Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 07. 08. 2014-cü il tarixli 869 nömrəli əmri ilə təsdiq

Nəticəni müzakirə edin: Hansı xüsusiy-
yətlərinə görə onlar bir tipə aid olunur? 
Fäaliyyät
Fäaliyyät
Bağırsaqboşluqluların həyat fəaliyyəti. Bağırsaqboşluqlular tipinin 
nümayəndələrində  həyat  fəaliyyəti  prosesləri  oxşar  şəkildə  baş  verir. 
Maddələr mübadiləsi, qıcıqlanma və çoxalmada bu oxşarlıqlar daha səciy-
yəvidir.
Hərəkət. Azhərəkətli  və  ya  fəal  hərəkətli  formaları  vardır. Azhərəkətli  for-
malar polip, fəal hərəkətlilər isə meduzalar adlanır. 
Qidalanma. Bağırsaqboşluqlular yırtıcıdır. Tutulan qida ağız dəliyindən bağır-
saq boşluğuna ötürülür və daxili qatın hüceyrələri tərəfindən həzm olunaraq 
bədənə sorulur. Həzm olunmayan qalıqlar yenidən   bağırsaq boşluğuna düşür, 
sonra isə ağız vasitəsilə xaricə atılır.  
Tənəffüs. Bütün bədən səthi ilə suda həll olmuş oksigenlə tənəffüs edir. 
İfrazat. Bədəndə yaranan son parçalanma məhsulları da bütün bədən səthi ilə 
xaric edilir. 
Qıcıqlanma və refleks. 
və bu, refleks adlanır. 
Çoxalma.  Əlverişli  şəraitdə  qeyri-cinsi,  əlverişsiz  şəraitdə  isə  cinsi  yolla 
çoxalır. Qeyri-cinsi çoxalma tumurcuqlanma yolu ilə, cinsi çoxalma cinsiyyət 
hüceyrələrinin (qametlərin) iştirakı ilə baş verir. 
bəzilə-
rində  cinsi  çoxalma  zamanı  eyni  bir  orqanizmdə  həm  dişi,  həm  də  erkək 
cinsiyyət hüceyrələri yaranır. Belə orqanizmlər (məsələn, şirin su hidrası) her-
Bağırsaqboşluqlularda sinir hüceyrələri mövcuddur. Bu 
hüceyrələrin köməyi ilə qıcıqlara cavab verilir 
Bağırsaqboşluqluların 
mafrodit adlanır. Digərlərində isə 
erkək və dişi cinsi hüceyrələr ay-
rı-ayrı fərdlərdə yaranır. Belə or-
qanizmlər ayrıcinsli adlanır. 
Regenerasiya. 
bədən hissələrini ye-
nidən bərpaetmə qabiliyyətinə ma-
likdir. Bu proses regenerasiya ad-
lanır. Regenerasiya aralıq hücey-
rələr hesabına baş verir. 
Bağırsaqboşluqlu-
lar itirilmiş 
Qeyri-cinsi 
çoxalması 
(tumurcuqlanma)
Bağırsaqboşluqlularda həyat fəaliyyəti
Şirin su hidrası
Qıcığa cavab
Hərəkəti
A. Hidrozoalar sinfi
B. Sifoid meduzaları sinfi
C. Mərcan polipləri sinfi
İynə

Süfrə
(planula)
Yumurta
Yetkin meduzalar
Meduza
sürfələri
Polip
Yumurta 
hüceyrə
Sperma-
tozoidlər
Mayalanmış
yumurta
Yetkin 
hidra
Сinsi çoxalma 
Aureliya meduzasının həyat dövranı
Şirin su hidrasında mayalanma 
çarpaz gedir.
