Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi
FİZİKİ YÜKLƏRƏ ADAPTASİYA
Yüklə 4,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Əzələlərdə maddələr mübadiləsi
- Cədvəl 1 75 kq çəkiyə malik adamın ehtiyatları, kC_____
- 17.6. Qanda qidalı maddələrin miqdarı
- 17.7. Dinamiki iş zamanı humoral tənzimolunma
- Simpatik adrenalin sistemi.
- 17.8. Statik işə uyğunlaşma
- ƏZƏLƏDƏ QANLA TƏCHİZOLUNMA VƏ METABOLİZM
- 17.9. Fiziki olmayan yüklərə orqanizmin reaksiyası Sinir psixi yüklərə reaksiyalar.
- Şəkil 3. Müxtəlif intensivlikli statik iş şəraitində ürək yığılmalarının tezliyinin dəyişməsi (yükün hər iki əllə tutulması).
- 17.10. İşgörmə qabiliyyətinin hüdudları İşgörmə qabiliyyətini məhdudlaşdıran amillər
- Orta davametmə müddətli iş.
- 17.11. Yorulma və tükənmə Yorulma
- Bərpaedilmə və iş fasilələrinin bölüşdürülməsi
|
FİZİKİ YÜKLƏRƏ ADAPTASİYA Fiziki fəallıq əzələ, ürək-damar və tənəffüs sistemi də daxil olmaqla müxtəlif orqanlar sistemində dərhal reaksiyaları fəaliyyətə gətirir. Sürətlə baş verən bu uyğunlaşma dəyişkənlikləri az və ya çox dərəcədə uzun müddətə, məsələn məşqlər nəticəsində inkişaf edən uyğunlaşmadan fərqlənir. Sürətin reaksiyalarının qiyməti bir qayda olaraq gərginliyin ölçüsü kimi xidmət edir. İntrafərdi və fərdlərarası fərqlər. İş eyni bir adamdan günün vaxtı və ətraf mühitin tempe- raturundan asılı olaraq bu və ya digər fiziki uyğunlaşmanı tələb edə bilər; belə fərqlər fərddaxili adlandırılır. Fərdlərin qruplarının daxilində kifayət qədər əhəmiyyətli fərqlər qeydə alma bilər. 384 downloaded from KitabYurdu.org 17.2. Dinamiki iş zamanı əzələlərə qan axını və maddələr mübadiləsi Əzələlərdə qan axını: Sakit halda əzələlərdə qan axım 2040 ml dəq kq təşkil edir. Ekstremal fiziki yükün altında bu qiymət maksimuma çataraq dözümlülüyə öyrənilmiş adamlarda 1,81 dəq kq, öyrəşməmiş adamlarda 1,3 I dəq kq olub, xeyli dərəcədə artır. Qan axını işin başlanması ilə dərhal deyil, 20-30 saniyədən az olmayan müddət ərzində güclənir; bu zaman yüngül işin yerinə yetirilməsi üçün vacib qan axını ilə təmin olunmağa kifayət edir. Lakin ağır dinamiki iş zamanı oksigenə tələbat tamamilə təmin oluna bilməz, buna görə də anaerob metabolizmin hesabına alınan enerji payı artır. Əzələlərdə maddələr mübadiləsi: Yüngül işin görülməsi zamanı enerjinin alınması işin başlanmasından sonra yalnız qısa keçid dövrü ərzində anaerob yolla baş verir, daha sonra isə metabolizm substrat kimi qlükoza, həmçinin yağ turşuları və qliseroldan istifadə olunmaqla tamamilə aerob reaksiyaların hesabına həyata keçirilir. Bundan fərqli olaraq ağır iş zamanı enerjinin alınması qismən anaerob proseslər ilə təmin edilir. Anaerob metabolizm istiqamətində dəyişkənlik (süd turşusunun əmələ gəlməsinə səbəb olan) əsas etibarilə əzələlərdə arterial qan axınının çatışmazlığı və ya arterial hipoksiya üzündən baş verir. Enerji ilə təmin olunma proseslərində olan bu və işin