Dərs vəsaiti II hissə Ai3rhaycan Respublikası Təhsil

§6. Qarşıdakı xərchr vd ihhnıəhr üçün 
ehtiyatların uçota 
Qarşıdakı  xərclər  və  ödəmələrin  ehtiyatları  xərclərin  bəzi 
növlərinin  faktiki  baş  verməsinə  qədər  onların  məhsulların  maya 
dəyərinə və ya tədavül xərclərinə qabağcadan daxil edilməsi nəticəsində 
yaradılır. Müvafiq vəsaitlərin faktiki sərf edilməsi sonra artıq yaradılmış 
ehtiyat hesabına həyata keçirilir. 
Müəssisədə  həyata  keçirilməyən,  lakin  gələcəkdə  baş  verəsi 
xərclər  meydana  çıxa  bilər.  Onları  qarşıdakı  xərclər  və  ya  qarşıdakı 
ödəmələr  adlandırırlar.  Onlara  əsasən:  məzuniyyətlərin  ödənilməsinə, 
əsas  vəsaitlərin  təmirinə  xərclərə,  istehsalın  mövsümi  xarakteri  ilə 
əlaqədar  olaraq  hazırlıq  işləri  üçün  istehsalat  məsrəflərinə,  kirayə 
əşyalarının təmiri üzrə qarşıdakı məsrəflərlə, illik işin yekununa görə, 
uzun  illər  işləməyə  və  digər  məqsədlərə  görə  təltifatın  ödənilməsinə, 
qanunvericiliklə,  Azərbaycan  Respublikasının  Maliyyə  Nazirliyinin 
normativ aktları ilə və ya Azərbaycan Respublikasının İqtisadi İnkişaf 
Nazirliyi  və  Maliyyə  Nazirliyi  ilə  razılığa  görə  Azərbaycan 
Respublikasının  nazirlikləri  və  İdarələri  ərəfmdən  təsdiq  edilmiş, 
məhsulların  maya  dəyərinə  daxil  edilən  məsrəflərin  tərkibinin 
xüsusiyyətlərinin sahə təlimatı ilə nəzərdə tutulan ehtiyatı aid edirlər. 
163 

---

istehsal  və  ya  tədavül  xərclərinə,  xərcləri  və  ödəmələri  bərabər 
qaydada  daxil  etmək  məqsədi  ilə  müəyyən  edilmiş  qaydada 
ehtiyatlandın  İmiş  məbləğlərinin  vəziyyəti  və  hərəkəti  haqqında 
informasiyaları  ümumiləşdirmək  üçün  89  «Qarşıdakı  xərclər  və 
ödəmələr  üçün  ehtiyatlar»  hesabı  ayrılmışdır.  İstehsal  və  tədavül 
xərcləri  hesabına  məbləğlərin  ehtiyatlandırılması  qaydasının  özü 
müvafiq qanunvericilik və digər normativ aktlarla nizama salınır. 
Müəssisələrin  çoxu  məzuniyyətə  görə  hesablanmış  məbləğləri 
istehsal  xərclərinə  daxil  edirlər.  Lakin  məzuniyyətlər  əmək 
kollektivinin  üzvlərinə  il  ərzində  qeyri-bərabər  verilir  ki,  bu  da 
məhsulların (işlərin, xidmətlərin) maya dəyərini təhrif edir. Bunun baş 
verməməsi  üçün  məzuniyyətlərin  ödənilməsindən  ötəri  ehtiyatın 
yaradılması  və  məzuniyyət  məbləğlərini  yaradılmış  ehtiyatdan 
hesablamaq məqsədəuyğundur. 
Məzuniyyətə  görə  hesablanmış  məbləğlərin  mühasibat  uçotu 
hesablarında  necə  əks  etdirilməsi  məsələsini,  qarşıdakı  il  üçün  uçot 
siyasətini qəbul edərək müəssisə özü müəyyən edir. 
Yuxarıda sadalananlardan başqa müəssisələrdə həmçinin mənfəət 
hesabına da ehtiyatlar yaradıla bilər (həm balans, həm də müəssisənin 
sərəncamında qalan mənfəətdən). 
İlin axırında (dekabr) 89/1 «Qarşıdakı xərclər və ödəmələr üçün 
ehtiyatlar))  hesabının  1-ci  subhesabı  üzrə  qalığın  inventarizasiyası 
aparılır:  artıq  hesablanmış  məbləğ  stomo  edilir  (azaldılır),  tam 
hesablanmayan məbləğ isə əlavə hesablanır. 
Məzuniyyətlərin ödənilməsi üçün vəsaitlərin hər ay ehtiyatlandın 
İmasının ölçüsünü müəssisə əməyin ödənilməsinin illik fondundan asılı 
olaraq müstəqil olaraq müəyyən edir. 
Müəssisələr  öz  uçot  siyasətini  işləyib  hazırlayan  zaman  təmir 
fondu  yarada  bilər,  onun  vəsaitlərini  əsas  vəsaitlərin  təmirinin  bütün 
növlərini (cari, orta, əsaslı) maliyyələşdirilməsinə istifadə edə bilərlər. 
Ayırmaların  ölçüsünü  müəssisə  özü  təsdiq  edir;  təmir  fonduna 
hesablanmış məbləğləri istehsal xərclərinə daxil edirlər, əsas vəsaitlərin 
təmirinə  faktiki  məsrətləri  isə  hər  ay  yaradılmış  ehtiyatın  hesabına 
silirlər. 89 «Qarşıdakı xərclər və ödəmələr üçün ehtiyatlar)) hesabının 
inventarizasiyasını  1  yanvar  vəziyyətinə  görə  hər  il  aparırlar.  Əgər 
növbəti il üçün uçot siyasətini müəyyən edən zaman 
164 