Yumurta hüceyrə
Spermatozoid
67
66
HEYVANLAR ALƏMİNİN MÜXTƏLİFLİYİ /
 Birhüceyrəlilər və çoxhüceyrəlilər yarımaləmi
3
3
Öyrändiklärinizi yoxlayın
Öyrändiklärinizi yoxlayın
Öyrändiklärinizi tätbiq edin  
Öyrändiklärinizi tätbiq edin  
Hidranın ektoderma və entoderma qatında yerləşən hüceyrələri qeyd edin: 
1. Həzm şirələri ifraz edən vəzili hüceyrələr.  
2. Digər hüceyrələri əmələ gətirən aralıq  hüceyrələr. 
3. Qıcıqları ötürən sinir hüceyrələri. 
4. Qidanı həzm edən həzm hüceyrələri. 
5. Müdafiə və qidalanmada iştirak edən dalayıcı hüceyrələr.  
6. Cinsi çoxalmada iştirak edən cinsiyyət hüceyrələri.
Ektoderma  
Entoderma
1. Düzgün variantı seçin: 
1) Bağırsaqboşluqlular ikiqatlı/üçqatlı heyvanlardır.  
2) Hidra yeraltı əşyalara döşənəyin/qolcuqların köməyi ilə yapışır. 
3) Hidranın xarici qatı ektoderma/entoderma adlanır.  
4) Həssas tükcük hidrada dalayıcı hüceyrələrdə/sinir hüceyrələrində yerləşir.
2. Uyğunluğu müəyyən edin:
1. Bədəni çətirə oxşayır; 
2. Kirəc skeletə malikdir; 
3. Qara piqmentli gözcükləri var; 
4. Ağız dəliyi 5-12 ədəd qolcuqlarla 
əhatələnmişdir; 
5. Ağız bədənin alt hissəsində yerləşir; 
6. Şirin sularda yaşayır.
28. 
Bağırsaqboşluqluların həyat fəaliyyəti
Qədim  yunan  əfsanəsinə  görə,  Lerney  hidrasını  məhv  etmək  Herakl  kimi 
güclü bir qəhrəman üçün də asan olmamışdı.  Hidranın hər vurulmuş bir ba-
şı əvəzinə ikisi əmələ gəlirdi. Herakla kömək edən İolay kəsilmiş başların 
yerini məşəllə yandırandan sonra onlar hidranı məhv edə bildilər.
· Əfsanəvi hidranın hansı xüsusiyyəti həqiqətə uyğundur? 
Şirin su hidrası ilə meduza arasında oxşar və 
fərqli cəhətləri müəyyən edin.
Nəticəni müzakirə edin: Hansı xüsusiy-
yətlərinə görə onlar bir tipə aid olunur? 
Fäaliyyät
Fäaliyyät
Bağırsaqboşluqluların həyat fəaliyyəti. Bağırsaqboşluqlular tipinin 
nümayəndələrində  həyat  fəaliyyəti  prosesləri  oxşar  şəkildə  baş  verir. 
Maddələr mübadiləsi, qıcıqlanma və çoxalmada bu oxşarlıqlar daha səciy-
yəvidir.
Hərəkət. Azhərəkətli  və  ya  fəal  hərəkətli  formaları  vardır. Azhərəkətli  for-
malar polip, fəal hərəkətlilər isə meduzalar adlanır. 
Qidalanma. Bağırsaqboşluqlular yırtıcıdır. Tutulan qida ağız dəliyindən bağır-
saq boşluğuna ötürülür və daxili qatın hüceyrələri tərəfindən həzm olunaraq 
bədənə sorulur. Həzm olunmayan qalıqlar yenidən   bağırsaq boşluğuna düşür, 
sonra isə ağız vasitəsilə xaricə atılır.  
Tənəffüs. Bütün bədən səthi ilə suda həll olmuş oksigenlə tənəffüs edir. 
İfrazat. Bədəndə yaranan son parçalanma məhsulları da bütün bədən səthi ilə 
xaric edilir. 
Qıcıqlanma və refleks. 
və bu, refleks adlanır. 
