Sənaye klasterləri ilə bağlı Arayış I. Klasterin anlayışı



Yüklə 386,34 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə1/10
tarix02.01.2022
ölçüsü386,34 Kb.
#1680
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   10


 

 

Sənaye klasterləri ilə bağlı  



Arayış 

 

I.

 

Klasterin anlayışı 

Klaster  modeli  XX  əsrin  60-70-ci  illərindən  başlayaraq  tətbiq  edilən  bir 

mexanizmdir  və  tətbiq  edildiyi  ölkələrin  əksəriyyətində  iqtisadi  cəhətdən  çox 

əhəmiyyətli mövqeyə malikdir. 



Klasterlər  -  eyni  və  ya  bənzər  sektorda  fəaliyyət  göstərən,  əlaqəli  və  bir-birini 

tamamlayıcı  fəaliyyət  sahələrinin  müəyyən  coğrafi  bölgədə  yerləşməsi  ilə  meydana 

gələn,  ümumi  infrastruktur,  texnologiya,  vahid  bazar,  işçi  qüvvəsi  və  xidmətləri 

paylaşaraq qarşılıqlı ticarət əlaqələrinin qurulması, kommunikasiya və qarşılıqlı dialoq 

imkanlarına malik olan sahibkarlıq subyektlərindən ibarət sistemlərdir.  

Eyni  zamanda,  klasterlərdə  kiçik  və  orta  sahibkarlıq  subyektləri  arasında  həm 

rəqabət,  həm  də  əməkdaşlığın  eyni  anda  təmin  edilməsi  nəzərdə  tutulur.  Klaster 

daxilində  bənzər  sahədə  fəaliyyət  göstərən  sahibkarlar  həm  rəqabət  edir,  həm  də  eyni 

klasterdə  birlikdə  hərəkət  edirlər.  Burada  sahibkarlıq  subyektləri  və  digər  iştirakçılar 

rəqabət  üstünlüyü  əldə  edilməsi  üçün  müştərək  hərəkət  edirlər.  Belə  bir  sistem 

çərçivəsində  fəaliyyət  göstərmələri  kiçik  və  orta  sahibkarlara  rəqabət  üstünlüyü 

qazandırır. Nəticə olaraq bu sistemin tətbiqi ilə sahibkarlıq subyektlərinin xərcləri aşağı 

düşür, marketinq imkanları genişlənir, məhsuldarlıq göstəriciləri yüksəlir, ixracları artır, 

araşdırma  və  inkişaf  etdirmə  qabiliyyətləri  güclənir.  Bu  isə  yeni  məhsulların  bazara 

çıxarılmasına,  yeni  şirkətlərin  qurulmasına,  məşğulluğun  yüksəlməsinə,  regionların 

inkişafına və infrastruktur xidmətlərinin təkmilləşməsinə səbəb olur. 

Klasterlər  regionda  mal  və  xidmətlərin  ixracı  vasitəsilə  əhalinin  maddi  rifahının 

artmasına  xidmət  edən  və  bir  biri  ilə  əlaqəli  olan  sənaye  sahələrinin  qrup  şəklində 

yerləşməsidir.  Klasterlərin  tədarük  zəncirinin  bütün  həlqəsini  əhatə  etməsi  və  dəstək 

xidmətləri, həmçinin xüsusi infrastruktur təminatını özündə birləşdirməsi onları ənənəvi 

istehsal  sahələrindən  fərqləndirir.  Coğrafi  olaraq  mal  və  xidmətlərin  axınının  yüksək 

olduğu ərazilərdə cəmlənən klasterlər ölkə iqtisadiyyatı üçün əlavə dəyər yaradırlar. 




 

 



Klasterlər  öz  aralarında  müəyyən  oxşarlıqlar,  əlaqələr  və  ya  müxtəlif  ticarət  və 

istehsal əlaqələri olan şirkət və  müəssisələrin  eyni  coğrafi  ərazidə  fəaliyyət  göstərməsi 

ilə  formalaşırlar.  Burada  ən  vacib  məsələ  onların  bir-birlərini  tamamlamaları  və  öz 

aralarında  rəqabət  şəraitində  olmalarıdır.  Klasterləri  ancaq  öz  daxilində  yer  alan 

şirkətlərlə  məhdudlaşdırmaq  düzgün  deyildir.  Klasterlərin  əmələ  gətirdikləri  iqtisadi 

dəyərin yaranmasında köməyi olan digər sektorlar, müəssisələr, qurumlar və institutlar 

da  klaster  məfhumuna  daxildirlər.  Məsələn,  məişət  əşyaları  istehsalı  ilə  məşğul  olan 

klaster yalnız məişət əşyası istehsalı ilə məşğul olan  müəssisələri deyil, eyni zamanda 

tədarükçüləri,  köməkçi  sənaye  sahələrində  fəaliyyət  göstərən  müəssisələri,  avadanlıq 

istehsalçılarını  və  lazımı  infrastrukturu  təmin  edən  digər  qurumları  da  əhatə  edir. 