başlanmasından dərhal sonra müvəqqəti olaraq meydana çıxan digər «dar bölgələr»lə yanaşı, ekstremal yüklərin təsiri altında metabolizmin müxtəlif mərhələlərində fer- mentlərin aktivliyi ilə bağlı olan «dar bölgələr» yaranır. Külli miqdarda süd turşusunun toplanması ilə əzələlərin yorulması baş verir. İşin başlanmasından sonra əzələdə anaerob energetik proseslərin intensivliyinin yüklənməsi üçün bir qədər zaman tələb olunur. Bu dövr ərzində enerjidə olan kəsir asanlıqla əldə olunan anaerob energetik ehtiyatların (ATF və kreatinfosfat) hesabına barpa olunur. Mikroergik fosfatlarm miqdarı qli- kogen ehtiyatı ilə müqayisədə böyük deyil, lakin onlar nəinki 385 downloaded from KitabYurdu.org qeyd olunan dövr ərzində, beləcə də işin görülməsi zamanı qısa müddətli yüklənmə şəraitində enerji ilə təmin olunmada əvəzo- lunmazdılar (cədvəl 1 ). Cədvəl 1 75 kq çəkiyə malik adamın ehtiyatları, kC_____ ATF
4 Kreatinfosfat 15 Qlikogen 4600 Yağlar
300000 17.3. Dinamiki iş zamanı ürək-damar sisteminin işinin göstəriciləri Dinamiki iş zamanı ürək-damar sisteminin işində əhə- miyyətli dərəcədə uyğunlaşma dəyişkənlikləri yaranır. Ürəkdən çıxan qanın miqdarı və işləyən əzələdə qan axını artır, bununla da oksigenə olan ehtiyac qanın hesabına daha tam ödənilir, əzələdə əmələ gələn istilik isə istilik vermənin baş verdiyi orqanizmin hissələrinə ötürülür.
yetirilən işin funksiyası kimi dəyişir. Sistolik təzyiq 200 Vt yükün təsiri altında demək olar ki, yerinə yetirilən yükə mütənasib olaraq artaraq təqribən 220 mm. C. süt-na (29 kPa) çatır. Diastolik təzyiq adətən azalma istiqamətində olmaqla cüzi dərəcədə dəyişir. Buna görə də orta arterial təzyiq yüngülcə artır. Qan təzyiqinin normal artmasının yüksək həddi veloerqometriya (100 Vt) şəraitində oturaq vəziyyətdə 200/100 mm. c.süt., uzanılı vəziyyətdə 210/105 mm.c.süt., təşkil edir (RR metodu). Qan dövranı sistemində iş görülən zaman aşağı təzyiqin təsiri altında funksiya göstərən qan təzyiqi az artır, bu bölgədə aydın nəzərə çarpan yüksəliş patologiya (məsələn, ürək çatışmazlığında) hesab olunur. 386 downloaded from KitabYurdu.org 17.4. Dinamiki iş şəraitində tənəffüsdə oksigenin sərf edilməsi Orqanizm tərəfindən oksigenin sərf edilməsi çəkilmiş zəhmətin effektivliyi və yükündən asılı olan kəmiyyət qədər artır. Asan iş görülən zaman stasionar vəziyyət əldə edilir, bu zaman oksigenin sərf və istifadə edilməsi ekvivalentdir, lakin bu 3-5 dəq keçdikdən sonra baş verir ki, bu müddət ərzində əzələdə qan axını və maddələr mübadiləsi yeni tələblərə uyğunlaşır. Stasionar vəziyyət əldə olunmayana qədər əzələ mi- oqlobinlə bağlı olan oksigenin təmin etdiyi az miqdarda oksigen ehtiyatından və qandan daha çox miqdarda oksigen almaq qabiliyyətindən asılıdır. Ağır əzələ işi şəraitində o, tərkiblə yerinə yetirilirsə belə stasionar vəziyyət mümkün olmur, ürəyin yığılmasının tezliyi kimi oksigenin sərf edilməsi maksimuma çataraq yüksəlir.