Çoxalma.  Əlverişli  şəraitdə  qeyri-cinsi,  əlverişsiz  şəraitdə  isə  cinsi  yolla 
çoxalır. Qeyri-cinsi çoxalma tumurcuqlanma yolu ilə, cinsi çoxalma cinsiyyət 
hüceyrələrinin (qametlərin) iştirakı ilə baş verir. 
bəzilə-
rində  cinsi  çoxalma  zamanı  eyni  bir  orqanizmdə  həm  dişi,  həm  də  erkək 
cinsiyyət hüceyrələri yaranır. Belə orqanizmlər (məsələn, şirin su hidrası) her-
Bağırsaqboşluqlularda sinir hüceyrələri mövcuddur. Bu 
hüceyrələrin köməyi ilə qıcıqlara cavab verilir 
Bağırsaqboşluqluların 
mafrodit adlanır. Digərlərində isə 
erkək və dişi cinsi hüceyrələr ay-
rı-ayrı fərdlərdə yaranır. Belə or-
qanizmlər ayrıcinsli adlanır. 
Regenerasiya. 
bədən hissələrini ye-
nidən bərpaetmə qabiliyyətinə ma-
likdir. Bu proses regenerasiya ad-
lanır. Regenerasiya aralıq hücey-
rələr hesabına baş verir. 
Bağırsaqboşluqlu-
lar itirilmiş 
Qeyri-cinsi 
çoxalması 
(tumurcuqlanma)
Bağırsaqboşluqlularda həyat fəaliyyəti
Şirin su hidrası
Qıcığa cavab
Hərəkəti
A. Hidrozoalar sinfi
B. Sifoid meduzaları sinfi
C. Mərcan polipləri sinfi
İynə

3
3
69
68
HEYVANLAR ALƏMİNİN MÜXTƏLİFLİYİ /
 Birhüceyrəlilər və çoxhüceyrəlilər yarımaləmi
Düzgün ifadələri seçin:
 1. Bağırsaqboşluqlular şüalı simmetriyaya malik orqa-
nizmdir. 2. Bağırsaqboşluqluların bütün nümayəndələrinin dalayıcı hüceyrələri 
var. 3. Hidranın hərəkəti dalayıcı sapların yığılması hesabına baş verir. 4. Ba-
ğırsaqboşluqluların bütün nümayəndələri yırtıcıdır. 5. Hidralar qıcıqlara cavab 
verə bilmir. 
Öyrändiklärinizi tätbiq edin  
Öyrändiklärinizi tätbiq edin  
Öyrändiklärinizi yoxlayın
Öyrändiklärinizi yoxlayın
Düzgün cavabı seçin: 
1. Planula nədir?
А. Meduzanın bədəninin qatı    
B. Meduzanın sürfəsi     
C. Hidranın ziqotu.
29. 
Yastı qurdlar tipi
Bu orqanizmlər təəccüb doğurur. Onların bəzilərinin yarpaqşəkilli bədəni olur. 
Digərləri  insanda  ikrah  hissi  doğuran  parazitlərdir.  Bunların  hamısı  yastı 
qurdlara aiddir.
· Sizcə, yastı qurdların bağırsaqboşluqlularla müqayisədə 
mürəkkəbləşməsi özünü nədə büruzə verir? 
Fäaliyyät
Fäaliyyät
Yastı qurdların nümayəndələri dəniz və ya şirin sularda yaşayır, bə-
ziləri parazitlik edir. 25 mindən çox növü var. Onların quruluşu bağırsaq-
boşluqlulara  nisbətən  mürəkkəbdir.  Bədənləri  bel-qarın  istiqamətində 
yastılaşmışdır  və  ektoderma,  entoderma,  mezoderma  adlanan  hüceyrə 
qatlarından  ibarətdir.  Bədən  örtükləri  həlqəvi  və  uzununa  yerləşmiş 
əzələlərlə  birlikdə  dəri-əzələ  kisəsini  əmələ  gətirir.  Daxili  orqanları 
Yastı qurdların bədəninin 
ortasından bir müstəvi 
keçirsək, onun sağ hissəsi 
sol hissəsinin güzgüdə əksi 
kimi görünər. Bu cür 
simmetriya ikitərəfli 
simmetriya adlanır. 
arasındakı boşluq birləşdirici toxumadan ibarət parenxima ilə doludur. 