---

müəssisə ehtiyatların yaradılmasının məqsədə uyğun olmamasını 
hesab edirsə, onda hesabat ilinin 31-i dekabr vəziyyətinə görə onla- 
rın qalıqları mənfəətə birləşdirilməlidir. 
Azərbaycan Respublikasının mühasibat uçotu və hesabatı haq- 
qında Əsasnamənin yeni redaksiyasında ehtiyatların yaradılması dai- 
rəsini məhdudlaşdırmaq lazımdır. Gördüyümüz kimi, bu müəssisə 
üçün çoxlu mürəkkəbliklər yaradır. 
Qarşıdakı xərclər və ödəmələrin ehtiyatları müəssisələrdə bəzi 
xərcləri istehsal və ya tədavül məsrəflərinə bərabər qaydada daxil 
etmək və məhsulların maya dəyərinin daha dəqiq hesablanmasını 
tətbiq etmək məqsədi ilə yaradılır. 
Bu ehtiyatlar aşağıdakı məqsədlər üçün yaradılır; 
1)  İşçilərin növbəti məzuniyyətlərinin ödənilməsinə; 
2)  Əsas vəsaitlərin təmiri üzrə qarşıdakı məsrəflərin ödənilmə- 
sinə; 
3)  Sənayenin mövsümi sahələrində hazırlıq işləri üzrə istehsa- 
lat məsrəflərinin ödənilməsinə; 
4)  Uzun müddət işləməyə görə təltifatın ödənilməsinə; 
5)  Kirayə əşyalarının təmiri üzrə qarşıdakı məsrəflərin ödə- 
nilməsinə; 
6)  İllik işin yekununa görə təltifatın ödənilməsinə və məhsulla- 
rın (işlərin, xidmətlərin) maya dəyərinə daxil edilən məsrəflərin 
tərkibinin sahə xüsusiyyətləri ilə nəzərdə tutulan digər məqsədlərə. 
Yuxarıda göstərildiyi kimi ehtiyatların uçotu üçün 89 «Qarşıdakı 
xərclər və ödəmələr üçün ehliyatlar» adlı passiv hesabı istifadə 
edirlər. Ehtiyatların hesablanmasını bu hesabın kreditində, faktiki 
xərclər və yaradılmış ehtiyatlar hesabına ödəmələri isə - hesabın 
debeti üzrə əks etdirirlər.