Ekzistensializmin əsas mövzusu insanın mə‟nəvi aləmi, müasir dünyada şəxsiyyətin taleyi məsələsidir . Bu mövzu şair, ədib və
səntkarlara daha yaxındır. Buna görə də təsadüfi deyildir ki, ekzistensia-
lizm bədii yaradıcılıqla məşğul olan ziyalılar arasında daha geniş
yayılmışdır.
Bu tə‟limin banisi M.Haydeggerdir. 1927- ci ildə yazdığı «Varlıq və
zaman» əsəri ekzistensializmin tarixi başlanğıcı hesab olunur. O göstərirdi
ki, obyektiv idrak metodu, yə‟ni elmi metod yalnız xarici aləmi öyrənmək
üçün səmərəlidir. O insanı öyrənmək üçün yaramır, çünki insan xüsusi
növdən olan varlıqdır. Insan öz varlığını bilir və hiss edir. Insan varlığının
bu spesifikliyini göstərmək üçün ekzistensializm onu «mövcudluq»
adlandırır. Bu termin insan mövcudluğunun dərin mə‟nasını, onun
təkrarolunmazlığını, taleyinin unikallığını ifadə edir. Ekzistensiya insanın
öz seçimini edə bilmək, öz imkanlarını açmaq, bir sözlə özü- özünün sahibi
olmaq qabiliyyətidir.
Ekzistensialistlər göstərirlər ki, real həyatda insan xarici aləmlə və
digər insanlarla təmasda olur. Gündəlik ünsiyyət prosesində konkret
insanın fərdiyyəti və təkrarolunmazlığı əriyib gedir. Belə ki, ümumi
davranış səciyyəsi və həyat stili qərarlaşır.
Bu şəraitdə «şəxssizlik» (Man) özünü göstərir . Belə mövcudluq əsl mövcudluq deyildir. Lakin insan bu
vəziyyətdən çıxa bilir. Müxtəlif faciəli situasiyalar (yaxınlarının ölümü,
ciddi mə‟nəvi münaqişələr və sair) ona bu işdə kömək edir, onu yuxudan
oyadır. Onu əhatə aləmin biganəliyini, özünün kimsəsizliyini göstərir. Belə
situasiyaları Haydegger sərhədd situasiyaları adlandırır. Belə situasiyalar-
da insan həyəcanlı vəziyyətdə olur. Həyəcan onu qeyri- şəxssiz (Man)
vəziyyətdən çıxarır. O tənhalığını başa düşür, yaşamağın absurd olduğunu
anlayır. Əsl insan bu insandır, yə‟ni özünün tənhalılığı faktını
mə‟nalandırmağı bacaran insandır. Beləliklə ekzistensialistlər belə nəticə
çıxarırlar ki,
