıqlar 
taksirovka edilir və onların məbləği hesablanır. 
Bir sıra hallarda anbarda hazır məhsulların qalıq cədvəli əvəzinə 
anbar  uçotunu  mühasibat  uçotu  ilə  əlaqələndirən  bir  həlqə  kimi  ay 
ərzində  anbarda  hazır  məhsulların  hərəkəti  haqqında  maddi  məsul 
şəxsin  hesabatı  xidmət  edə  bilər.  O  anbar  uçotu  kartçokalarının 
(kitabının)  yekun  məlumatları  üzrə  tərtib  edilir,  onda  hər  bir  no- 
menklatura  nömrəsi  üzrə  miqdar  ifadəsində  anbar  üzrə  hazır 
məmulatların  hərəkəti  əks  etdirilir.  Mühasibatda  (hesablama 
idarəsində)  hesabat  taksirovka  edilir  və  onun  məlumatları  əsasında