Yüngül dinamiki iş zamanı tənəffüsün bir dəqiqədə olan həcmi ürəkdən qanın çıxması kimi oksigen sərfinə mütənasib qaydada artır. Bu yüksəliş tənəffüs həcminin və ya tənəffüsün tezliyinin artması nəticəsində meydana çıxır. Belə güman edirlər ki, yüngül iş zamanı oksigen sərfi ilə bir dəqiqədə olan tənəffüs həcmi arasında mütənasibliyə ürəyin yığılmasının tezliyinin uyğunlaşması (adaptasiyası) halında olduğu kimi metabolitik aktivlikdən asılı olan əzələ reseptorla- rı nəzarət edir. Ağır iş şəraitində tənəffüsün 1 dəqiqədə olan həcminin qiymətinin artması oksigenin sərfində olan dəyişkənliklərə mütənasib olan dəyişkənlikləri hiss olunacaq dərəcədə üstələyir, ona görə ki, əzələdə əmələ gələn süd turşusu qanda metabolitik asidoz yaratmaqla tənəffüsün əlavə tənzimləyicisi kimi çıxış edir. 387 downloaded from KitabYurdu.org 17.5. Dinamiki iş zamanı qanın göstəriciləri Dinamiki işdən əvvəl və sonra qanda kifayət qədər əhə- miyyətli dəyişkənliklər əmələ gəlir. Çox nadir hallarda bu dəy- işikliklərə əsasən həqiqətən də fiziki gərginliyin dərəcəsini qiymətləndirmək olar, lakin onların başlıca əhəmiyyəti ondadır ki, onlar laborator diaqnostikada edilən səhvlərin mənbəyi rolunda çıxış edirlər. Yüngül fiziki iş zamanı sağlam adamın arterial qanında karbon qazı və oksigenin porsial təzyiqindən yalnız cüzi dəyi- şikliklər aşkar edilir. Ağır iş daha da hiss olunacaq dəyişikliklərə səbəb olur. Sakitlik səviyyəsindən ən çox kənaraçıxma arterial P 02
üçün 8 %, arterial Pco 2 üçün
10 % təşkil edir. Gərginliyin artması ilə qarışıq venoz qanın oksigenlə doyması aşağı düşür; buna uyğun olaraq oksigenə görə olan arteriovenoz fərq sakitlik səviyyəsində olan 0,05-ə bərabər qiymətdən öyrənilməmiş adamlarda 0,14-ə, öyrəşmiş adamlarda 0,17-ə qədər yüksəlir. Bu yüksəliş işləyən əzələdə qandan oksigenin ayrılmasının artması ilə şərtlənmiş olur. Fiziki iş şəraitində hematokritin göstəricisi nəinki plazma həcminin aşağı düşməsi (kapillyar fıltrasiyanm güclənməsi ilə əlaqədar), eləcə də eritrositlərin onların əmələ gəldiyi yerdən daxil olması hesabına (bu zaman yetkin olmayan formaların payı artır) yüksəlir. Həmçinin leykositlərin sayının arması da qeydə alınmamış (işçi leykositoz). Uzaq məsafəyə qaçan qaçıcınm qanında leykositlərin sayı işgörmə qabiliyyətindən asılı olaraq qaçışın uzunluğuna mütənasib şəkildə 5000-15000 hüceyrə/mkl qədər yüksəlir (yüksək işgörmə qabiliyyətinə malik şəxslərinkindən az). Yüksəlmə əsasən neytrofıl qranulositlərin kəmiyyətinin artması hesabına baş verir, belə ki, bu zaman müxtəlif tip hüceyrələrin sayında olan nisbət dəyişilir. Bundan əlavə, işin intensivliyinə mütənasib olaraq trambositlərin sayı da artır. Yüngül fiziki iş turşu - əsas tarazlığına təsir göstərmir, belə ki, əmələ gələn karbon qazının bütün artıq miqdarı ağciyərlər tərəfindən xaric edilir. Ağır iş zamanı metabolitik asidoz
downloaded from KitabYurdu.org inkişaf edir ki, onun dərəcəsi laktatm əmələ gəlməsinin sürətinə mütənasibdir; o qismən tənəffüsün hesabına kompensə olunur (arterial Po2-in aşağı düşməsi).
İş zamanı sağlam adamın arterial qanında qlükozanm səviyyəsi az dəyişir. Yalnız ağır və uzun müddətli iş zamanı arterial qanda qlükozanm qatılığının aşağı düşməsi baş verir ki, bu yaxınlaşmaqda olan yorulmaya (üzülməyə) dəlalət edir. Əgər qida rasionu karbohidratlarla zəngindirsə sərbəst yağ turşuları və qliserrolun qatılığı işin təsiri altında az dəyişir, belə ki, karbohidratların sərfi ilə şərtlənmiş insulin sekresiyası lipoliz prosesini ləngidir. Lakin adı qida rasionu şəraitində uzun müddətli ağır iş qanda sərbəst yağ turşuları və qliserolun qatdığının 4 dəfə və ya daha çox artması ilə müşayiət olunur.
