Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi ci IL tarixi saylı əmri ilə təsdiq edilmişdir

Müstəqil iş üçün sual və tapşırıqlar: 

          1. Təlim prinsiplərinin  mahiyyətini təhlil edin. 

          2. Mədəniyyət  müəssisələrində  təlim prinsiplərinin  tətbiqi. 

          3. Təlim prinsipləri haqqında nəzəriyələr. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

TƏLİM  ÜSULLARI 

 

Məqsədə    müvəffəqiyyətlə  nail  olmağın  əsas  və    başlıca  şərti    fəaliyyət    üsullarının  düzgün  

seçilməsidir. Fəaliyyətin bütün  sahələrinin  müvəffəqiyyəti məhz bundan  asılıdır. Bu təlim fəaliyyətinə də 

aiddir. Beləki öyrətmə, bilik, bacarıq və  vərdişlərə səmərəli şəkildə  yiyələndirmə  əlverişli, səmərəli təlim  

üsulu seçməkdən çox asılıdır. Öyrənənlər də,  ümumiyyətlə  insanlarda biliksizlikdən biliyə doğru irəlliləmə  

obyektiv  aləm  hadisələri  haqqında  dərin  elmi    məlumatlara    yiyələnmə,    yaradıcılıq    qabiliyyətlərinin 

inkişafı,  müstəqil işləmə  bacarığı, başqaları ilə  birgə  çalışma  qabiliyyətləri məhz  düzgün  seçilmiş təlim  

üsulları  vasitəsilə  həyata  keçirilir. 

Təlim üsulları təlim  məqsədlərini  həyata  keçirmək  və təlim  fəaliyyətini səmərəli təşkil etmək  üçün  

öyrədənlərin    istifadə    etdikləri    yollardır.  Müxtəlif    dövrlərdə    alimlər  təlim    üsullarını  müxtəlif  şəkildə  

təsnif  etmişlər. Pedaqoqlar bu  təsnifatda  müxtəlif mənbələrə  istinad  etmişlər. Məsələn M.Muradxanov 

XX əsrin 60-cı illərində təlim  üsullarını bilik  mənbələrinə görə  aşağıdakı  şəkildə  təsnif  etmişdir: 

1.  Şifahi və  müsahibə, metodları. 

2.  İllüstrasiyə və  demonstrasiya, metodları. 

3.  Labalator  məşğələləri,  praktik  məşğələlər və çalışmalar. 

4.  Kitab  üzərində  iş. 

80-cı illərdə B. Əhmədov təlim  üsullarını istifadə olunan  vasitələr  baxımından təsnif etmişdir: sözlü, 

əyani, təcrübi metodlar olmaqla üç qrupa ayırmışdır. 

90-cı  illərdə  N.Kazımov  təlim  üsullarını  təlim  mərhələlərinə  görə    müəyyənləşdirmişdir  və  təlim  

üsullarını  aşağıdakı şəkildə  qruplaşdırmışdır. 

1.Yeni tədris  materiallarının, əsasən,  qavranılmasına   xidmət edən üsullar. 

2.Bilik, bacarıq və vərdişlərin, əsasən, formalaşmasına xidmət edən  üsullar. 

3.Bilik,  bacarıq və vərdişlərin,  əsasən,  tətbiqinə xidmət edən  üsullar. 

4.Təlimdə müvəffəqiyyətə  nəzarət edən üsullar. 

Rus və digər  ölkələrin  pedaqoqları da təlim üsullarını müxtəlif  konsepsiyalardan təsnif etmişlər. Bu 

dərslikdə  işə  təlim  üsulları    tətbiqi  sahəsi  baxımından  təsnif  edilir.  Yəni  təlim  üsullarının  sırf  təlim 

müəssisələrində deyil,  müəyyən mənada, pedaqoji gerçəklikdə tətbiqi baxımından təsnif ediləcək. Təlim –

tərbiyə    müəssisələrində    tətbiq    edilən  təlim    üsullarının  müxtəlif  qeyri-təhsil  müəssisələrindəki  təlim  

xarakterli  işlərdə,    fəaliyyət  sahələrində  tətbiqi  baxımından  yanaşılacaq.  Bu    fəaliyyət  sahələrinə  

mədəniyyət  müəssisələrindəki  təlim    öyrətmə    dərnəklərini,    islah  –əmək  koloniyalarındakı  dərnək    tipli  

təlim    işlərini,  istehsal    müəssisələrindəki    ustanın-şagirdi    təlimi  etməsi  öyrətməsi  və  s.  bu  kimi  

məşğələlərdə  istifadə    edilən  təlim  üsulları  və    tərzləri  təhlil    ediləcək.  Bu    məşğələlərdə  təlimin  bütün  

üsulları tətbiq edilir. Həmin  üsullar   məşğələnin  məzmunundan və  məqsədindən asılı olaraq  üsul və  ya 

tərz  kimi  çıxış    edir.  Tərz  əsas  öyrətmə  üsulunda  göməkçi  kimi  çıxış    edən  xırda  epizodik    yollardır.  

Məqsəddən  asılı  olaraq  bunlar  rollarını  dəyişdirirlər.  Məsələn  mühazirə  metodunda  əyani  vəsaitlərdən 

istifadə əyanilik tərzi kimi çıxış edir. İllistrasiya, demonstrasiya, əşya dərsləri zamanı isə əyanilik üsul, izah 

ilə tərz kimi çıxış edir. Təlim üsullarının təsnifi və qruplaşmasında biz  üsulları təlimin məqsədi, simvol və 

motivləri,  şüurluluğu,  problemliliyi,  nəzarət  və  özünə  nəzarətə  əsaslanması  baxımından  götürəcəyik.    Bu 

nöqteyi-nəzərdən  təlim  üsullarını  aşağıdakı  şəkildə  təsnif  etmək  olar:  Yeni  biliyin  öyrədilməsinə  xidmət 

edən sözlü üsullar; Yeni biliyin öyrədilməsi  prosesində mustəqil fəaliyyət elementləri üstünlük təşkil  edən 

və bilik, bacarıq, vərdişlərin  yaradılmasına xidmət edən üsullar (ekskursiyalar, labarator  məşğələlər, kitab 

üzərində müstəqil iş, oyunlar,  məsələlər və s.); Müstəqil işlər; Problemli təlim, proqramlaşdırma üsulları; 

Nəzarət və özünənəzarət metodları.