Bağırsaqboşluqlulardan fərqli olaraq, yastı qurdlarda yaxşı inkişaf etmiş 
orqanlar  və  orqanlar  sistemi  yaranmışdır.  Aktiv  hərəkət    nəticəsində 
Şəkillərə  baxın. 
Əlamətlər: 
Hansı  şəkildə  bağırsaqboşluq-
luların nümayəndəsi göstərilmişdir? Əlamətlər-
dən bağırsaqboşluqlulara aid olanları seçin (di-
gər əlamətlər yastı qurdların nümayəndələrinə 
aiddir). 
1. Bədən iki hüceyrə qatından ibarətdir. 2. Bədən 
üç hüceyrə qatından ibarətdir. 3. Şüalı simmet-
riya. 4. İkitərəfli simmetriya.  5. Dəri-əzələ kisəsi 
var.  6.  Toxuma  və  orqanlar  yoxdur.  7.  Dalayıcı 
hüceyrələri var. 
–  Yastı  qurdun  şəklinə  əsasən  daha  hansı  əla-
mətləri göstərə bilərsiniz?
Kirpikli qurdlar sinfi
Göz
Ağız
Baş
Udlaq
İfrazat 
sistemi
Kirpiklər
a
b
Sorucu qurdlar sinfi 
Ağız 
sormacı
Qarın sormacı
2. Verilənlərdən hansını bütün 
bağırsaqboşluqlulara aid etmək olar?
А. Dalayıcı hüceyrələrin olması.      
B. Hərəkətsiz həyat tərzi.
C. Fəal hərəkət etmək qabiliyyəti.
ikitərəfli simmetriya meydana gəlmişdir. 
Yastı  qurdlara  kirpikli,  sorucu,  lentşə-
killi və s.   siniflər  daxildir. 
Kirpikli qurdlar sinfi. Geniş yayılmış 
nümayəndəsi  ağ  planaridir  ( ).  Gölmə-
çələrdə və durğun sularda yaşayır. Şəffaf 
ağ  rənglidir.  Bədən  ölçüsü  1,5-3  sm-ə 
çatır. Bədəni xaricdən kirpiklərlə örtülü-
dür. Bu səbəbdən də onu kirpikli qurdlar 
sinfinə  aid  edirlər.  Planarinin  yastılaş-
mış bədəni öndən genişlənmişdir. Burada 
qısa  lamisə  çıxıntıları  və  iki  qara  piq-
mentli  göz,  qarın  hissədə  isə  ağız  yer-
ləşir.  Bədənin  formasının  dəyişməsində 
və  hərəkətdə  bədən  örtüyü  altında  yer-
ləşmiş əzələlər  iştirak edir. Bədəndə olan 
parenxima daxili orqanların zədələnmə-
sinin  qarşısını  alır  və  ehtiyat  qida 
mənbəyi rolunu oynayır.
Sorucu qurdlar sinfi. İnsan və heyvan 
bədənində yaşayan parazit nümayəndəsi 
qaraciyər sorucusudur ( ). Uzunluğu 3-4 
sm-ə çatır. Yarpaqşəkilli bədəni bel-qarın 
istiqamətində yastılaşmışdır. Bədənin ön 
hissəsindəki  ağızın  kənarı  qalınlaşaraq 
əzələli ağız sormacını əmələ gətirir. Qa-
rın hissədə yerləşən qarın sormacı vasitə-
silə  qaraciyərə  yapışır. Ağız  sormacının 
köməyi ilə qaraciyər hüceyrələri və qanla 
qidalanır.
