Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001

tələbatların izahı 
xüsusilə zəruridir
. Çünki əmək fəaliyyətində və deməli iqtisadi 
münasibətlərdə tələbatların ödənilməsi əsas yeri tutur. Hər bir dövrdə 
təkcə iqtisadi həyat deyil, bütünlükdə cəmiyyət çoxsaylı tələbatlar və 
onların yerinə yetirilməsi üsullarının geniş şəbəkəsi ilə əhatə olunur. 
Insanın öz tələbatlarını ödəməsi sırf bioloji xarakter daşımır. Buna 
görə də o heyvanların öz tələbatlarını ödəməsindən prinsipcə fərqlənir. 
Belə ki, insanın məqsədi hər necə olursa olsun tələbat ödəmək deyildir. O 
bu işdə öz zövqünə görə hərəkət edir, faydalılıq baxımından şeyləri 
qiymətləndirir, mədəniyyəti və nəyin dəbdə olmasını nəzərə alır. 
Insanın öz tələbat və mənafelərini ödəməyə yönələn fəaliyyəti 
müəyyən mənada həm də başqalarının tələbatlarını və mənafelərini 
ödəməyə xidmət edir. Digər tərəfdən o özünün tələbatlarının ödənilməsinə 
yalnız başqalarının əməyi sayəsində nail ola bilir. 
Insanların iqtisadi fəaliyəti əslində onların öz həyatlarını 
yaxşılaşdırmağa olan tələbatı ödəmək uğrunda apardıqları mübarizədir. 
Hər bir dövrdə həyat səviyyəsini yaxşılaşdırmaq, təsərrüfat 
ehtiyaclarını ödəmək həyati zərurət kimi çıxış edir. Tələbatlar isteh-
lak ilə istehsalı əlaqələndirici vəsilədir. 
Tələbat ayrılıqda götürülmüş bir insanın, müəyyən sosial qrupun və 
bütövlükdə cəmiyyətin öz həyat fəaliyyətini davam etdirməsi üçün zəruri 
olan məhsullara ehtiyacını ifadə edir.
Istehsal ilə tələbat bir- birilə sıx qarşılıqlı təsirdə çıxış edir
. Is-
tehsal tələbata aşağıdakı üç istiqamət üzrə bilavasitə tə'sir göstərir: 1) is-
tehsal nəticəsində yaradılan konkret ne'mətlər insanların tələbatlarını 
ödəməyə xidmət edir. 2) istehsalın texniki cəhətdən yeniləşməsi baş 

---

372 
verdikcə insanları həyat ukladı ciddi surətdə dəyişilir, keyfiyyətcə yeni 
istehsal və tələbatlar yaranır. 3) istehsal təkcə tələbatı ödəmək üçün ma-
terial verməklə kifayətlənmir, həm də istehlak üsullarına dəyişdirici tə'sir 
edir, bütövlükdə istehlak mədəniyyətini formalaşdırır. 
Öz növbəsində tələbatlar da istehsala fəal tə'sir edir. O aşağıdakı iki 
xətt üzrə həyata keçirilir: 1) tələbatların ödənilməsi insanların yaradıcı 
fəaliyyətinin daxili sövqedici səbəbləri və konkret oriyentirləri rolunu 
oynayır. 2) insanların tələbatları həm kəmiyyət, həm də keyfiyyət 
baxımından sür'ətlə dəyişmə xassəsinə malikdir. Bu mütəhərriklik isteh-
salda da müvafiq surətdə əks olunur. Tələbatlar həmişə elə yeni yaradıcı 
məqsədləri əhatə edir ki, bu məqsədlərə müvafiq olan nemətlər hələ 
yaradılmamışdır. Qeyd olunan təbiəti üzündən