Dərs vəsaiti kimi təsdiq edilmişdir

III  S İ N İ F 
«Yoldaş komandir» 
(Ümumi inkişaf hərəkətləri üçün oyunlar) 
Oyuna hazırlıq: Oyunçular bir dəstəyə düzülürlər. Müəllim oyunun qaydaları ilə  və  əhəmiyyəti 
haqqında nəzəri məlumat verir. 
Oyunun gedişi: Müəllim cərgənin qarşısında dayanıb müxtəlif hərəkətlər edir. Oyunçular o 
hərəkətləri edirlər ki, müəllim həmin hərəkəti başlayarkən «Yoldaş komandir» sözü işlətmiş olsun. Əgər 
bu söz deyilməmişdirsə, icra olunmuş  hərəkətləri  şagirdlər etməməlidirlər. «Yoldaş komandir» sözü 
demədən kim hərəkəti icra edirsə, həmin oyunçular uduzmuş olurlar, cərgənin arxasına keçib, ikinci cərgə 
təşkil edirlər. Oyun müəyyən vaxt ərzində (5-7 dəqiqə) keçilir. Birinci cərgədə axıra qalmış oyunçular 
qalib sayılırlar.  

 292
Metodik göstərişlər: 1. Oyun zamanı qol-qıç və gövdə  əzələləri üçün müvafiq hərəkətlərin icrası 
nəticəsində şagirdlərin orqanizmi əsas işə hazırlanmış olsun. 2. Bu cür oyunlar dərsə hazırlıq hissəsində 
verilməlidir. Bu oyundan sonra hazırlıq hərəkətlərinin icrasına ehtiyac yoxdur. 
Topun dairə boyunca ötürülməsi 
Oyuna hazırlıq: Oyunçular dairə boyunca düzülürlər. Qolları yana qaldırıb qollararası seyrəltməklə 
bir addım geriyə atılırlar. Sonra bir-iki saymaqla iki komandaya ayrılırlar. Hər komandadan bir nəfər 
kapitan seçilir. Kapitanlar dairənin qarşı  tərəflərində üz-üzə dayanırlar. Hər kapitana bir voleybol topu 
verilir.  
Oyunun gedişi: Müəllim komandası ilə kapitanlar topu sağ  tərəfdə dayanmış yaxın komanda 
yoldaşlarına ötürürlər. Onlar da topu tutub növbəti yoldaşa atırlar. Bu qayda ilə top bir də kapitana gəlib 
çıxını  qədər dairə boyunca ötürürlər. Kapitan topu alan kimi onu yuxarı qaldırır. Bunu hansı komanda 
daha tez edirsə, həmin komandaya bir xal verilir. Oyun yenidən başlayır. Oyun 2-3 dəfə  təkrar edilir. 
Axırda hansı komandanın xalı çox olarsa, həmin komanda udmuş hesab olunur. 
Metodik göstərişlər: 1. Uşaqlara doldurulmuş toplar verilsə daha yaxşı olar. 2. Sinifdə uşaqların sayı 
çox olduqda  da iki dairə təşkil edib oyunu keçirmək olar. 
Gecə və gündüz 
(Sürətlə qaçmaq üçün oyun) 
Oyuna hazırlıq: Meydançanın ortasında bir xətt çəkilir və iki hissəyə ayrılır. Hər hissənin axırında 
«şəhərcik» cızılır. Orta xətdən «şəhərciyə» qədər 15-30 m məsafə olmalıdır. Oyunçular iki komandaya 
ayrılırlar. Komanda orta xəttin hər iki tərəfində bir addımlıq məsafədə durub, arxalarını orta xəttə tərəf 
çevirirlər. «Şəhərciklər» hər komandanın qabaq tərəfində olur. Püşk üzrə komandalardan biri «Gündüz», 
o biri isə «Gecə» olur.  
Oyunun gedişi: Müəllim orta xəttin yanında durub gözlənilmədən komandalardan birinin adını 
deyir. Adı çəkilən komandanın oyunçuları öz «şəhərciklərinə» tərəf qaçır və tez onun içərisinə doluşmağa 
çalışırlar. Digər komandanın oyunçuları isə tez dönüb qaçanları qovur və onlara toxunmağa çalışırlar. 
