104
MÖVZU 6.
CƏMİYYƏTİN İQTİSADİ SİSTEMİ
a)
İqtisadi sistemin mahiyyəti və prinsipləri.
b)
İqtisadi sistemin daxili quruluşu(strukturu).
c)
İqtisadi sistemlərin təsnifatı (formaları,
tipləri və mo-
delləri).
a)
Sistem (sustem) sözünün yunancadan tərcüməsi
müxtəlif hissələrdən ibarət tam, yaxud bütöv mənasını ve-
rir.
İqtisadi sistem dedikdə təbiətin, cəmiyyətin və insan
fəaliyyətinin qarşılıqlı əlaqəsi,
habelə kompleksli surətdə
inkişafı başa düşülür: Deməli, iqtisadi sistem təsərrüfat hə-
yatı hadisələrinin və prinsiplərinin inkişafı gedişini özündə
əks etdirir. Bu baxımdan iqtisadi sistem konkret hər hansı
bir cəmiyyətdə onun istehsal imkanlarına, ölkənin və əha-
linin maddi-mənəvi ehtiyaclarının
ödənilməsi səviyyəsinə
uyğun olmalıdır. Başqa sözlə iqtisadi sistem, cəmiyyət
miqyasında iqtisadi əlaqələrin və insanların çoxcəhətli tə-
sərrüfat fəaliyyətinin ümumi ifadəsi (məcmu) olub, bütöv-
lükdə ölkənin, habelə əhalinin maddi-mənəvi tələbatları-
nın ödənilməsinə xidmət edir.
İqtisadi nəzəriyyə elmində iqtisadi sistemə qısa və
geniş təriflər verilir. Qısa tərifə görə «cəmiyyətdə əsas
iqtisadi münasibətlər (mülkiyyət) və istehsalın (müəssisə-
lərin, birliklərin) təşkilati-hüquqi formaları bazasında ya-
ranmış prosesə iqtisadi sistem deyilir».
Geniş tərifə görə
«iqtisadi sistem - iqtisadiyyatın əsas probleminin həllinin
təşkili və idarə olunmasına görə, mövcud resurslardan
105
(torpaq, kapital, əmək, sahibkarlıq fəaliyyəti) istifadə edə-
rək, cəmiyyətin, habelə onun üzvlərinin tələbatlarının ödə-
nilməsi prosesinə deyilir»
Aydındır ki, müxtəlif
tarixi dövrlərdə cəmiyyətin
ehtiyacları və insanların tələbatlarını hərtərəfli təmin et-
mək üçün real imkanlar, konkret şərait eyni olmamışdır.
Lakin
istər qədim dövrlərdə, istərsə orta əsrlərdə,
istərsə də müasir mərhələdə insan cəmiyyəti yaşayıb inki-
şaf etmək üçün hökmən istehsal etmiş, məhsulların böl-
güsünü
həyata keçirmiş, mübadilə aparmış və nəhayət
məhsullar, xidmətlər istehlak olunaraq,
son məqsəd kimi
reallaşdırılmışdır.
Deməli, bütün iqtisadi sistemlər həmişə
Dostları ilə paylaş: