225
dünyasının ənginliklərinə baş vura bilir. Insan zəkalı mövcudat kimi daim
öz hərəkətlərini ölçüb -biçir. Onları etdikdən sonra isə alınmış nəticələri
təhlil edir, ümumiləşdirir. Və müəyyən ibrət dərsi götürür.
Bütün bunlar
cəmiyyətin digər üzvləri ilə çoxtərəfli əlaqələr, onların mənafelərini
nəzərə almaqla həyata keçirilir. Buradan aydındır ki,
refleksiya əlahiddə
götürülmüş fərdin hüdudları çərçivəsində baş vermir. O şəxsiyyətin
digərləri ilə ünsiyyətdə, ümumbəşəri mədəniyyət və insanlıq normalarına
qovuşması prosesində formalaşır.
Qeyd edək ki, refleksiya müxtəlif səviyyələrdə özünü göstərir. Bu-
rada elementar mənlik şüurundan başlayaraq insanın öz varlığının mə‟nası
və əxlaqi mahiyyəti haqqında dərin düşüncələrə
qədər müəyyən pillələri
ayırmaq olar. Öz daxilindəki mə‟nəvi prosesləri mə‟nalandırarkən insan
həm də buradakı neqativ momentləri görə bilir. Bu halda o onlara tənqidi
yanaşır, axmaq hərəkət və vərdişlərdən uzaqlaşmağa çalışır. Nəticədə öz-
özünü yaxşı dərk edən insan daim inkişaf edir və təkmilləşir.
Mənlik şüuru tarixən dəyişkən və dinamikdir.
Hər bir dövrdə o
mürəkkəb struktura malikdir. Burada aşağıdakı üç səviyyəni qeyd etmək
olar.
Birinci pillə
nisbətən sadə olub insanın
özünü necə hiss etməsini,
hansı əhval ruhiyyəyə malik olmasını ifadə edir. Bu səviyyədə mənlik
şüuru sırf şəxsi səpki alır, yə‟ni şəxsiyyətin öz vəziyyətinə yönəlir. Bu
halda maddi gerçəkliyə münasibət arxa plana keçir.
Dostları ilə paylaş: 