Klasterlər  müştəriləri,  pərakəndə  satış  vasitələrini  və  bir-birini  tamamlayan  malların 

istehsalçılarını da əhatə edən geniş bir termindir. Buna görə də, təşkilat kimi kənardan 

müdaxilə  ilə  yaradılan  qurumlardan  daha  fərqli  bir  xüsusiyyətə  malik  olan  klasterlər 

xarici  müdaxilə  olmadan  eyni  regionda  fəaliyyət  göstərən,  rəqabət  qabiliyyətinə  malik 

olan, xarici bazara qarşı daha möhkəm və dayanıqlı vəziyyətə gətirilən müəssisələrdən 

ibarət sistemlərdir. 

Dövlət  tərəfindən  müəyyən  stimullarla  təmin  olunan  müəssisələrin  müəyyən  bir 

coğrafi  regionda  qısa  bir  müddət  ərzində  əhəmiyyətli  dərəcədə  mənfəət  əldə  etməsi 

uzun  müddətli  perspektivdə  həmin  müəssisələrin  daha  çox  inkişafa  ehtiyac  hiss 

etmələrinə  və  rəqiblərinin  fəaliyyət  göstərdikləri  regionlara  genişlənmələrinə  gətirib 

çıxarır.  Bunun  əsas  səbəbi  klasterlərin  olduğu  regionlarda  müvafiq  sahələrdə 

ixtisaslaşmış və peşəkarlaşmış tədarükçülərlə, keyfiyyətli işçi qüvvəsi ilə, texniki bilik 

və  dəstəyi  təmin  edəcək  qurumlarla  əlaqələrin  qurulmasının  asan  olması  və  bunun  da 

məhsuldarlığı  artırmasıdır.  Rəqib  müəssisələrin  eyni  mühitdə  fəaliyyət  göstərməsi, 

müştərilərin  həmin  regionda  öz  ehtiyaclarına  görə  ən  sərfəli  müəssisəni  seçmələrini 

asanlaşdırır.  Belə  bir  vəziyyətdə  müəssisələr  arasındakı  rəqabət  artır  və  yeni 

innovasiyaların  tətbiqi  sürətlənir.  Bununla  da  müəssisələr  həm  yerli,  həm  də  qlobal 

bazarda rəqabət qabiliyyəti əldə edirlər. 

Növlərinə görə klasterləri şərti olaraq aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar: 



 

 



 

Coğrafi  klasterlər  –  biznes  şəbəkəsi,  istehsalçılar, təchizatçılar  və  digər 



əlaqədar qurumların eyni regionda fəaliyyəti nəticəsində yaranan klasterlərdir. 

 



Sektoral  klasterlər  –  eyni  sektorda  fəaliyyət  göstərən  biznes  şəbəkəsi 

tərəfindən yaradılan klasterlərdir. 

 

Horizontal  klasterlər  –  maddi  və  insan  resurslarının  birgə  istifadəsi  və 



paylaşılması,  həmçinin  istehsal  olunan  məhsulların  birgə  satışının  təşkili  nəticəsində 

yaranan klasterlərdir. 

 

Vertikal  klasterlər – məhsulların istehsalından  başlayaraq son istehlakçıya 



qədər olan təchizat zəncirini özündə əks etdirən klasterlərdir.  

Klasterlər çox müxtəlif struktura malik ola bilərlər. Lakin əsas iştirakçılar qismində 

son məhsul istehsalçıları, ixtisaslaşmış xammal və ya yarımfabrikat, avadanlıq, ehtiyat 

hissəsi  və  digər  məhsul  təchizatçıları,  maliyyə  qurumları,  müştərilər,  ixtisaslaşmış 

infrastruktur  xidməti  təminatçıları,  təhsil,  araşdırma  və  texniki  dəstək  təmin  edən 

qurumlar və standartlaşdırma agentlikləri çıxış edirlər. 

Klasterə daxil olan sahibkarlıq subyektləri öz müstəqilliklərini itirmədən fəaliyyət 

göstərə,  ümumi  istifadə  üçün  infrastruktur  layihələri  (ortaq  araşdırma  mərkəzi, 

laboratoriya,  anbar  və  s.)  həyata  keçirə  bilərlər.  Burada  xammal  tədarükündən, 

məhsulun bazara çıxarılması mərhələsinə qədər olan bütün iş prosesində ortaq hərəkət 

etmə imkanı əldə edilir ki, bu da daha ucuz xammal təminatı,  məhsulların daha geniş 

kütlələrə təqdim olunması, beynəlxalq sərgilərdə iştirak edilməsi və ixrac imkanlarının 

genişlənməsi  ilə  nəticələnir.  Nəticədə  isə  məhsulların  əlavə  dəyərinin  artmasına 

baxmayaraq, maya dəyəri nisbətən azalır. 

Klasterlərin formalaşmasında əsasən aşağıdakı iştirakçılar yer alır: 

-

 



Kiçik və orta sahibkarlıq subyektləri; 

-

 



Xidmət tədarükçüləri (özəl və dövlət); 

-

 



Təhsil və araşdırma mərkəzləri

-

 



Sahibkarlıq qrupları (assosiasiyalar); 

-

 



Böyük sahibkarlıq subyektləri; 

-

 



Maliyyə qurumları və banklar; 


 

 



-

 

Qeyri-hökumət təşkilatları (QHT-lər); 



-

 

Dövlət. 




Yüklə 386,34 Kb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   10




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin