Dərs vəsaiti kim I q r if verilm işdir nurlar bak i-2014 e lm I red a k to rla r: akademikVasım

Ünsiyyətin taktikası 
- ünsiyyət texnikasına bələd olma və 
ünsiyyət qaydalarına yiyələnmə əsasında konkret şəraitdə ünsiyyət 
strategiyasının həyata keçirilməsi. Ünsiyyət texnikası - danışmaq 
və dinləmək kimi konkret ünsiyyət bacarıqlarının birləşdirilməsidir.
3.2. Ünsiyyət vasitələri
İnsanlar arasında qarşılıqlı anlaşmamn mürəkkəb sosial-psixo­
loji prosesi olan ünsiyyət aşağıdakı əsas kanallar vasitəsilə həyata 
keçirilir: nitq (verbal- latın sözü olan verbalis - şifahi, söz ) və 
qeyri-nitq (qeyri-verbal). Nitq ünsiyyət vasitəsi kimi eyni zaman­
da informasiya (məlumat) mənbəyi, həm də həmsöhbətlə qarşılıqlı 
fəaliyyət üsulu kimi çıxış edir.
Nitq ünsiyyətinin strukturuna (tərkibinə) aşağıdakılar daxildir:
1. Söz və ifadələrin mənası («İnsanın şüuru onun nitqinin ay­
dınlığında aşkara çıxını). Sözün düzgün istifadəsi, onun ifadəliliyi 
və anlaşıqlılığı, ifadənin düzgün qurulması və onun aydınlığı, 
səslərin, sözlərin düzgün tələffüzü, ifadəliliyi və intonasiyanın 
mənası mühüm rol oynayır.
2. Nitq səs hadisələri: nitqin sürəti (sürətli, orta, aram), səsin 
yüksəkliyinin (ahəngdar, kəskin) modulyasiyası (artırılıb-azaldıl­
ması), səsin tonu (yüksək, alçaq), ritmi (bərabər ölçülü, qırıq-qı­
rıq), tembri (gurultulu, xırıltılı, batıq), intonasiya, nitqin diksiyası 
ilə şərtlənir. Müşahidələr göstərir ki, ünsiyyət zamanı ahəngdar, 
sakit, ölçülü-biçili danışıq tərzi daha cəlbedici olur.
3. Səsin ifadəlilik keyfiyyətləri - ünsiyyət zamanı meydana 
gələn xarakterik, xüsusi səslər nəzərdə tutulur (gülüş, ağlama, pı­
84

---

çıltı, ah və s.); yayındıncı səslər (öskürək); sıfır səsləri (pauza) və 
burun səsləri («hmmm-hmmm», «e-e-e» və s.).
Tədqiqatlar göstərir ki, insanın gündəlik əlaqə aktında sözlər 
7%, səslər və intonasiyalar -38 %, qeyri-nitq qarşılıqlı təsirləri - 53 
% təşkil edir.
Səs - təsirli nitqin ifadəsi kimi emosional vəziyyətlərin xüsu­
siyyətlərinə uyğun olur. O, bir danışığın gedişi boyu dəyişilə bilər. 
Səsin çox dəyişməsi daxili həyəcanın səviyyəsini xarakterizə edir.
«Mis kimi cingildəyən səs»- enerji, möhkəmlik, qətiyyətlilik- 
dən xəbər verir. Riyakarcasına-mehriban, ürəkvuran-yumşaq səs 
danışanın səmimi olmadığını göstərir. Monoton səs çox zaman da­
nışanın sıxıldığını göstərir. Nitqin intonasiyasında səsin melodi­
yası, tembri, qüw ətliliyi, danışığın sürəti, pauza və vurğu birlikdə 
əks olunur.