Fiziki yük şəraitində qanda bəzi ionların (məsələn, kalium) və üzvi maddələrin (məs., tranaminazalarm) qatılığı artır. Bu dəyişikliklər əzələlərdə membran keçiriciliyi ilə izah olunur ki, bunun sayəsində hüceyrədaxili komponentlər qan axınına keçirlər. Ümumiyyətlə, işin təsir ilə qanda meydana çıxan dəyişkənliklər xəstəliyin təsirindən yaranaraq dəyişkənliklərdən çox çətinliklə fərqlənirlər. 17.7. Dinamiki iş zamanı humoral tənzimolunma Fiziki işdən əvvəl və sonra qanda bir çox hormonların qatdığı dəyişir. Əksər hallarda bu effekt ya qeyri-spesifikdir, ya da tam olaraq aydın deyil. Bu məsələlərə şamil edilməklə üç hor- monal sistemi xüsusi olaraq nəzərdən keçirilməyə layiqdir.
downloaded from KitabYurdu.org Şəkil 1. Bədənin temperaturundan asılı olaraq bazu nahiyə- sində (qida borusunun temperaturu) dərinin qanla təmin olunması- nın ölçüsü kimi qan axını. İş zamanı (ürəyin yığılmasının tezliyi dəqiqədə 120-130 vurur) yüksək istilik əmələ gəlməsinə baxmayaraq dəridə qan axınının sürəti sakitlik vəziyyətindəki ekvivalent şərtlərə nisbətən aşağıdır; oturaq vəziyyətdə qanla təmin olunma dik və- ziyyətdəkinə nisbətən daha az intensivdir (şəkil 1 ).
1. Simpatik adrenalin sistemi. Fiziki iş zamanı qana külli miqdarda, xüsusilə böyrəküstü vəzilərin beyin maddəsindən, adrenalin ifraz olunur, nordre- nalin çox az miqdarda sekresiya olunur. Digər xüsusiyyətləri ilə yanaşı, adrenalin depodan qlikogen və yağların səfərbər olunmasına səbəb olur, tsiklik AMF-ın daha güclü hasil edilməsini tənzimləyir, həmçinin ürək fəaliyyətini aktivləşdirir və fikir aydınlığını yüksəldir. Adrenalin ifraz olunması adətən işçi yükün təsirindən qabaq başlayır və ya ən geci onun başlanğıcı ilə üst-üstə düşür. Adrenalinin ifraz olunma sürətinin atması sidiyin vanilbadam turşusu (VBT) - katexolamenlərin parçalanma məhsulu ilə xaric olunmasında öz əksini tapmışdır. 2. Hipofiz -böyrəküstü vəzilərinin qabıq maddəsi sistemi. İşin başlanmasından təqribən 2 dəqiqə sonra adeno-hi- pofız tərəfindən böyrəküstü vəzilərin qabıq maddəsindən kar- tikosteroidlərin ayrılmasını tənzimləyən AKTH ifrazı güclənir. 390 downloaded from KitabYurdu.org Fiziki yükün yerinə yetirilməsi üçün kartikosteroidlərin əhəmiyyəti tam aydın deyil, halbuki məlumdur ki, onlar qlikoge- nin səfərbər olunmasını tənzimləyir. 3. İnsulin - qlükoqon turşusu. İnsulin və qlükoqonun qatılığının dəyişməsi çox qeyri- bərabər şəkildə baş verir, tş zamanı insulinin qatılığı bir qədər aşağı düşür, qlükoqonun səviyyəsi isə həm arta, həm də azala bilər. Belə şəkil dəyişkənliyi çoxlu sayda hormonların karbo- hidrat və yağ mübadiləsinə təsiri, həmçinin insanın qidalanma və dözümlülük vəziyyəti ilə əlaqədardır. Fiziki iş şəraitində insulin səviyyəsinin qanda qlükozanm qatdığının dəyişməsinin xarakterinə təsiri şəkil 1 - də təsvir edilmişdir. İşə yaxşı adaptasiya olunmuş diabetiklərdə dəqiq hipoqlikemik reaksiya özünü göstərir (şəkil 2 ).