Tutulmuş oyunçular sayılır, qeydə alındıqdan sonra bütün oyunçular öz yerlərinə qayıdırlar, oyun yenidən 
başlayır. Oyun çağırışların miqdarı  hər komanda üçün eyni olmaqla 4 dəfə aparılır. Axırda daha çox 
oyunçu tutulmuş komanda qalib gəlir. 
Metodik göstərişlər: 1. Oyun keçirilən meydançada qaçış istiqamətində  təhlükə törədə biləcək 
alətlər, cisimlər olmamalıdır. 2. Şagirdlərə qaçanı möhkəm vurmağa, qaçanı itələməyə, «şəhərcik» 
xəttinin içərisində onlara toxunmağa icazə verilməməlidir. Bu qaydaları pozan komandaya cərimə xalı 
verilməli və axırda nəzərə alınmalıdır. 
Daban balığı və durna balığı 
(Sürətlə qaçmaq üçün oyun) 
Oyuna hazırlıq: Meydançanın (idman zalının) hər iki başında «daban balıqları» üçün «evlər» tikilir. 
Bütün oyunçular – «daban balıqları» bu evlərdən birində yerləşirlər. Bir nəfər aparıcı – «durna balığı» 
meydançanın mərkəzində dayanır. 
     Oyunun gedişi: Müəllim 1-2-3- sayır və «daban balıqları» bir evdən çıxıb o biri evə  tərəf 
qaçırlar. «Durna balığı» isə qaçan «daban balıqlarından» mümkün qədər çox tutmağa (toxunmağa) çalışır. 
Tutulmuş oyunçular müəyyən edilmiş yerə aparılır. Oyun yenidən başlanır. Tutulmuşların sayı 8-10 nəfər 

 293
olur və bu zaman onlar meydançanın ortasında gəlib əl-ələ tuturlar, üzü «daban balıqlarına» tərəf dayanıb 
«tor» əmələ gətirməyə başlayırlar.  
İndi «daban balıqları» başqa evə qaçmaq üçün gərək tordan da keçsinlər (Əllərin altından  əyilib 
keçməklə). Tutulmuş oyunçular «tor» düzəldənlərə qoşulurlar. Tutulmuşların sayı çoxaldıqda onlar əl-ələ 
tutub «dairəvi tor» təşkil edirlər. Tutulanların sayı daha da artarsa, o zaman iki «dairəvi tor» (yaxud bir 
tor, iki tor, bir dairəvi tor və s. düzəldilir). Bu cür hallarda başqa evə  tərəf qaçan «daban balıqları» 
dairənin içərisinə  və oradan xaricə keçməklə qaçmalıdırlar. Oyun tutulmamış 3-4 oyunçu qalana qədər 
davam edir.  
Axıra qədər tutulmamış oyunçular oyunun qalibləri sayılırlar. 
Uzağa atmaqla vaxt qazanmaq 
Oyuna hazırlıq: Sinif şagirdləri A və B komandalarına ayrılır (Sarılar və  qırmızılar). Hər 
komandanın atanları  və qaçanları olur. Meydançanın bir başında atma xətti çəkilir. Bundan iki addım 
qabaqda isə start xətti nişanlanır. Hər komandadan olan «qaçanlar» start xəttində dayanırlar. Qaçanların 
arxasında isə  rəqib komandasının «atanları» dayanırlar. Atanların hərəsinə içərisi qumla doldurulmuş 
kisəciklər verilir. Kisənin rəngi rəqib komandaya məxsus rəngdə (sarılara qırmızı, qırmızılara sarı kisə 
verilir) olur.  
Oyunun gedişi: Müəllimin işarəsi ilə bütün «atıcılar»  əllərindəki kisəni «qaçanların» başları 
üzərindən gücləri çatan qədər uzağa atırlar (Hamı eyni vaxtda). «Qaçanlar» isə dərhal öz komandalarının 
rəngində olan kisələrdən birini götürüb cəld start xəttinə qayıdırlar. «Qaçanlar» start xəttinə daha tez 
qayıtmış komandaya bir qələbə xalı verilir. Sonra oyunçular yerlərini dəyişirlər (və vəzifələrini): Atanlar 
indi «qaçan», qaçanlar isə «atan» olurlar. Beləliklə, oyun 8 dəfə təkrar edilir. Daha çox xal toplayan qalib 
gəlir. 
