Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001

Adi həyat idrakı 
birinci növbədə müşahidə və gündəlik təcrübələrə 
əsaslanır və empirik xarakter daşıyır. Ona bə‟zən sağlam düşüncə də deyi-
lir. 
Sağlam düşüncə 
gündəlik həyat təcrübəsinin və ünsiyyətin tə‟siri 
altında formalaşır. O insanların təbiət, cəmiyyət və özləri haqqında 
təsəvvürlərini əhatə edir. Bəşəriyyətin tarixi inkişafı gedişində sağlam 
düşüncənin məzmunu da təkmilləşir. Burada yalnız həyat fəaliyyətini 
düzgün əks etdirən və praktiki formalara uyğun gələn müddəalar özünə 
möhkəm yer tutur. Idrakın bu forması böyük əhəmiyyətə malikdir. O bir 
növ başqa formalar üçün təməl hazırlayır və çıxış nöqtəsi rolunu oynayır. 
Hegel göstərirdi ki, biz adi gündəlik həyatda fikir yürüdərkən belə bir 
möhkəm inama əsaslanırıq ki, söylədiyimiz fikir predmetlərə uyğundur. 
Bu inam çox çox böyük əhəmiyyət kəsb edir. Dahi A.Eynşteyn də sağlam 
düşüncəinin böyük rolunu göstərərək yazırdı: "Bütünlükdə elm adi 
gündəlik təfəkkürün təkmilləşmiş formasından başqa bir şey deyildir".
1
Əlbəttə sağlam düşüncənin əhəmiyyətini şişirtmək də doğru 
olmazdı. Belə ki, onun əşyalar və onların xassələri haqqında verdiyi 
mə‟lumatlar bir çox hallarda yalan olur. Bunun səbəbi odur ki, gündəlik 
adi həyat bilikləri bir növ sadəlövh realizm kimi çıxış edir. 
Sadəlövh rea-
lizm 
normal insanın normal şəraitdə qəbul etdiyi inamı reallıq hesab edir. 
O hisslərin insanı aldada bildiyini inkar etmir, lakin göstərir ki, bu tək-tək 
hallarda rast gəlinən hadisələrdir. Bütövlükdə isə dünya obyektləri bizim 
onları qavradığımız kimidir.
Idrakın 
xüsusini formasını elmi idrak 
təşkil edir. Onun haqqında 
növbəti mövzuda geniş danışılacaqdır. Burada isə ümumi şəkildə qeyd 
edək ki, elmi idrak gerçəkliyi elmi əsaslarla, faktların ümumiləşdirilməsi 
yolu ilə, onlar arasında qanunauyğunluqları aşkar etməklə öyrənir.
Praktiki bilik 
elmi idraka çox yaxındır. Lakin onların fərqi də 
vardır. Bu idrak formaları öz məqsədələrinə görə bir-birindən ayrılır. 
Məsələn, elmi idrakı təmsil edən tədqiqatçı alim öz qarşısına müəyyən 
1
Эйнштейн А. Собрание научных трудов, т.4, М., 1967, с.200. 

---

286 
qanunauyğunluğu, prinsipi aşkar etmək məqsədi qoyur. Bundan fərqli ola-
raq praktiki idrakı təmsil edən subyektin (məsələn bir sahə mühəndisinin) 
məqsədi mə‟lum olan cihaz və qurğu əsasında onların yenisini kəşf 
etməkdir. 
Bədii idrak 
dünyanı və insanın burada yerini spesifik şəkildə əks 
etdirir. O anlayışlara deyil, bədii obrazlara əsaslanır. Bədii idrakda 
(ədəbiyyatda və incəsənətin müxtəlif sahələrində) irəli sürülən fikirlər 
əyani və hissi qavranılan forma alır. Burada sənətkarın həyat təcrübəsi 
xüsusi yer tutur. Sonra, bədii əsərlər öz orijinallığı ilə, yə‟ni 
təkrarolunmazlığı ilə seçilir. Bədii əsərlərdə sənətkarın təxəyyülü və 
dünyagörüşü onun yaratdığı obrazlarda ifadə olunur.