Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin

Çin modeli,
ölkədə ardıcıl mərhələlərlə aparılan sis-

---

223 
temli iqtisadi islahatların uğurlu nəticəsi kimi formalaş-
mışdır. Ölkənin keçdiyi özünəməxsus tarixi inkişaf yolu-
nun xüsusiyyətlərini, xalqın mənəvi-psixoloji mentalitet 
dəyərlərini hərtərəfli nəzərə alan Çin modeli, bütün dünya-
da öz təkrarsızlığı ilə böyük maraq doğurur. Ölkənin siya-
si sisteminin, ideoloji kursunun, Kommunist Partiyasının 
rəhbər rolunun, sosializm cəmiyyəti qurmağın son məqsəd 
olduğunun əslində dəyişmədiyi bir şəraitdə, təsərrüfat hə-
yatının bazar münasibətləri iqtisadi sisteminin prinsiplə-
rinə uyğunlaşdırılması yolunda ciddi addımlar atılmış və 
nailiyyətlər qazanılmışdır. 
Çin Xalq Respublikasının iqtisadiyyatında aparılmış 
təkamül xarakterli struktur (quruluş) dəyişiklikləri, qiymət 
mexanizminin, xarici ticarətin, inflyasiyanın, bank siste-
minin tənzimlənməsi və təkmilləşdirilməsi tədbirləri im-
kan vermişdir ki, ölkə keçid dövrünün bir sıra ağrılı prob-
lemlərindən, o cümlədən istehsalın sürətlə aşağı düşməsin-
dən yan keçə bilsin. Çin modeli, bazar iqtisadi sisteminin 
müxtəlif təsərrüfatçılıq formalarından istifadə etmək üçün 
geniş imkanlar yaratmaqla yanaşı, eyni zamanda bu for-
malar özünü real həyatda doğrultmadıqda onların cəsarətlə 
başqaları ilə əvəz olunmasını həvəsləndirir, hətta əvvəlki 
formalara qayıtmağa da yol verir. Yeni təsərrüfatçılıq for-
maları ilk növbədə ayrı-ayrı müəssisələrdə sınaqdan keçi-
rilib, onların səmərəliliyi təsdiq olunduqdan sonra, bu for-
malar tədricən qrup müəssisələrdə, sahələrdə, regionlarda 
həyata keçirilmişdir. 
Ölkənin təsərrüfat həyatında dövlət mülkiyyətinin 
aparıcı rolu və dövlət tənzimlənməsi prinsiplərindən geniş 
istifadə olunmaqla yanaşı, eyni zamanda xırda-orta sahib-
karlıq fəaliyyəti ilə məşğul olanlara, xüsusilə xarici iş 

---

224 
adamlarına, başqa ölkələrdən, habelə beynəlxalq bank –
maliyyə təşkilatlarından iri həcmli investisiyaların müx-
təlif istehsal-xidmət sahələrinə cəlb olunmasına maksi-
mum əlverişli şərait yaradılmışdır.
Çin modelində, dünya təcrübəsində geniş yayılmış 
sərbəst iqtisadi zonaların ölkənin tələblərinə və özünəməx-
sus xüsusiyyətlərinə daha uyğun formalarının yaradılıb 
fəaliyyət göstərməsinə böyük diqqət yetirilmişdir. Çinin 
dəniz sahili boyu yerləşən ərazilərində sərbəst (xüsusi) 
iqtisadi zonaların təşkili, bu yerlərdə ixrac istiqamətli kənd 
təsərrüfatının, sənayenin, maliyyə-bank qurumlarının, tu-
rizmin inkişafına güclü təkan vermiş və ölkənin valyuta 
ehtiyatlarının artmasına səbəb olmuşdur. Güzəştli şərtlər 
əsasında bu zonalarda xarici investorların səmərəli işgüzar 
fəaliyyəti, sonralar ölkənin digər rayonlarında uğurla da-
vam etdirilmişdir. Nisbətən qısa tarixi bir dövr ərzində tə-
sərrüfat həyatının müxtəlif sahələrində qazanılmış nailiy-
yətlər, Çin modelinin ölkənin özünəməxsus cəhətləri ilə 
seçilən reallığı üçün əhəmiyyəti ilə yanaşı, eyni zamanda 
başqa ölkələrə, xüsusilə də Şərq dövlətlərinə müəyyən 
mənada nümunə ola biləcəyi şübhəsizdir.