Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001

təbabətin misilsiz uğurları ilə ümumbəşəri etik normaları əlaqədə 
götürmək son dərəcə zəruridir. 
Insan beyninin öyrənilməsi müasir elmin uğurla inkişaf edən, lakin 
ən mürəkkəb sahələrindən biridir. Beynin fəaliyyəti insanda bioloji və so-
sial tərəflərin nisbətinin müəyyənləşdirilməsi, onun intellektual inkişafı, 
şüur və psixikasının fəallaşdırılması ilə bilavasitə bağlıdır. Lakin elm bu 
məsələlərin həllinə nə qədər çox girişirsə, müdaxilənin humanist-etik 
həddlərinin gözlənilməsi də bir o qədər vacib olur. Təsadüfi deyildir ki, bir 
çox alimlər beynin fəaliyyətinə sün‟i gücləndirici tə‟sirin (kimyəvi stimu-
lyatorlar, elektrik vasitəsilə tə‟sir) mümkünlüyünü qəbul etsələr də, onun 
törədə biləcəyi təhlükəli nəticələrdən çox ehtiyat edirlər. Məsələn 
P.Anoxin götərir ki, əgər nə vaxtsa beynin intellektual qabiliyyətləri 
kimya laboratoriyalarının məhsulu olarsa, onda tamamilə mümkündür ki, 
insanın beynində gələcəkdə heç vaxt qarşısı alınmayacaq dəyişikliklər baş 
versin.
1
Sün‟i intellekt yaratmaq məqsədi ilə neyrofizioloji proseslərin ki-
bernetik modelləşdirilməsi öz özlüyündə çox geniş və misilsiz imkanlar 
açır. Bununla yanaşı ondan sui istifadə olunarsa zəkanın mənfi istiqamətdə 
dəyişməsi labüddür. 
Müasir elmin inkişafında
etik səpkinin rolunun artmasını ayrı-
ayrı elm sahələri ilə etikanın qovuşuğunda yeni müstəqil elm 
sahələrinin yaranması nümunəsində də yəqin etmək olar. Hazırda 
belə elmlərdən olan tibbi etika və bioetika uğurla fəaliyyət 
göstərməkdədir. 
Yuxarıda deyilənlər sübut edir ki, müasir elmin sosial-etik və hu-
manist istiqaməti güclənməkdədir. Səciyyəvi cəhət burasındadır ki, həmin 
istiqamət əvvəllərdəkindən fərqli olaraq quru və mücərrəd xarakter 
1
Научно-техническая революция и человек, М., 1977, с155. 

---

334 
daşımır. Onun əhatə etdiyi problemlər bəşəriyyətin real praktiki 
vəzifəsinə, həyati tələbatına çevrilir. 
Bə‟zən belə fikir söylənilir ki, elm gerçəklik haqqında obyektiv bi-
lik verir. Onda xeyir və şər baxımından qiymətləndirmə yoxdur. 
Doğrudur, elm ilə əxlaq (etika) tam eyni deyildir. Onlar arasında müəyyən 
fərqlər və hətta ziddiyyətlilik də vardır. Lakin buna əsasən elmin tam «etik 
neytral» olduğunu iddia etmək loğru olmazdı. Bu, elmin insana xidmət 
etməyə yönələn mahiyyətinə məhəl qoymamaqdır. 
Elmin etik normalarına riayət olunması işində dünya alimlərinin 
genişlənməkdə olan müxtəlif birlik və hərəkatları çox mühüm rol oynayır. 
Bu hərəkatlar elmin inkişafı ilə bağlı etik və hüquqi normaların, məcəllə 
və razılaşmaların tələblərinin yerinə yetirilməsi üzərində nəzarəti həyata 
keçirirlər. 
Elmin etikanın normalarını əks etdirən kodeks və mətnlərə misal 
olaraq 1977-ci ildə insan orqanizmində tibbi eksperimentlərin 
aparılmasının on əxlaqi, etik və hüquqi normaları əhatə edən Nürnberq 
kodeksini, 1949-cu ildə qəbul edilmiş Beynəlxalq tibbi etika kodeksi, 
Ümumdünya tibb assosiyasiyasının və Beynəlxalq tibbi elmi təşkilatlar 
şurasının tibbi etikaya dair müxtəlif dövrlərdə nəşr etdirdiyi sənədləri 
göstərmək olar. Lakin elmin etik normaları gənc tədqiqatçılara daha çox 
onların müəllimləri və sələfləri tərəfindən ötürülür.
Fəlsəfi və sosioloji ədəbiyyatda elmin normalarını yığcam şəkildə 
ifadə etmək təşəbbüsləri də özünü göstərir. Bu baxımdan ingilis filosofu 
R.Merton tərəfindən verilmiş təsnifat diqqəti cəlb edir. O göstərmişdir ki, 
elmi normalar aşağıdakı dörd əsas dəyər üzərində qurulur: