Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001

Indiki dövrdə sivilizasiya anlayışı müasir dünya haqqında sosi-
ohümanitar təsəvvürlər sistemində mərkəzi yeri tutur
. Hətta xüsusi 
bilik sahəsi- sivilizasiyaların tədqiqi yaranmaqdadır. XX əsrin II yarasında 
tarixi prosesi sivilizasiya mövqeyindən təhlil edən bir neçə baxış mövcud-
dur. Bəzi filosofların fikrincə sivilizasiya anlayışında əsas yeri 
sosiomədəni göstəricilər, həyatın mənəvi aləmi tutur. Buna görə də qərb 
iqtisadi modeli əsasında dünyanın unifikasiyalaşmasının əhəmiyyəti 
şişirdilməməlidir. Digər baxış dünyanı bir- birilə əlaqədə olan çoxlu sivili-
zasiyalar kimi təsəvvür edir. Bu qəbildən olan bəzi tədqiqatçılar hətta 
müasir sivilizasiyaları indiki dörün qlobal imperativlərinə (tələblərinə) 

---

543 
cavab reaksiyası hesab edirdilər. Onların fikrincə müasir dünyanı təsvir 
etmək üçün yalnız sivilizasiya anlayışı işlənilə bilər. Çünki müasir dünya-
da onların qarşılıqlı təsiri sabit və aparıcı meyli təşkil edir. Bu cür 
yanaşanlardan biri D.Uilkins sivilizasiyanın mədəniyyətin yekcinsliyi ilə 
səciyyələnən sosium kimi anlaşılmasını rədd edir. O göstərir ki, mədəni 
homogenlik (yekcinslik) sivilizasiyanın əlaməti deyildir, çünki sonuncu 
müxtəlif növlərə malik ola bilir. Uilkins əlaqəlilik və münaqişəlilik prinsi-
pini tətbiq etməklə sivilizasiya anlayışını ümumi məkan və zaman 
göstəricilərinə malik olan və şəhər mərkəzləri ətrafında cəmlənən sosial 
təsisatların sinonimi kimi götürür. Belə təsisat eyni zamanda əməkdaşlıq 
və münaqişəlilik münasibətlərinə əsaslanır. 
Nəhayət sivilizasiyaya 
etnopsixoloji mövqedən yanaşma 
da 
mövcuddur. Məsələn L.Qumilyov sivilizasiya anlayışını etniki tarixin 
xüsusiyyətləri ilə əlaqələndirir. Bu halda ayrı- ayrı xalqların mədəniyyəti 
və psixologiyasının özünəməxsusluğu sivilizasiyanın meyarı kimi 
götürülür. 
Deyilənlər sübut edir ki, sivilizasiya insan fəaliyyətinin elə bir 
səpkisini ifadə edir ki, həmin səpki sosial orqanizmin özünütəşkiletmə və 
özünütənzimetmə funksiyalarını təmin edir. Həmin funksiyalar isə sosial 
subyektlər arasındakı qarşılıqlı münasibətlərin normaları əsasında həyata 
keçirilir. 
Sivilizasiyanı dərindən öyrənmək Qərb və Şərq mədəniyyətlərinin 
yaxınlaşmasını anlamağa kömək edir. Çünki bu yaxınlaşma artıq real pro-
sesdir, dünya miqyasında gedir. Belə ki, hazırda yüz minlərlə adamların 
regionlararası miqrasiyası baş verir. Bununla əlaqədar onların yeni 
dəyərlər sistemini mənimsəmələri zəruri olur. Sivilizasiyanı mədəniyyətin 
mənimsənilməsi üsulu kimi ifadə edən vasitələr və metodlar həm də 
mədəniyyətin özünün inkişafında mühüm rol oynayır.