Metodik göstərişlər: 1. Oyuna nəzarət etmək üçün müəllim özünə düzgün yer seçməlidir ki, start 
xəttinə hansı komandanın daha tez gəldiyini düzgün müəyyənləşdirə bilsin. 2. Bu iş üçün müəllim özünə 
köməkçi-şagirdlər də ayıra bilər. 3. Lazım olan kisəciklər uşaqlar vasitəsilə əvvəlcədən hazırlanmalıdır. 
Mütəhərrik hədəf 
(Hədəfə cisim atmaq üçün oyun) 
  Oyuna  hazırlıq:  Şagirdlər bir-birindən 2-3 m aralı olmaqla böyük dairə boyunca düzlənirlər. 
Oyunçuların pəncələri qabağında dairənin xətti çəkilir. Dairənin içərisində bir nəfər aparıcı dayanır. 
Oyunçulara voleybol topu verilir.  
Oyunun gedişi: Müəllimin işarəsi ilə dairə boyunca düzlənmiş oyunçular əllərindəki topla aparıcını 
vurmağa çalışırlar. Aparıcı isə    dairənin içərisində o tərəf-bu tərəfə qaçmaqla özünü topdan yayındırır. 
Aparıcını topla vura bilən oyunçu dairəyə girib onu əvəz edir. Müəllim kimin neçə dəfə aparıcı olmasını 
hesaba alır. Axırda kim daha çox aparıcı rolunda oynamış olarsa, o da qalib sayılır. 
Müəllimin topları  dəstə başçılarına ötürüb «başla» komandası verir. Hər dəstənin oyunçusu topu 
atıb tuta-tuta müəllimin yanına yüyürür, qaçarkən topu yerə salmayan oyunçu I xal qazanır. Sonra hər 
oyunçu öz dəstəsinə qayıdıb topu növbədə duran yoldaşına ötürür, özü isə keçib sıranın sonunda durur. 
 Metodik göstərişlər: Topu hündürə atıb-tutmaq lazımdır.Topu müəllimə atmaq yox, vermək 
lazımdır. Topu itirən oyunçu sıradan çıxarılır. Qaçarkən bir-birini itələmək olmaz.  
Dırmanmaq 

 294
Yer və avadanlıq: Bu oyun idman salonunda və ya bağda oynanılır. Dırmanmaq üçün bir gimnastika 
dirəyi və ya kəndir (kanat) bir alma və ya kök lazımdır.  
Oyuna hazırlıq: Oyunda iştirak edənlərin hamısı dirəyin və ya kəndirin  ətrafında diametri 2-3 m 
olan bir dairə  təşkil edirlər. Dirək və ya kəndir 3-4 m hündürdən asılır, ondan bir metr kənarda isə bir 
qarmaq asıb, ona alma və ya kök bağlayırlar. Fikir vermək lazımdır ki, alma və ya kök daim hərəkətdə 
olsun. 
Oyunun təsviri: Oyunçular müəllimin göstərişi ilə bir-bir gəlib dizlərini və qarınlarını 
toxundurmadan kəndirə  və ya gimnastika dirəyinə  dırmanmağa başlayırlar. Dırmanmanın axırında 
oyunçu əlinin köməyi olmadan 25 saniyə ərzində çalışır ki, yırğalanan almanı və ya kökü ağzı ilə tutsun. 
Oyunçu dırmanarkən dizi və ya qarnı ilə  kəndirə  və ya qarnı ilə  kəndirə  və ya dirəyə toxunmuş 
olarsa, habelə almanı və ya kökü tuta bilməzsə, aşağı enməli, meydançanın ortasında durub yoldaşlarının 
istədiyinə əməl etməlidir (oxumalı, oynamalı və s.). 
Oyun 20-30 dəqiqə davam edir. 
Metodik göstərişlər: 1. Əgər şagirdlərin sayı çox olarsa, oyunu iki dairə üzrə keçirmək olar. 2. Oyun 
üçün müxtəlif cür toplardan istifadə etmək olar. 
Ovçular və ördəklər 
(Hədəfə cisim atmaq üçün oyun) 
Oyuna hazırlıq: Meydançada diametri 8-12 m. olan dairə çəkilir. Şagirdlər «ovçular» və «ördəklər» 
komanrdalarına ayrılırlar. «Ovçular» komandasının oyunçuları dairə boyunca düzlənirlər. «Ördəklər» 
komandası isə dairənin içərisində sərbəst gəzişir.  
Oyunun gedişi: Müəllimin işarəsi ilə «ovçular» topu bir-birlərinə atıb-tuturlar və orada fürsət 
düşdükdə topla «ördəklərdən» vurmağa çalışır. Vurulmuş «ördəklər» oyundan çıxarılırlar. «Ovçular» 
bütün «ördəkləri» vurub qurtardıqdan sonra komandalar adlarını  və yerlərini dəyişməklə oyunu davam 
etdirirlər. Oyunun qalibi vaxtla müəyyən edilir. Hansı komanda «ördəkləri» daha az vaxt ərzində vurub 
dairədən çıxarsa, həmin komanda qalib gəlir. 
Metodik göstərişlər: 1. Dərsin sıxlığına, oyunun maraqlılığına nail olmaq üçün oyunu iki dairə üzrə 
keçirmək mümkündür. 2. Vaxtın hesaba alınmasında yaxşı olar ki, saniyə ölçəndən istifadə edilsin. 3. 
Oyundan vurulub-çıxarılan oyunçulara müəyyən tapşırıqlar verilməlidir ki, onlar boş dayanmasınlar. 
Topu vur 
(Hədəfə cisim atmaq üçün oyun) 
Oyuna hazırlıq: Oyunçular iki komandaya ayrılır və üz-üzə olmaqla iki cərgəyə düzlənirlər. 
Cərgələrin arasında 8-10 m məsafə olur. 
Meydançanın (zalın) ortasında 1 metr eni olan koridor nişanlanır və buraya 4 voleybol topu qoyulur. 
Komandalardan birinin hər oyunçusuna bir kiçik top verilir.  
Oyunun gedişi: Müəllimin işarəsi ilə  əllərində kiçik top olan oyunçular voleybol topunu vurub 
koridorun «rəqib» komandaya məxsus hissəsinə  çıxarmağa çalışırlar. «Rəqib» komandaya  tərəf 
çıxarılmış hər top üçün komandaya qələbə xalı verilir. Sonra atılmış topları digər komandanın oyunçuları 
yığırlar və bu dəfə onlar voleybol toplarını vurmağa başlayırlar. Oyun 2-4 dəfə keçirilir. Axırda hansı 
komandanın xalı çox olsa, o komanda qalib gəlir. 

 295
Metodik göstərişlər: 1. Oyunda hər şagirdə bir kiçik top vermək üçün müəllim əvvəlcədən hazırlıq 
görməlidir. Bunun üçün uşaqlara bir neçə gün əvvəldən tapşırılır ki, keçədən kiçik toplar tikib 
hazırlasınlar. 2. Oyun üçün lazım olan voleybol topları və meydança xətləri də vaxtında hazırlanmalıdır. 
Alpinistlər 
(Dırmanmaq üçün oyun) 
Oyuna hazırlıq: Meydançanın kənar xətti boyunca müxtəlif maneələr qoyulur. Şagirdlər 3-4 
komandaya ayrılır və hər komanda özünə bir kapitan seçir. 
Oyunun gedişi: Müəllimin göstərişi ilə komandalar (kapitan qabaqda olur) sıra ilə maneələr olan 
xətt boyunca hərəkət edirlər. Onlar bir ucu gimnastika divarına qoyulmuş skamya ilə yuxarıya qalxırlar, 
tirin üzərindən aşır, yaxud altından sürünüb keçir, daşların (yerdə təsvir edilmiş) üzəri ilə addımlayırlar. 
Onlar «dağ çayından» keçir, gimnastika skamyasını (xəndəyin üzərində olan körpünü xatırladan) 
üzərindən addımlayırlar və s. Komandalar növbə ilə hərəkət edir, müəllim nəticələri qeydə alır. 
Maneələrdən düzgün keçə bilməyən komandalara cərimə xalı verilir. Axırda öz cərimə xalı olan 
komanda qalib gəlir. 
