Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi ci IL tarixi saylı əmri ilə təsdiq edilmişdir

Şüurluluq və fəallıq prinsipləri. 

Yeni  materialı dəlil və  sübutlarla, isbatlarla  öyrənməyə fəal surətdə bilik əldə etmə, biliklərini tətbiq 

etməyə şüurluluq və fəallıq  deyilir. Bu prinsipi pedaqoqika tarixində  inqilabi bir prinsip adlandırmaq olar. 

Beləki,  uzun  müddət  mənimsəmədə  doqmatik  prinsip  hökm  sürmüşdür.  Şüurluluq  və  fəallıq  prinsipi  də 

məhz bu prinsipə qarşı qoyulmuşdur. Şüurluluq prinsipi əsasında öyrənənlərin təfəkkürünə tez-tez tələblər 

verilir, onlar düşünərək məntiqi nəticələr çıxarılmağa məcbur edilirlər. Bu isə onlara  öyrəndikləri bilikləri 

istənilən  zaman  sübut  edə  bilmə  imkanı  verir.  Materialın  mənimsənilməsi  zamanı  öyrənənlərin  təhlillərə, 

müqayisələrə,  səbəb  və  nəticə  əlaqələrinin    araşdırılmasına  cəlb  edilməsi  onların    mənimsəməyə  şüurlu 

münasibətilə yanaşı  fəallığını da artırır. Təlim prosesində, ümumiyyətlə öyrənmə prosesində şüurluluq və 

fəallığı  təmin  etmək üçün  öyrəniləçək hər  material qarşıya  problem şəklində qoyulmalı və öyrənənlər 

onun həllinə cəlb edilməlidir. Bu zaman öyrənənlər yeninin bütün mümkün əlaqələrini axtarır, müqayisələr 

edir  yeni–yeni  əqli nəticələr çıxarmağa çalışırlar.  

Mədəniyyət müəssisələrindəki  təlim işlərində də öyrətmə  məhz bu prinsip  əsasında aparılır. Marağa 

görə  təşkil    edilmiş  dərnəklərdə  bu  xüsusilə  qabarıq  şəkildə  üzə  çıxır.  Çünki  bu  dərnəklər  özləri 

problemlilik, axtarıcılıq tələbləri əsasında qurulmuşdur. Burada şüurluluq fəallıqla müstəqillik axtarıcılıqla 

daha  qabarıq  şəkildə    birləşir.  Deməli  təlimdə  şüurluluq  və  fəallıq  həm  də  təlimin    müxtəlif    səviyyə  və 

formalarında  öyrənənlərin həmdə  müstəqilliyini inkişaf etdirir, onlarda hadisə və faktlara  sərbəst  yanaşma 

bacarığı    formalaşdırır.  Bu  cür    mənimsənilmiş  biliklər  inamlı  olur,  hafizədə  möhkəm  qalır,  düzgün 

dünyagörüşün əsasını qoyur. 

Şüurlu sürətdə mənimsənilmiş bilikləri istənilən zaman, lazım gəldikdə tətbiq etmək də asan olur. Bu 

isə  əvvəlcə  müxtəlif  təlim    çalışmalarında  həyata  keçirilir,    öyrənmənin  müxtəlif    səviyyələrində 

genişləndirilir. Buna isə mədəniyyət müəssisələrində marağa görə məşğələlərdə daha  geniş imkan vardır. 

Beləki  hər  hansı  yaradıcılıq  işində  (dərnəklərdə)  yeni,    məhz  əvvəlki,  insanların    təlim  prosesində 

mənimsədikləri bilikləri  üzərində qurulur. Daha doğrusu təlim prosesində biliklər tətbiq edilərək onun yeni 

cəhətləri axtarılır, araşdırılır. 

Şüurlu    mənimsənilmiş  biliklər  həmçinin    öyrənənlərin  nitqini  inkişaf  və  tərbiyə  edir.  Hər  kəs  

öyrəndiyi məlumatı şifahi və ya yazılı şəkildə şərh etmək üçün söz axtarır, cümlə qurur, fikrini  məntiqi və 

ardıcıl şəkildə tfadə  etməyə çalışır. Bu isə  öyrənənlərin nitqini və  məntiqi  təfəkkürünü inkişaf  etdirir. 

Şüurluluq həmçinin  öyrənənlərin nəzəri və əməli, fəallığının da artırılması deməkdir. Biliklərin şüurlu  

mənimsənilməsi nəzəri öyrənənlərin nəzəri səviyyəsini artırır, onların biliklərini tətbiq edə bilməsi, müxtəlif  

şəkildə  sınaqdan keçirməsi, hər kəsin öz həyat və  fəaliyyətində ondan istifadə etməsi isə əməli  fəallığını 

təmin edir. Bu prinsip təlimin  müvəffəqiyyətini təmin edən əsas prinsiplərdən biridir.