Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001

Ikin-
ci, 
mə
'
nəvi münasibətlərin məzmununu təkcə ideyalar və baxışlar 
yaradılması prosesində qərarlaşan münasibətlərə, mə
'
nəvi qarşılıqlı tə
'
sirə 
müncər etmək olmaz. Onlar daha geniş məzmuna malikdirlər. Belə ki, 
mə
'
nəvi münasibətlər mə
'
nəvi dəyərlərin istehsalı, cəmiyyətdə yayılması 
və istehlakı ilə bağlı çoxsahəli mə
'
nəvi fəaliyyətin bütün tərəflərini əhatə 
edir. Bu münasibətlər mə
'
nəvi fəaliyyəti şərtləndirən bütün amillərin, 
vasitələrin və formaların məcmusu ilə əlaqəlidir. Onların tərkibinə mə
'
nəvi 
fəaliyyətin bütün növlərində (elmi, bədii, ideoloji, əxlaqi, dini, estetik, 
təhsil, tərbiyə və sair) yaranan münasibətlər daxildir. 
Mə
'
nəvi sferada qərarlaşan münasibətlər təkcə öz məzmununa görə 
deyil, həm də formalarına görə spesifikdir. Belə ki, onların bə
'
zisi həm 
şüur sferasında, həm də ondan kənarda mövcud ola bilir (məsələn, əxlaqi 
münasibətlər). Digər qisim mə
'
nəvi münasibətlər isə yalnız şüurda özünü 
göstərir. Onlara misal olaraq bu və ya digər görüşlərə, təsəvvürlərə, bədii 
obrazlara və sairəyə bildirilən subyektiv münasibətləri göstərmək olar. 
Nəhayət mə
'
nəvi sferanı 
mə
'
nəvi ünsiyyətdən
kənarda təsəvvür 
etmək qeyri- mümkündür. 
Mə
'
nəvi ünsiyyət maddi ünsiyyət ilə yanaşı sosial ünsiyyətin 
mühüm formasıdır. Lakin onlar öz təzahür sferaları baxımından fərqlənir. 
Birinci mə
'
nəvi həyatda, ikinci isə maddi həyatda mövcud olur. Bununla 
belə maddi və mə
'
nəvi həyat bir- birilə sıx bağlı olduğu kimi, müvafiq 
ünsiyyət formaları da bir- birindən ayrılmazdır. 
Sosial ünsiyyət cəmiyyətin varlığının zəruri tərəfidir. Ünsiyyət 
prosesində maddi fəaliyyət məhsullarının, informasiyanın və psixiki 
vəziyyətlərin qarşılıqlı mübadiləsi baş verir. Bu cür qarşılıqlı əlaqələr 
insanların birgə həyat fəaliyyəti tələbatından irəli gəlir. Əslində ictimai 
münasibətlərin reallaşdığı sosial ünsiyyət informasiya əlaqələrinin bir tipi-
dir. Ünsiyyətin maddi və mə
'
nəvi formaları müxtəlif vasitələrlə həyata 
keçirilir. Ünsiyyət formaları kütləvi, qrup və fərdi səviyyəyə ayrılır. 
Nəhayət göstərilməlidir ki, ünsiyyət bilavasitə və dolayısı ilə ola bilir. 
Mə
'
nəvi ünsiyyət ideyaların, təsəvvürlərin və hisslərin mübadiləsi 
formasıdır. Onun məzmununa mə
'
nəvi fəaliyyət məhsullarının mübadiləsi 
ilə yanaşı qarşılıqlı anlaşma və qarşılıqlı tə
'
sir də daxildir. Mə
'
nəvi 
ünsiyyət aşağıdakı maddi vasitələrin köməyilə həyata keçirilir: dil və qey-
ri- dil işarələri, sosial informasiyanın toplanılmasına, çoxaldılmasına və 
genişləndirilməsinə xidmət edən texniki vasitələr. Mə
'
nəvi ünsiyyətdə 
kütləvi informasiya vasitələri xüsusilə böyük rol oynayır. Sonuncular 
mənəvi ünsiyyəti birbaşa deyil, dolayı yol ilə həyata keçirirlər. Lakin in-
sanlar arasındakı birbaşa əlaqələr formasında baş verən şəxsiyyətlərarası 
mə
'
nəvi ünsiyyət daha əhəmiyyətlidir. Bu cür ünsiyyət təkcə ayrı- ayrı 

---

437 
şəxslər arasında deyil, həm də kiçik qruplar arasında olur və birbaşa əks 
əlaqələrə malik olması ilə seçilir. Ümumilikdə mə
'
nəvi ünsiyyətin 
bilavasitə və dolayı formaları qarşılıqlı surətdə bir- birini tamamlayırlar. 
Qeyd olunmalıdır ki, mə
'
nəvi ünsiyyətə təkcə informasiya əlaqəsi 
kimi tə
'
rif vermək birtərəflidir. Çünki mə
'
nəvi ünsiyyətdə başlıca yeri 
informasiyanın ötürülməsi deyil, həm də onun mənimsənilməsi və yaxud 
da ötürülmüş ideya və baxışların rədd edilməsi, habelə yaşantı və his-
siyyatlar tutur. Insanlar öz həyatının ictimai mahiyyəti üzündən təkbaşına 
yaşaya bilməzlər. Buna görə də onların ünsiyyətə, öz fikir və hisslərini 
başqaları ilə bölüşdürməyə dərin ehtiyacı vardır. Mə
'
nəvi ünsiyyətdə 
iştirak edən insanlar sanki vahid mə
'
nəvi həyat yaşayırlar. Mə
'
nəvi 
ünsiyyət onların bu mə
'
nəvi həyatının reallaşması üsuludur. Çünki mə
'
nəvi 
həyatın bütün tərəfləri (mə
'
nəvi fəaliyyət və istehsal, mə
'
nəvi tələbatlar və 
istehlak, mə
'
nəvi münasibətlər) mə
'
nəvi ünsiyyət ilə sıx əlaqəlidir.