Metodik göstərişlər: 1. Bu oyunu idman meydançasında keçirmək olar. Meydançada keçirildikdə 
maneələrin üzərindən keçmək, dırmanmaq, aşmaq və s. kimi maneələr düzəldilə bilər. 2. Oyunu idarə 
etmək üçün müəllim köməkçi-şagiirdlər də ayırmalıdır (Hər bir oyunçunun hərəkətinə  nəzarət etmək, 
cərimə xallarını müəyyənləşdirmək və s. məsələlər üçün). 
İp üzərindən hündürlüyə tullanmaq və qaçaraq zolaq üzərindən uzunluğa tullanmaqla estafet 
(Hündürlüyə və uzunluğa tullanmaq üçün oyun) 
Oyuna hazırlıq: Oyunçular 2-4 bərabər komandalara ayrılır və meydançanın baş tərəfindən çəkilmiş 
start xəttinin arxasında sıra ilə dayanırlar. Start xəttindən 6-10 m qabaqda başqa xətt çəkilir və bu xəttin 
üzərində  hər komanda üçün iki nəfər 60-80 sm hündürlükdə ip tuturlar. İpdən 7-12 m qabaqda isə  hər 
komanda üçün 1,5 m eni olan bir sahə nişanlanır (Uzunluğa tullanmaq üçün).  
Oyunun gedişi: Müəllimin «marş» komandası ilə hər sıradan birinci oyunçular ipə qədər qaçır, ipin 
üzərindən tullanır, uzunluğa tullanma sahəsinə (zolağına) çatıb təkanla onun üzərindən tullanıb geriyə 
qayıdırlar və növbədə dayanmış yoldaşlarının əlinə toxunub sıranın arxasına keçirlər. Növbəti oyunçular 
da oyunu bu cür davam etdirirlər. Növbə yenidən gəlib birinci qaçanlara çatdıqda onlar əllərini (dəsmalı) 
yuxarı qaldırmaqla qurtardıqlarını bildirirlər. Bunu birinci etmiş komandaya qələbə xalı verilir və oyun 
yenidən başlanır. Axırda daha çox qələbə xalı olan komanda qalib gəlir. 
Metodik göstərişlər: 1. Uzunluğa tullanmaq üçün sahə (zolaq) qismən yumşaq olmalıdır. 2. İpin 
üzərindən tullanarkən ona toxunmuş uzunluq sahəsini tapdalamış oyunçulara görə komandaya cərimə xalı 
verili rvə axırda nəzərə alınır. 
Qaçışla estafet 
(Qaçış üçün oyun) 
Oyuna hazırlıq: Oyunçular 2-4 komandalara ayrılır və meydançanın bir başında çəkilmiş ümumi 
start xəttinin arxasında sıra ilə dayanırlar. Hər komanda özünə bir kapitan seçir. Kapitanlar sıranın 
əvvəlində dayanırlar. Meydançanın digər başında (20-40 m aralıda) hər komanda üçün bir dayaq qoyulur. 
              Kapitanların əllərində bayraq və ya estafet ağacı olur.  

 296
Oyunun gedişi: Müəllimin «Diqqət», «Marş» komandası ilə kapitanlar  öz dayaqlarına doğru 
qaçırlar və onun ətrafında dolanıb geriyə qayıdırlar, bayrağı irəlidə dayanmış növbəti yoldaşlarına 
ötürürlər. Bayrağı almış oyunçular həmiin qayda ilə irəliyə qaçırlar, bayrağı vermiş oyunçular isə keçib 
sıranın arxasında dururlar. Bayraq yenidən kapitana çatana kimi o oyunun qurtarmasını bildirmək üçün 
onu yuxarıya qaldırır. Bunu daha tez edən komandaya qələbə xalı verilir. Sonra isə oyun yeniədən davam 
edir. Axırda qələbə xalı çox, cərimə xalı isə az olan komanda qalib gəlir. 
Metodik göstərişlər: 1. Oyunu 2-3 dəfə  təkrar keçirmək olar. 2. Oyun başlanan kimi «Marş» 
komandası almadan kapttanlara qaçmaq və yoldaş  gələnə  qədər start xəttindən qabağa çıxmağa icazə 
verilmir. 3. Bu qaydaları pozan komandaya cərimə xalı verilir. 4. Bayrağı kim yerə salarsa, özü onu 
qaldırıb oyunu davam etməlidir.  
