Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001

kəşflər sübut edir ki, açıq 
sistemlərdə 
(ətraf mühit ilə maddə, enerji və informasiya mübadiləsində 
olan sistemlərdə) entropiyanın toplanması təhlükəsi yoxdur. Çünki burada
qapalı sistemlərdən fərqli olaraq ikitərəfli proses gedir: bir tərəfdən 
kənardan yeni maddələr və enerji qəbul olunur, digər tərəfdən isə sistemdə
işlədilmiş enerjinin qalıqları yenidən ətraf mühitə səpələnir. Ona görə də 
burada entropiya toplanmır. Həm də açıq sistemə yeni enerji və maddələr 
daxil olduqca onun qeyri- müvazinətli vəziyyəti tə‟min olunur. 
Beləliklə 
açıq sistemlərdə fasiləsiz surətdə özünütəşkil etmə prosesi baş verir. 
3. Müasir elm materiyanın quruluşu haqqında 
Materiya yekcins və eyni formalı deyildir. O son dərəcə mürəkkəb 
quruluşa malikdir. 
Materiyanın daxilində öz kəmiyyətinə və 
keyfiyyətinə görə bir- birindən fərqli səviyyələr mövcuddur
. Bunu hər 
kəs öz gündəlik həyatında da yəqin edə bilər. Ətrafa nəzər saldıqda bəlli 
olur ki, dünyadakı maddi mövcudatlar qarmaqarışıq deyildir. Onlar 
müəyyən təşkil olunmuş səviyyələrin çoxpilləliyi kimi çıxış edir. Bir sözlə 
materiya strukturlu xarakter daşıyır. Materiyanın strukturluluğu dedikdə 
onun bir- birilə sıx əlaqəli müxtəlif keyfiyyətli səviyyələrə ayrılması başa 
düşülür. Bu səviyyələr, habelə onların hər birini təşkil edən elementlər 
sahmanlı qanunauyğun qaydada düzülür. Struktursuz materiya mövcud ola 
bilməz. Əks halda o yekcins reallıq kimi çıxış edərdi. Onun müxtəlif 
tərəfləri arasında qarşılıqlı tə‟sir olmazdı. Fəlsəfə isə öyrədir ki, qarşılıqlı 
tə‟sirdən kənarda heç bir maddi obyekt mümkün deyildir. 

---

150 
Materiyanın quruluşu və struktur səviyyələri haqqında təsəvvürlər 
hər bir dövrdə elmin inkişafına, dünyanın elmi mənzərəsinə əsaslanır. Bu 
təsəvvürlər zaman keçdikcə dəyişilir və dəqiqləşir.