Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin

birincisi, direktiv-planlaşdırma modeli; ikincisi, nor-
mativ-planlaşdırma modeli. 
Hər iki model sərt qayda-qa-
nunlara əsaslanır. Bu qaydalara əsasən, müəssisələrin müs-
təqilliyi əsasən nəzərə alınmır, onların təsərrüfat fəaliy-
yətinin qiymətləndirməsi direktiv və normativ planların 
yerinə yetirilməsi ilə ölçülmüşdü. Bu modellərin ümumi 
cəhəti, sərbəst bazar münasibətlərini məhdudlaşdırmaq 
xətti olmuşdu. 
Məlumdur ki, planlı sosialist əmtəə təsərrüfatında 
hakimiyyət orqanları əmr, göstəriş, tapşırıq, qanunlar ver-
mək yolu ilə iqtisadiyyatı idarə edirdi. Dövlət Plan Komi-
təsi geniş bir əraziyə malik ölkədə ən adi istehlak malla-
rından başlayaraq, strateji raketlərə qədər hər şeyi plan-
laşdırır və milyonlarla istehsalçılardan bu göstəriciləri 
danışıqsız yerinə yetirməyi tələb edirdi. «Plan-qanundur» 
prinsipi ilə işləyən sosialist təsərrüfat sistemi, real vəziy-
yət, bazardakı tələblə-təklif, insanların maraq və zövqü ilə 
hesablaşmadığından, eyni zamanda dünya miqyasında el-
mi-texniki nailiyyətlər əsasında genişlənən kəskin rəqabət 
mübarizəsinə davam gətirə bilmədiyindən, məğlubiyyətə 
uğradı. 
Müasir bazar iqtisadiyyatı müxtəlif mülkiyyət forma-
larının və sahibkarlıq fəaliyyətinin 
qarışığından
ibarət 
olan kompleks iqtisadi sistem kimi fəaliyyət göstərir. Bu 
şəraitdə 
qarışıq iqtisadiyyat modeli
tədricən üstün bir 
mövqe tutmaqdadır. Deməli, ölkənin iqtisadiyyatında xü-
susi mülkiyyət sahibləri, dövlət-hakimiyyət orqanları (qu-
rumları), kollektiv mülkiyyətçilər, xarici investorlar və 

---

103 
digər işgüzar biznes adamları birgə fəaliyyət göstərirlər.
Bunu, keçmiş Sovet İttifaqı dağıldıqdan sonra, ya-
ranmış müstəqil dövlətlərin iqtisadiyyatı timsalında daha 
aydın görmək olar. Məsələn, Rusiya kimi böyük bir ölkə-
də son illərdə böyük dəyişikliklər baş verərək, mülkiyyətin 
65-70%-i xüsusi mülkiyyətçilərin əlinə keçmişdir. 
Son məlumatlara görə Azərbaycan Respublikasında 
ÜDM-un 82% özəl bölmənin payına düşür. Respublikada 
sənaye məhsulunun 33-35%, kənd təsərrüfatı məhsulla-
rının isə 95-98%-i özəl bölmənin payına düşür. Hazırda 
respublikanın iqtisadiyyatında dövlət bölməsi, xüsusi sa-
hibkarlar, şərikli müəssisələr, xarici investorlar fəaliyyət 
göstərməkdədirlər. 
Bəzən belə fikirlər irəli sürülür ki, dövlət iqtisadiy-
yatın işinə qarışmamalı və təsərrüfat məsələləri ilə məşğul 
olmamalıdır. Lakin dünya təcrübəsi göstərir ki, dövlətin 
müəyyən hüdudlar çərçivəsində ölkənin təsərrüfat həyatın-
da iştirakı məqsədəuyğundur. Çünki, ölkənin və milli iqti-
sadiyyatın elə problemləri, sahələri vardır ki, dövlətin 
həmin işdə iştirakı, habelə tənzimləyici fəaliyyəti, ölkənin 
milli maraqları, onun iqtisadi təhlükəsizliyi baxımından 
məqsədəuyğundur.