17.8. Statik işə uyğunlaşma Statik iş izotermik əzələ yığılmalarının vasitəsilə yerinə yetirilir, ya postural iş (bədənin müəyyən vəziyyətinin saxla- nılması), ya da köməkçi iş (əşyaların saxlanılması) ola bilər. Dinamiki iş kimi, o da əzələdən keçən qan axını və enerji ilə təchiz olunmadakı dəyişkənliklərlə bağlı olan orqanizmin müəyyən bir uyğunlaşmasını tələb edir.
Maksimal qiymətdən tutmuş 30%-dək intensivliyə malik statik iş şəraitində əzələlərdə qan axını güclənir. Böyük intensivliyə malik iş zamanı yüksək əzələdaxili təzyiq qan axınına mane olur, maksimal miqdarın 70% və ya daha çox intensivliyə malik statik iş şəraitində əzələlərdə qan dövranı tamamilə dayanır. 391 downloaded from KitabYurdu.org Zəif adaptasiya olunmuş diabetiklər -10 o
, ləzarət qurupu|,. _ . . . .
lyaBi ~M(«sa-- - f - ^ ı V ı i Ş W r , . ı r
60 90 120
150 180 210
’ d3f l ________________ , Bərpa . * 'olunma İş
Şəkil 2. Fiziki yükün şəkər xəstəliyinə tutulmuş və kontrol şəxslərdə qlükozanm qatılığına təsiri; iş veloerqometrdə ürəyin yığılmalarının tezliyi » 110 dəq- 1 olan şəraitdə yerinə yetirilmişdir. Şaquli xətlərlə standart vəziyyətdən kənaraçıxmalar göstərilmişdir. Təcrübələr göstərmişdir ki, əzələlərdə qan axını hər hansı bir xarici təsirin nəticəsində kəsilirsə, onun işin davam etməsini saxlayan maksimal müddəti maksimal qiymətdən 50% aşağı intensivlik şəraitində azalır, 50% üstün intensivlik şəraitində isə dəyişilməz qalır. Belə effektlərin səbəbi ondan ibarətdir ki, tu- tub saxlamağa sərf olunan işin müddəti bir dəqiqəni aşıb keçmirsə, aerob proseslərin hesabına enerjinin əldə edilməsi limit amil kimi xidmət etmək üçün həddindən artıq yavaş artır, buna görə də qan axınının sürəti inadekvat olur. 17.9. Fiziki olmayan yüklərə orqanizmin reaksiyası Sinir psixi yüklərə reaksiyalar. Enerji mübadiləsinin intensivliyi həmçinin, sinir-psixi yükləri dəf edən zamanda da artır, lakin buna səbəb baş-be
downloaded from KitabYurdu.org yində güclü maddələr mübadiləsi deyil, yüksək əzələ tonusudur. Bir çox hallarda fiziki işin yerinə yetirilməsi ilə bağlı olan reaksiyalara bənzər vegetativ reaksiyalar: yüksək ürək yığılma- larının tezliyi və tənəffüsün dəqiqədə olan artmış həcmi, elektrik müqavimətinin azalması ilə müşayiət olunan dəridə yüksək qan axını, artmış tər ifrazı və sidik vasitəsilə vanilil, badam turşusunun xaric edilməsinin yüksəlməsinə uyğun olan şəraitdə çoxlu miqdarda adrenalinin ifraz olunması meydana çıxır. Bir-birilə əlaqəli olan sinir-psixi və fiziki işçi yüklər müasir həyat üçün çox xarakterikdir, lakin belə vəziyyətlərin kəmiyyət baxımından öyrənilməsi çətinliklərlə bağlıdır. Fiziki reaksiyaların qeydə alınması yolu ilə onlar tərəfindən yaradılan gərginliyi qiymətləndirmək üçün ayrı-ayrı cəhdlər edilmişdir.
3. Müxtəlif intensivlikli statik iş şəraitində ürək yığılmalarının tezliyinin dəyişməsi (yükün hər iki əllə tutulması). Lakin belə məlumatlar eynən fiziki iş kimi psixoloji və psixo- fıziki işi də həmin əminliklə (arxayınlıqla) analiz etmək imkanı vermir.
