Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001

Materiyanın məhvolunmazlığı və yaradılmazlığı prinsipi 
mühüm metodoloji əhəmiyyət kəsb 
edir. Elmin bir çox qanunları 
(kütlənin və enerjinin, elektrik yükünün, səlisliyin saxlanması və s.) məhz 
bu prinsip əsasında kəşf olunmuşdur. 
Materiyanın məhvolunmazlığı təkcə onun kəmiyyətcə sabit qalması 
deyildir. Materiya həm də keyfiyyət baxımından dəyişilmir. Bunu yuxarıda 
adı çəkilən sabitlik qanunları da sübut edir. Onlara məhəl qoyulmaması 
səhvlərə gətirir. Buna nümunə XIX əsrdə geniş yayılmış kainatın istilik 
ölümü nəzəriyyəsidir. Bu nəzəriyyənin tərəfdarları (Klauzis, Tomson və 
başqaları) göstərirdilər ki, hərəkətin bütün formaları istiliyə çevrilir. Həmin 

---

149 
istilik isə kainata səpələnir. Nəticədə bütün cisimlər arasında temperatur 
bərabərləşəcəkdir. 
Beləliklə də hər cür hərəkət (istilik, işıq və s.) daya-
nacaq və kainat məhv olacaqdır
. Onlar termodinamikanın ikinci qanunu-
na əsaslanaraq 
kainatda entropiyanın (qapalı sistemlərdə istiliyin 
toplanması nəticəsində nizamlılığın 
pozulması) daim artdığını iddia 
edirdilər. Onların fikrincə bu nəticə e‟tibarilə müvazinət vəziyyətinə, bütün 
hərəkət formalarının dayanmasına və beləliklə də nəticə e‟tibarilə kainatın 
ölümünə gətirib çıxarır. 
Son dövrlərdə baş verən elmi kəşflər sübut edir ki, 
istilik ölümü 
haqqında fikirlər əsassızdır
. Çünki əgər bir tərəfdən bütün hərəkət 
formaları istiliyə çevrilirsə, digər tərəfdən istilik fasiləsiz surətdə başqa 
hərəkət formalarına çevrilir. Beləliklə bu qarşılıqlı prosesdir. 
Kainatda bir tərəfdən ulduzlar sönür, məhv olur, digər tərəfdən 
yeniləri yaranır. 
Odur ki, kainat daim qeyri- müvazinət vəziyyətində 
olur. Müasir elmi yeniliklər, xüsusilə də 70- ci illərdə 
qeyri- müvazinətli 
sistemlərin termodinamikası sahəsindəki