Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001

Nisbilik 
nəzəriyyəsi sübut etdi ki, məkan- zaman göstəriciləri obyektlərin 
hərəkət sür‟ətindən və qravitasiya qüvvələrinin 
tə‟siri səviyyəsindən 
asılıdır. Belə ki, 1905- ci ildə A.Eynşteynin kəşf etdiyi xüsusi nisbilik 
nəzəriyyəsi məkan və zaman haqqında köhnə təsəvvürləri alt- üst etdi. O 
hələ Qaliley dövründən elmə mə‟lum olan nisbilik prinsipini elektrodina-
mika qanunlarına tətbiq etdi. Bunun əsasında sübut etdi ki, 
məkan və 
zamanı mütləq, dəyişməz hesab edən baxışlar əsassızdır
. Cisimlərin 
məkan- zaman səciyyəsi onların hərəkətindən asılıdır və nisbi xarakter 
daşıyır. Xüsusi nisbilik nəzəriyyəsi ölçmə üsulları (sistemləri) haqqında 
ən‟ənəvi təsəvvürləri bir kənara atdı. Sübut etdi ki, fiziki qanunlar bütün 
inersial (bərabər sür‟ətli və düzxət boyunca dəyişən) ölçmə sistemlərində 
fəaliyyət göstərir. Bir sistemdən digərinə keçdikdə bu qanunlar dəyişilmir. 
Bu nəzəriyyəyə görə hərəkət edən cismin sür‟əti artdıqca onun məkan 
göstəricisi hərəkətin istiqaməti boyunca qısalır, zaman göstəricisi isə 
1
Философия. V.Lavrinenkonun redaktəsi ilə. М.,1996, с.216. 

---

165 
ləngiyir
. Məsələn, yerdə uzunluğu 30 metr olan raket kosmik orbitə 
çıxdıqdan sonra onun uzunluğu azalır, içərisindəki kosmonavtın nəbzi 
yerdəki adamların nəbzindən yavaş vurur. Əlbəttə raketin qısalmasını hərfi 
mə‟nada anlamaq doğru olmazdı. Əsas məsələ yerdə və kosmosda ölçmə 
nisbətinin müxtəlif olmasıdır. Əks halda belə görünə bilər ki, kosmosa 
çıxdıqdan sonra kimsə raketin uzunluğundan kəsir. Əslində isə söhbət 
ölçmə üsulunun müxtəlifliyi üzündən baş verən qısalmadan gedir. Beləliklə 
nisbilik nəzəriyyəsi ölçmənin nəticələrinin ölçmə sistemindən asılı 
olmadığı haqqında klassik mexanikanın təsəvvürlərinə son qoydu. 
Bu nəzəriyyə kəşf olunduqdan