Bəzi vəziyyətlər əsas etibarilə emosiyalara təsir göstərir, emosional yüklərə qarşı reaksiya zamanı insanlarda əqli işdə 393 downloaded from KitabYurdu.org ortaya çıxan əlamətlər - taxikardiya, hiperventilyasiya, tər ifraz olunması (məsələn, qorxu və ya həyəcanla bağlı) və s. müşahidə edilir (şəkil 3). Həmçinin simpatik-adrenalin sisteminin əhəmiyyətli dərəcədə tənzim olunması baş verir, qeyd etmək lazımdır ki, bu zaman ifraz olunmuş adrenalin və noradrena- lin miqdarının nisbəti bəzi hüdudlarda dəyişir. Həddindən artıq narahatçılıq və güclü qorxu vəziyyəti nəinki bir neçə saniyə müddətində kəskin şəkildə ifadə olunmuş erqotron reaksiya (dərhal cavab) yaradır, eləcə də həmçinin çox zaman parasimpatik sinir sisteminin tənzim olunmasım şərtləndirir. Qeyd olunan sonuncu effekt belə hallarda defekasiya (fekal kütlənin xaric edilməsi) və sidiyin xaric edilməsi və ya hətta ürəyin dayanmasına gətirib çıxara bilər.
Aralarında sərhədləri qeyri-ixtiyari müəyyən olunan işin davametmə müddətinin üç kateqoriyasını nəzərdən keçirmək məsləhətdir. Qısamüddətli iş (davametmə müddəti « 20 san). Bu halda ATF və keratinfosfatın (KF) hüceyrədaxili ehtiyatları böyük əhəmiyyət daşıyır. Bu makroergik fosfat birləşmələri işin ilk 15-20 san ərzində maksimal işgörmə qabiliyyəti üçün kifayət olan enerji miqdarı ilə təmin edə bilərlər.
az davametmə müddətinə malik iş (« 1 dəq) əsasən anaerob proses - qlikolizin (ATF və KF ehtiyatlarının sərf edilməsində və qlikolizin intensivliyinin armasından sonra) hesabına enerji ilə təmin edilir. Beləliklə, işin yerinə yetirilməsi imkanlarını məhdudlaşdıran amil əzələnin qlükolitik yolla metabolizmi həyata keçirmək qabiliyyəti və laktatın toplanması nəticəsində meydana çıxan asidozdur. Bu kateqoriyaya aid edilən ən çox davametmə müddətinə malik iş (« 6
aerob proseslərinin he 394 downloaded from KitabYurdu.org sabına əldə edilir, buna görə də işgörmə qabiliyyəti daha az şəkildə anaerob mübadilənin və daha böyük şəkildə aerob mübadilənin sürəti ilə limitləndirilir.
6 dəq və daha çox) Uzunmüddətli iş zamanı aerob enerji mübadiləsi üstünlük təşkil edir. İşgörmə qabiliyyəti əsas etibarilə onunla bağlı amillər- əzələ hüceyrələrində metabolitik qlikogen ehtiyatı ürək-damar sisteminin fəaliyyəti hesabına əldə olunan oksigen və substratlarla təmin edən məsələlərin (vəzifələrin) həlli zamanı uzunmüddətli iş şəraitində həlledici rol ürəyin işinə (nasos kimi) və aerob metabolizm - ehtiyatlarına məxsusdur. Yalnız o zaman işin müddəti qlikogen ehtiyatlarının tükənməsi ilə məhdudlaşır ki, iş dalbadal bir neçə saat ərzində lazım olan intensivliklə yerinə yetirilsin.
liyyətinin aşağı düşməsi ilə bağlı olan haldır. O, fiziki əzələvi və ya sinir - psixi (mərkəzi) ola bilər. Yorğunluğun hər iki forması ağır iş şəraitində bir-birinə uyğun gəlir, onları kəskin (qəti) şəkildə bir- birindən ayırmaq olmaz. Ağır fiziki ilk növbədə əzələ yorğunluğuna gətirib çıxarır, güclü əqli və ya yekcins iş mərkəzi təbiətli yorğunluğa səbəb olur. Gücdən düşmə və ya yorğunluqla yorulmanı (bu halda yuxuya ehtiyac duyulur) bir-birindən dəqiq olaraq sərhədləndirmək lazımdır.
düşən və ya xarakterinə görə dəyişən zaman başlayır; o yorğ- unluğun azalmasına və işgörmə qabiliyyətinin yüksəlməsinə uyğun gəlir. Bu göstəricilər öz əvvəlki səviyyəsinə qayıdan zaman bərpaedilmə prosesi də başa çatır.
Konkret insanın yorulma həddindən üstün olan işin yerinə yetirilməsi zamanı bərpaedilmə prosesi üçün zaman-zaman
Yüklə 4,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|