Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmişdir

k
] səsi türk mənşəli Bakı, 
külək, çörək sözlərindəki K səsindən fərqlənir. A.Ələkbərov yazır: «
k 
fonemi
 
dilarxası, kar, 
kipləşən samit olub ədəbi tələffüzdə adətən yalnız arxa sıra saitlərindən əvvəl işlənir. Qeyd 
etmək lazımdır ki, 
k
səsi Azərbaycan dilinə heç vaxt yad olmamışdır. Məsələn, toqqa, çaqqal 
kimi sözlərdəki qoşalaşmış samitlərdən ikincisi imploziv 
k 
kimi tələffüz olunur»(14, 88).
 
A.Axundov da
 k 
səsini Azərbaycan dilinin fonemlər sisteminə daxil edir. Bir sıra tədqiqatçılar 
isə bu fikirlə razılaşmırlar. V.Y.Pines yazır: «Azərbaycan dilinin daşıyıcısının artikulyasiya 
ukladı /
 k/ 
səsinin tələffüzünə
 
imkan verir. Buna baxmayaraq bu səs hələ ki, Azərbaycan dilinin 
fonoloji sisteminin müstəqil vahidi deyildir» (16).
Azərbaycan dili fonemlərinin statistik təhlili (Seçmənin həcmi N=102600 işarə) göstərir 
ki, bu səs yalnız (C) fonemindən (işlənmə tezliyi F=5) yüksək tezliklə işlənir (F=159) (21). 
Kiril əsaslı Azərbaycan əlifbasına hərf səciyyəsi daşımayan, səsin uzun tələffüzunu 
bildirən bir diakritik işarə (‘) – 
apostrof
daxil edilmişdi. Azərbaycan dilinin lüğət fondundakı 
ərəb mənşəli bir sıra sözlərdə (Ə, E, Ö) foneminin düzgün tələffüz edilməsi məqsədi ilə 
əlifbaya daxil edilmiş bu işarə yazı prosesində müəyyən çətinliklərə səbəb olurdu. İşarənin 
işlədilməsi yazı sürətinin aşağı düşməsi ilə nəticələnir, sözlərdəki hərflərin bir-biri ilə 
birləşməsinə mane olurdu. Bu isə bir sözün iki hissəyə parçalanmasını, qələmin yazıdan üç 
dəfə ayrılmasını tələb edirdi. Tərkibində uzun Ə, E, Ö saitlərinin işləndiyi ərəb mənşəli 
sözlərin Azərbaycan dilinin lüğət tərkibindəki sayı azdır. Eyni zamanda belə sözlərin dildə 
işlənmə tezlikləri də yüksək deyildir (15 ,252; 16, 67). 
Apostrofun Azərbaycan əlifbasından çıxarılması hələ kiril əlifbasının işlədildiyi dövrdə 
dəfələrlə müzakirə obyekti olmuşdur.
Yeni Azərbaycan əlifbasına apostrof işarəsi daxil edilməmişdi. Buna baxmayaraq orta 
məktəb dərsliklərində bu işarə istifadə olunurdu. Yeni əlifba ilə çap olunmuş bir sıra qəzet və 
kitablarda da apostrofun istifadə olunması halları müşahidə edilirdi. Lakin bu yanlış meyl indi 
aradan qaldırılıb.
Latın qrafikalı yeni əlifbanın layihəsinin müzakirəsi zamanı da apostrof ətrafında elmi 
mübahisələr getmişdir. Bu dövrdə F.Cəlilov «Ədəbiyyat və incəsənət» qəzetində «Apostrof 
lazımdırmı?» məqaləsi ilə çıxış edir. Məqalə geniş müzakirəyə səbəb olur. A.Axundov 
müzakirəyə təqdim olunmuş məqalələrdəki fikirləri təhlilə cəlb edir və apostrofun dilimizdən 
çıxarılmasının daha düzgün olması qənaətinə gəlir. Beləliklə, apostrof yeni Azərbaycan 
əlifbasının işarələr sisteminə salınmır.
Azərbaycan əlifbasına daxil olmayan işarənin işlədilməsi dilin orfoqrafiya normalarına 
uyğun deyildir. İşarənin orta məktəbdə tədris prosesində istifadəsi bu və ya digər dərəcədə 
özünü doğrultsa da, ümumən qüsurlu cəhətdir. Tədris prosesində tərkibində uzun Ə, E, Ö 
saitlərinin olduğu sözlərin istisna hallar kimi öyrədilməsi məqsədəuyğundur. Müxtəlif dillərdə 
belə istisna hallar dilin öyrədilməsi prosesində nəzərə alınır.

---

Yuxarıda göstərilənlərə əsaslanaraq demək olar ki, qeyd olunan iki səs ətrafında gedən 
mübahisələr nəzərə alınmazsa, Azərbaycan dilinin fonemlər sistemində 32 fonemin olması 
faktı tam təsdiqlənir.
Dilin yeni əlifbasında da