Lentşəkilli qurdlar sinfi. Bu qurdlara 
insanın nazik bağırsağında, yetkin halda 
parazitlik  edən,  uzunluğu  bəzən  4-10 
metrə çatan öküz soliteri aiddir ( ). Qur-
dun bədəni başcıqdan, qısa boyuncuqdan 
və 1000-ə qədər buğumdan ibarətdir. Baş-
cıqda bağırsağa yapışmağa xidmət edən 4 
ədəd  əzələli  sormac  yerləşir.  Boyuncuq-
dan əmələ gələn buğumlar hesabına qur-
dun  bədəni  uzanır.  Buğumların  sayının 
artması  və  böyüməsi  ömrü  boyu  davam 
edir. 
a
b
c
c
Lentşəkilli qurdlar sinfi
Sormaclar
Başcıq

3
3
69
68
HEYVANLAR ALƏMİNİN MÜXTƏLİFLİYİ /
 Birhüceyrəlilər və çoxhüceyrəlilər yarımaləmi
Düzgün ifadələri seçin:
 1. Bağırsaqboşluqlular şüalı simmetriyaya malik orqa-
nizmdir. 2. Bağırsaqboşluqluların bütün nümayəndələrinin dalayıcı hüceyrələri 
var. 3. Hidranın hərəkəti dalayıcı sapların yığılması hesabına baş verir. 4. Ba-
ğırsaqboşluqluların bütün nümayəndələri yırtıcıdır. 5. Hidralar qıcıqlara cavab 
verə bilmir. 
Öyrändiklärinizi tätbiq edin  
Öyrändiklärinizi tätbiq edin  
Öyrändiklärinizi yoxlayın
Öyrändiklärinizi yoxlayın
Düzgün cavabı seçin: 
1. Planula nədir?
А. Meduzanın bədəninin qatı    
B. Meduzanın sürfəsi     
C. Hidranın ziqotu.
29. 
Yastı qurdlar tipi
Bu orqanizmlər təəccüb doğurur. Onların bəzilərinin yarpaqşəkilli bədəni olur. 
Digərləri  insanda  ikrah  hissi  doğuran  parazitlərdir.  Bunların  hamısı  yastı 
qurdlara aiddir.
· Sizcə, yastı qurdların bağırsaqboşluqlularla müqayisədə 
mürəkkəbləşməsi özünü nədə büruzə verir? 
Fäaliyyät
Fäaliyyät
Yastı qurdların nümayəndələri dəniz və ya şirin sularda yaşayır, bə-
ziləri parazitlik edir. 25 mindən çox növü var. Onların quruluşu bağırsaq-
boşluqlulara  nisbətən  mürəkkəbdir.  Bədənləri  bel-qarın  istiqamətində 
yastılaşmışdır  və  ektoderma,  entoderma,  mezoderma  adlanan  hüceyrə 
qatlarından  ibarətdir.  Bədən  örtükləri  həlqəvi  və  uzununa  yerləşmiş 
əzələlərlə  birlikdə  dəri-əzələ  kisəsini  əmələ  gətirir.  Daxili  orqanları 
Yastı qurdların bədəninin 
ortasından bir müstəvi 
keçirsək, onun sağ hissəsi 
sol hissəsinin güzgüdə əksi 
kimi görünər. Bu cür 
simmetriya ikitərəfli 
simmetriya adlanır. 
arasındakı boşluq birləşdirici toxumadan ibarət parenxima ilə doludur. 
Bağırsaqboşluqlulardan fərqli olaraq, yastı qurdlarda yaxşı inkişaf etmiş 
orqanlar  və  orqanlar  sistemi  yaranmışdır.  Aktiv  hərəkət    nəticəsində 
Şəkillərə  baxın. 
