Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmişdir

müasir əlifbanın dörd tələbə
cavab verməli olduğunu qeyd edir: 1) fonetik 
tələb; dildə nə qədər səs varsa, əlifbada o qədər hərf olmalıdır; 2) qrafik və poliqrafik tələb; bu 
tələbə görə hərflərin yazılışı sadə olmalı, artıq xətlərə, diakritik işarələrə, bir səsin bir neçə 
hərfin kombinasiyası ilə (liqatur hərf) ifadə olunmasına yol verilməməlidir; 3) estetik və 
kalliqrafik tələb; əlifbanın hərfləri zahiri cəhətdən gözəl olmalı, yazı cazibədar görünməlidir; 
4) pedaqoji psixoloji tələb; əlifbadakı hərflərin yazılışı və oxunuşu sadə olmalı, hərflər bir-
birindən asanlıqla seçilməlidir (20, 714-715).
Boduen de Kurtenenin ideal əlifba meyarları qrafem-fonem qarşılaşdırılmasına əsaslanır 
və yazının texniki vasitələrlə realizasiyasına istinad etməklə yanaşı, yazı prosesinin 
məhsulunun canlandırılmasının (oxunmasının), dilin öyrənilməsinin sadələşməsini ön plana 

---

çəkir. Lakin qeyd edildiyi kimi yazı prosesi həm də əllə icra edilir. Əlifbanın kamilliyi bu 
cəhətdən də aydınlaşdırılmalıdır. 
Əlyazmanı qiymətləndirmənin iki əsas amilindən
biri 
onun yerinə yetirilmə sürəti, digəri müxtəlif fonemləri ifadə edən qrafemləri bir-birindən 
fərqləndirmə dərəcəsidir.
İkinci amil oxşar yazılışlı hərflərin əlyazmada qarışıq salınması, 
onların oxunuşunun çətinliyidir. Məsələn, kiril əsaslı Azərbaycan əlifbasında (Ş) və (İ) 
fonemlərini ifadə edən qrafemlərin kiçik hərf variantları bir-birinə oxşardır. Yazıda bu hərflərin 
ardıcıl işlənməsi oxunuş üçün çətinlik törədir. Bu çətinliyi aradan qaldırmaq məqsədilə yazıda 
əlavə diakritik işarələrdən istifadə olunur. Bu işarələrin yazıda istifadəsi dilin orfoqrafiya 
normaları ilə qəbul olunmasa da, onların işlənməsi faktları qeydə alınır. Məsələn, şiş, şişman,
şişirtmək, təntimək, tətik , təpinmək və s. 
Əlyazmanın yerinə yetirilmə sürətinə
təsir göstərən iki amili qeyd etmək lazım gəlir:
1) əlifbada istifadə olunan diakritik işarələr;
2) hərflərin çoxelementliliyi.