Cərgələrdə top ötürmək 
(Ümumi inkişaf hərəkətləri üçün oyun) 
Oyuna hazırlıq:  Oyunçular iki bərabər komandalara ayrılırlar. Komandalar üz-üzə  cərgə ilə 
dayanırlar. Hər komandanın birinci oyunçusuna bir top verilir.  
Oyunun gedişi: Müəllimin «Diqqət» və «Başla» komandası ilə birinci oyunçular topu yanında 
dayanmış yoldaşına, o isə digər yoldaşına və i.a. ötürürlər. Top cərgənin axırında dayanmış oyunçuya 
çatan kimi o, cərgənin  əvvəlinə qaçır və topu əvvəlki qaydada yandakı yoldaşına ötürür. Topu birinci 
olaraq ötürmüş oyunçu axırıncı oyunçuya çevrilib topla birlikdə yenidən cərgənin  əvvəlinə keçir, əlini 
yuxarıya qaldırana qədər oyun davam edir. Bunu birinci edən komandaya bir qələbə xalı verilir. Sonra 
oyun yenidən başlanır. Axırda hansı komandanın qələbə xalı çox, cərimə xalı az olarsa, qalib gəlir. 
Metodik göstərişlər: 1. Oyunu həm örtülü şəraitdə, həm də meydançada aparmaq olar. 2. Top 
əvəzinə  şagirdələr doldurulmuş toplar verilməsi daha səmərəlidir. 3. Topu ancaq yaxında dayanmış 
yoldaşa ötürmək olar. Topu bir neçə  nəfəri arada qoyub ötürməyə icazə verilməməlidir. 4. Bu qaydanı 
pozan komandaya cərimə xalı verilir. 5. Topu yerə salmış oyunçu özü onu qaldırmalı və oyunu davam 
etdirməlidir. 
Dırmanmaqla estafet 
Oyuna hazırlıq: Gimnastika divarından 8-10 m aralıda bir start xətti çəkilir. Start xətti ilə 
gimnastika tiri qoyulur. Gimnastika divarı yanında içəri doldurulmuş iki kisə qoyulur. Gimnastika 
divarında aşağıdan ikinci pilləyə iki lent asılır (bir-birindən aralı). Oyunçular iki komandaya ayrılaraq yan 
tərəflərdə cərgə ilə dayanırlar.  Hər komandadan bir nəfər oyunçu start xəttinə çıxır (Başdan növbə ilə).  
Oyunun gedişi: Müəllimin göstərişi ilə start xəttində dayanan oyunçular tirə  tərəf qaçırlar. Onun 
üzərindən aşırlar və kisələrə çatıb onları götürürlər, kisələri başlarına qoyub gimnastika divarının üçüncü 
pilləsinə  çıxırlar, lentin üzərindən keçib yenə  də düşürlər. Oyunçular geriyə qayıdıb kisələri öz yerinə, 
sonra tirin üzərindən yenə  də  aşıb start xəttinə qoyurlar. Bunu hansı komandanın oyunçusu daha tez 
edirsə, həmin komandaya bir qələbə xalı verilir. Sonra növbəti oyunçular start xəttinə çıxırlar və beləliklə, 
oyun davam edir. Axırda daha çox xalı olan komanda qalib gəlir. Oyunda səhvə yol verən komandaya 
cərimə xalı verilir və bu xallar axırda nəzərə alınır. 
Milli xalq oyunları 
Mən çobanam 
Oyunçular sıraya düzülüb bir-birinin kəmərlərindən tuturlar. Aparıcı – «çoban», oyunçulardan biri 
isə «qurd» olur. «Qurd» 1-2 addım irəlidə dayanıb, üzü dəstəyə tərəf çevirir: 

 297
              Oyunçu «qurd» deyir: 
              - Mən «qurdam» - alaram 
              «Çoban» cavab verir: 
              - Mən «çobanam» - vermərəm. 
Bundan sonra qurd çobanı aldatmağa, sıradakılardan birinə toxunmağa çalışır. «Çoban» və bir-
birinin kəmərindən tutmuş oyunçular özlərini müdafiə edirlər. 
              «Qurd»un əli dəymiş oyunçu sıradan çıxır. 
