Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001
Yüklə 3,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2. Elmi axtarış azadlığı və tədqiqatçının mə‟suliyyəti
|
Bu sonuncu isə
elm-etika-humanizm arasındakı münasibətlərin dialektik vəhdətinə və qarşılıqlı tə‟sirinin tə‟min olunmasına əsaslanır. Beləliklə elmin humanist oriyentasiyası onun öz gələcəyi və bütövlükdə mədəniyyətin gələcəyi üçün möhkəm təməl yaradır. Həm də nəzərdə tutulmalıdır ki, humanizm anlayışı daha geniş məzmuna malikdir. O təkcə elm ilə əlaqəli deyildir. Bu baxımdan da insanın və bəşəriyyətin həyatında, gələcəyin humanist mədəniyyətinin yaradılmasında elmin rolu- nu mütləqləşdirmək doğru olmazdı. Eynilə də bu prosesdə elmin əhəmiyyətini lazımi dərəcədə qiymətləndirməmək yol verilməzdir. Hazırda elmin və bütün bəşər mədəniyyətinin əxlaqi, humanist əsasları məsələsi getdikcə artmaqda olan rol oynayır. Bu rol gələcəkdə də özünü göstərəcəkdir. Əks halda mədəniyyətin və bütövlükdə bəşəriyyətin mə‟nəvi və cismani (fiziki) tənəzzülü labüddür. 1 Швейцер А. Культура иэтика, М., 1973, с.331. 337 Etik normalar elmi fəaliyyətin bütün tərəflərini əhatə edir. Onlara həm tədqiqatların hazırlanması və aparılmasında, həm də onun nəticələrinin çap olunmasında və aparılan elmi diskusiyalarda riayət olunmalıdır. 2. Elmi axtarış azadlığı və tədqiqatçının mə‟suliyyəti Müasir elmdə təkcə burada məşğul olan işçilərin bir-birilə münasibətləri deyil, həm də onlar ilə bütövlükdə cəmiyyət arasında münasibətlər xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Sonuncu qrupdan olan məsələlər alimin sosial mə‟suliyyəti ilə bağlıdır. Qeyd edək ki, bu problem hazırda daha aktualdır. Lakin bu o qədər də təzə məsələ deyildir. Elmi idrakın mövcud olduğu bütün dövrlərdə zəkanın gücünə inam aşağıdakı qəbildən olan şübhələri dağurmuşdur: elmin nailiyyətlərindən necə istifadə olunacaqdır? Onlar insanların əleyhinə yönələ bilərlərmi? Bu suallar əsrlər boyu davam etsə də, müxtəlif dövrlərdə onlara verilən cavablar birmə‟nalı olmamışdır. Hələ antik fəlsəfədə həqiqət ilə xeyirxahlığın əlaqəsinə diqqət yeti- rilirdi. Göstərilirdi ki, bilik ilə əxlaq bir-birindən ayrılmazdır. Əgər kimsə bədxahlıq edirsə, bu onun elmsizliyindən irəli gəlir. Elmli adam heç vaxt axmaq hərəkət etməz. Etik rasionalizm adlanan bu tə‟limdə elm, idrak xeyirxahlığın, ağıllı həyatın zəruri şərti kimi götürülürdü. Digər tərəfdən belə təsəvvür olunurdu ki, elm xeyirxahlığın, etik normaların məzmununa mühüm tərkib hissə kimi daxildir. Bu fikirlər sonralar avropa mədəniyyətində davam və inkişaf etdirildi. Onlar öz bu gün üçün də əhəmiyyətini saxlayır. Müasir elm çox sürətlə inkişaf edir. Bu xüsusən də onun insan or- qanizmi, beyni və fəaliyyəti ilə bağlı sahələrə aiddir. Söhbət birinci növbədə gen mühəndisliyindən, biotibbi araşdırmalardan və biotexnolo- giyadan gedir. Hazırda bu elmlər orqanizmlərin irsiyyət mexanizminə çox böyük dəyişdirici tə‟sir etmək gücündədir. Onlar hətta xassələri irəlicədən mə‟lum olan orqanizmləri mühəndis quraşdırma yolu ilə əldə etmək həddinə gəlib yaxınlaşmışlar. Bununla əlaqədar olaraq elmin müxtəlif sahələrində tədqiqat aparan Yüklə 3,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|