Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001

Insan kainatın çoxsaylı qüvvələrinin qarşılıqlı tə‟siri 
şəraitində fəaliyyət göstərir. Buna görə də o özündə həmin tə‟siri bu 
və ya digər dərəcədə hiss edir
. Odur ki, insanın mənəvi rahatlığı, onun 
ətraf dünyaya fizioloji və psixoloji cəhətdən uyuşmasından xeyli asılıdır. 
Insan sosial münasibətlər şəraitində yaşayır və fəaliyyət göstərir. Buna 
görə də onun kainat ilə uyuşması daha çox cəmiyyətdən keçərək baş verir. 
Doğrudur, bə‟zən sosial həyatın dəyərlər sistemində insanın təbiət ilə 
ahəngdarlığına lazımi diqqət yetirilmir. Buna əlavə olaraq artmaqda olan 
urbanizasiya və industriallaşma prosesləri də təbiət ilə münasibətlərə 
müəyyən pozucu tə‟sir göstərir. Amma unudulmamalıdır ki, təbiət, kos-
mos ona göstərilən hər cür etinasızlığa qarşı amansızdır. Müasir elm sübut 
edir ki, Yer kürəsi Kainatın bir hissəsi kimi mövcuddur. O Kosmik cisim-
dir. Yer üzərində həyatın yaranması və inkişafı kosmik proseslərin tə‟siri 
altında baş verir. Bu faktın özü sübut edir ki, hər bir insan orqanizmi 
Kosmos ilə müəyyən münasibətdədir. Kosmosda baş verən dəyişikliklər 

---

266 
onun hüceyrələrində, əsəb və qan damarları sistemində, əhvalında və 
psixikasında müəyyən dərəcədə öz əksini tapır.
Son dövrlərdə elmdə canlı orqanizmlər ilə Kainat arasında enerji və 
informasiya mübadiləsi məsələsi çox intensiv müzakirə olunmaqdadır. 
Belə bir fikir geniş yayılmaqdadır ki,həyatın yaranması və canlı 
orqanizmlərin fəaliyyəti Kosmosdan gələn müxtəlif növ şüaların 
tə‟sirindən kənarda mövcud deyildir. Başqa canlılar kimi insan da ulduz-
lardan, planetlərdən və Günəşdən gələn kosmik enerji ilə əhatə olunur. 
Bununla yanaşı Yerə həyatın Kosmosdan gəldiyini iddia edən baxışlar da 
(panspermiya nəzəriyyəsi) yayılmaqdadır. Yerdən kənar planetlərdə 
həyatın olması haqqında fikirlər də gündəlikdən çıxmamışdır. Insan 
noosferanın (planetdə ətraf mühit ilə zəkalı insanın harmoniyasını ifadə 
edən baxış) tərkib hissəsidir. Odur ki, bu qəbildən olan fərziyyələr 
gələcəkdə özünü doğrulda bilər.
Yuxarıda qeyd olunduğu kimi insan təkbaşına yaşamır. O Robinzon 
Kruzo deyildir. Onun həyatı ətrafdakılardan, xalqından və cəmiyyətindən 
ayrılıqda qeyri-mümkündür. Bu baxımdan yanaşdıqda sırf fərdi həyat 
yoxdur. Hər bir insan bəşəriyyətin bir üzvü kimi ona bu və ya digər 
dərəcədə inteqrasiya olunur. Obrazlı şəkildə desək, cəmiyyət və bəşəriyyət 
ayrıca bir insanın genişlənmiş və tamamlanmış formasıdır. Öz növbəsində 
hər bir insan da onların qısaldılmış, təmərgüzləşmiş ifadəsidir. Əlbəttə bu 
üç tərəfin münasibətlərini mexaniki mə‟nada anlamaq doğru olmazdı.