 «Qurd»un  toxunduğu oyunçuların sayı «çobanın» qoruduğu oyunçuların sayından çox olarsa, 
«qurd» - «çoban» və oyunçulardan biri «qurd» olur. Oyunçuya ayaqla toxunmaq olmaz. 
 «Çoban» «qurd»a toxunduqda oyun dayandırılır. Yeni «çoban» və yeni «qurd» seçilir. 
 
 
                                        Dəsmalaldı qaç 
Uşaqlar dairəvi şəkildə yerə oturub, ortada dayanan başçıya baxırlar. Bir uşaq dairə boyunca qaçır, 
dəsmalını oyunçulardan birinin arxasında yerə qoyur. Başçı uşaqlardan soruşur: 
              - Dəsmal kimin arxasındadır? 
Uşaq dəsmalın arxasında olduğunu bilməsə, onu ortaya salır, bir-birinin üstünə itələyirlər. Döyülən 
uşaq başqa birisinin üstünə yıxıla bilsə özünü azad eləyir, üstünə yıxıldığı oyunçunu onun yerinə ortaya 
çəkir, onu bir-birlərinin üstünə itələyirlər. Özünü möhkəm müdafiə edib, ortaya çıxmayan uşaq qalib 
gəlir. 
Şaxta və günəş 
Bu oyun əsasən qızlar üçündür. Qızlar iki dəstəyə ayrılırlar: Meydançanın əks tərəflərində cərgə ilə 
üz-üzə düzülürlər. Dəstəbaşçı seçilir. Əllərində  qırmızı yaylıq tutmuş  dəstə «Günəş», ağ yaylıq tutan 
dəstə isə «Şaxta» adlanır. 
Müəllim dəstə başçılarını meydanın ortasına çağırır. Ağ yaylıqlı dəstənin başçısı o birinə deyir: 
              «Şaxtayam, yüküm ağır, 
              Nəfəsimdən qar yağır. 
              Mən gələndə dəryalar, 
              Qorxudan buz bağlayır». 
              Qırmızı dəstənin başçısı cavab verir: 
              «Şaxta baba, nahaq sən 
              Qüvvətliyəm deyirsən. 

 298
              Mən buluddan çıxanda 
              Mum kimi əriyirsən». 
Müəllimin işarəsi ilə  dəstə başçıları yaylıqları oyunçulardan yığırlar. Dəstəni sıraya düzüb cəld 
müəllimin yanına yüyürür və yaylıqları ona verirlər. Oyunu tez qurtaran dəstə qalib hesab olunur. 
Artırma 
Uşaqlar iki dəstəyə ayrılırlar. Çöp atırlar. Çöp hansı  dəstəyə düşsə, o dəstənin uşaqları düz xətt 
boyunca düzülüb aşağı əyilir. O biri uşaqlar bir-bir onların üstündən atılır, axıra çatan uşaq yerə əyilir. Bu 
minvalla sıra əvvəldən artır, axırdan azalır. Məsələn: uşaqların hər dəstəsində 10 uşaq olarsa, onu da aşağı 
əyilir. İkinci dəstənin üzvləri bir-bir onların üstündən hoppanıb özü onların sırasında aşağı əyilir. Hamı 
atılıb qurtarandan sonra aşağıya  əyilmiş yeni bir dəstə yaranır. Birinci dəstənin uşaqları bir-bir ayağa 
qalxıb aşağı əyilən uşaqların üstündən hoppanırlar. Bu minvalla oyun davam edir. 
Tez tərpən 
Oyunçular iki dəstəyə bölünürlər. Dəstələr sıraya düzülür, hər dəstənin bir oyunçusu qaçış xəttində 
hazır vəziyyətdə durur. Bir düz xətt boyu diametri 20 sm olan 12-15 dairə çəkilir. 
Müəllimin işarəsi ilə hər iki dəstənin oyunçuları bir ayaq üstə dairələrlə hoppana-hoppana əvvəlcə 
bir tərəfə qaçır və sonra həmin qayda ilə geri qayıdıb əlini onu gözləyən oyunçunun əlinə vurub arxaya 
keçir. Növbədə duran oyunçu isə oyunu davam etdirir. Oyunu birinci başa çatdıran dəstə qələbə qazanır. 
