Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001

tarixində ilk dəfə Hegel dialektikanı bitkin nəzəri sistem şəklinə 
salmışdır
. O dialektikanın anlayışlar aparatını işləyib hazırlamışdır. 
Dünyanın və idrakın universal əlaqələrini və inkişafını əks etdirən dialektik 
qanunların kəşfi də Hegelin xidmətidir. O mütləq ideyanın dəyişməsi 
nümunəsində inkişafın əksliklərin mübarizəsi əsasında və inkar yolu ilə baş 
verdiyini aşkar etmişdir. 
Dialektikanın 
üçüncü mərhələsini materialist 
dialektika təşkil edir. 
Marks və Engels onu yaradarkən fəlsəfi fikrin onlara qədər olan 
nailiyyətlərinə arxalanmışlar. Materialist dialektika təbiətdə, cəmiyyətdə və 
təfəkkürdə gedən prosesləri dərindən təhlil edir. Onların inkişafının 
mənbəyini və səbəblərini aşkara çıxarır. Bu tə
'
lim universal əlaqələrin və 
inkişafın hərtərəfliliyini göstərir. 
Dialektikanın müasir anlamı onun tarixi ən
'
ənələrini qəbul edir, 
lakin bunlarla kifayətlənmir
. O göstərir ki, dialektika idrakın daim 
təkmilləşmədə olan metodu kimi çıxış edir. Bu o deməkdir ki, dialektika 
obyektiv dünyanın universal əlaqələri və inkişafı haqqında hərtərəfli 
tə
'
limdir. O təkcə inkişaf nəzəriyyəsi deyil, həm də gerçəkliyi dərk etməyin 
metodudur. 

---

172 
Dialektikanın obyektiv və subyekiv növləri bir- birindən 
fərqlənir
. Obyektiv dialektika cansız təbiəti, canlı aləmi, o cümlədən də 
cəmiyyəti əhatə edir. Subyektiv dialektika isə insanların təfəkkür 
fəaliyyətində özünü göstərir. Təfəkkürün özü də ətraf aləmi əks etdirir. 
Buna görə də obeyktiv dialektika ilə suybektiv dialektika bir- birinə uyğun 
gəlir. Lakin obyektiv dialektika təbiətin, cəmiyyətin inkişafını əks etdirir. 
Subektiv dialektika isə bundan fərqli olaraq insan təfəkkürü və anlayışların 
hərəkəti ilə bağlıdır. 
Ümumilikdə