              Ayaqları dəyişməyə icazə verilir. 
Oyunçunun  əli dəyməmiş  xətdən kənara çıxmağa  icazə verilmir. Oyunçular dairədən-dairəyə bir 
ayağı üstə atılmalıdırlar. 
Üzəngi 
Oyunçular iki bərabər dəstəyə bölünür və 15-20 m üz-üzə dururlar. Hər bir oyunçu özü üçün 
diametri 20-25 sm olan bir dairə çəkir və  onun içərisində durur. 
Dairələr bir-birindən  50-80 sm aralı olmalıdır. 
 Hər dəstə özünə başçı seçir. Dəstəbaşıları oyuna başlamaq üçün püşk atırlar. 
Əvvəlcə başçı topla qarşı dəstənin oyunçularından birini vurmağa çalışır. Qarşı dəstənin oyunçuları 
isə topu tutmağa və onunla əks dəstənin oyunçularından birini vurmağa çalışırlar. 
Top oyunçuya dəydikdə başçı «Dayan»- deyə  işarə verir. Sonra həmin uşağı oyundan çıxarırlar. 
Oyun tərəflərdən biri təklənənə kimi davam edir. Son oyunçunu da vuran dəstə qalib gəlir. 
Oyunçu ayağını dairədən kənara qoya bilməz. 
Topla vurulan oyunçu bir əlini yuxarıya qaldırmalıdır. 
IV  S İ N İ F 
(Ümuminkişaf hərəkətlərinin elementləri  ilə oyunlar) 
Çəkib xətdən çıxarma 

 299
Oynayanlar iki komandaya bölünüb aradan çəkilmiş xətt boyunca üz-üzə dayanırlar. Boy və çəkidə 
təxminən bərabər çəkilmiş olan oyunçular qarşı-qarşıya dururlar. Hər komandanın arxasında 4-5 m 
aralıda xalları hesablamaq üçün ayrılmış oyunçular dayanırlar. 
Oyun siqnal üzrə başlayır. Hər komanda çalışır ki, o biri  komandanın daha çox oyunçusunu dartıb 
xətdən çıxartsın. Xətdən çıxarılmış oyunçu əlinin içi ilə onu çıxardan komandanın xalları hesablayan 
oyunçusuna toxunmalıdır, məhz bundan sonra o, xətdən o tərəfə keçib öz komandasında oynamaq hüququ 
qazanır. Hər çəkilib-çıxarılmış oyunçu, onu çıxaran komandaya bir xal verir. Oyun ərzində daha çox xal 
toplamış komanda qalib gəlir.  
Qaydalar: 1. İstənilən oyunçunu əlindən tutub dartmaq olar. 2. Oyunçu tək-tək, iki-iki və eyni 
zamanda bir neçə oyunçunu dartıb çıxartmağa icazə verilmir. 3. Oyunçu hər iki ayağı ilə xətti keçdikdə 
dartılıb çıxarılmış sayılır. 4. Paltardan tutub çəkməyə, qıçdan tutmağa icazə verilir. 
                     Xoruz döyüşü 
Oyunçular boy sırasında bir cərgəyə düzülürlər. Cərgənin qarşısında diametri 3-4 m olan üç dairə 
çəkilir. Növbə ilə cərgədən (sağ cinahdan başlayaraq) altı oyunçu çıxır. Hər dairəyə iki oyunçu daxil olub 
dayanır. Müəllimin «Hazırlaş», «Başla» komandasından sonra hər iki nəfər öz dairəsində oyuna başlayır. 
«Xoruzların» hər biri, əlləri belində, bir ayaq üstündə tullanıb-düşərək çiyni ilə  rəqibi dairədən 
çıxartmağa, yaxud iki ayağı üzərində dayanmağa məcbur etməyə çalışır. Kim buna nail olursa, qalib gəlir. 
Oyunu bu və ya digər nəticə ilə başa vuran hər Qoşa oyunçular cərgə ilə öz yerlərinə gedirlər. Bundan 
sonra növbəti oyunçular çağrılır və hamı oyunda iştirak edənə kimi oyun davam edir. 
Qaydalar: 1. Üstündə tullanılan ayağı hər 6 tullanmadan bir dəyişmək olar. 2. Qəsdən kobud səhvlər 
etmək qadağandır.