Əlamətlər: 
Hansı  şəkildə  bağırsaqboşluq-
luların nümayəndəsi göstərilmişdir? Əlamətlər-
dən bağırsaqboşluqlulara aid olanları seçin (di-
gər əlamətlər yastı qurdların nümayəndələrinə 
aiddir). 
1. Bədən iki hüceyrə qatından ibarətdir. 2. Bədən 
üç hüceyrə qatından ibarətdir. 3. Şüalı simmet-
riya. 4. İkitərəfli simmetriya.  5. Dəri-əzələ kisəsi 
var.  6.  Toxuma  və  orqanlar  yoxdur.  7.  Dalayıcı 
hüceyrələri var. 
–  Yastı  qurdun  şəklinə  əsasən  daha  hansı  əla-
mətləri göstərə bilərsiniz?
Kirpikli qurdlar sinfi
Göz
Ağız
Baş
Udlaq
İfrazat 
sistemi
Kirpiklər
a
b
Sorucu qurdlar sinfi 
Ağız 
sormacı
Qarın sormacı
2. Verilənlərdən hansını bütün 
bağırsaqboşluqlulara aid etmək olar?
А. Dalayıcı hüceyrələrin olması.      
B. Hərəkətsiz həyat tərzi.
C. Fəal hərəkət etmək qabiliyyəti.
ikitərəfli simmetriya meydana gəlmişdir. 
Yastı  qurdlara  kirpikli,  sorucu,  lentşə-
killi və s.   siniflər  daxildir. 
Kirpikli qurdlar sinfi. Geniş yayılmış 
nümayəndəsi  ağ  planaridir  ( ).  Gölmə-
çələrdə və durğun sularda yaşayır. Şəffaf 
ağ  rənglidir.  Bədən  ölçüsü  1,5-3  sm-ə 
çatır. Bədəni xaricdən kirpiklərlə örtülü-
dür. Bu səbəbdən də onu kirpikli qurdlar 
sinfinə  aid  edirlər.  Planarinin  yastılaş-
mış bədəni öndən genişlənmişdir. Burada 
qısa  lamisə  çıxıntıları  və  iki  qara  piq-
mentli  göz,  qarın  hissədə  isə  ağız  yer-
ləşir.  Bədənin  formasının  dəyişməsində 
və  hərəkətdə  bədən  örtüyü  altında  yer-
ləşmiş əzələlər  iştirak edir. Bədəndə olan 
parenxima daxili orqanların zədələnmə-
sinin  qarşısını  alır  və  ehtiyat  qida 
mənbəyi rolunu oynayır.
Sorucu qurdlar sinfi. İnsan və heyvan 
bədənində yaşayan parazit nümayəndəsi 
qaraciyər sorucusudur ( ). Uzunluğu 3-4 
sm-ə çatır. Yarpaqşəkilli bədəni bel-qarın 
istiqamətində yastılaşmışdır. Bədənin ön 
hissəsindəki  ağızın  kənarı  qalınlaşaraq 
əzələli ağız sormacını əmələ gətirir. Qa-
rın hissədə yerləşən qarın sormacı vasitə-
silə  qaraciyərə  yapışır. Ağız  sormacının 
köməyi ilə qaraciyər hüceyrələri və qanla 
qidalanır.
Lentşəkilli qurdlar sinfi. Bu qurdlara 
insanın nazik bağırsağında, yetkin halda 
parazitlik  edən,  uzunluğu  bəzən  4-10 
metrə çatan öküz soliteri aiddir ( ). Qur-
dun bədəni başcıqdan, qısa boyuncuqdan 
və 1000-ə qədər buğumdan ibarətdir. Baş-
cıqda bağırsağa yapışmağa xidmət edən 4 
ədəd  əzələli  sormac  yerləşir.  Boyuncuq-
dan əmələ gələn buğumlar hesabına qur-
dun  bədəni  uzanır.  Buğumların  sayının 
artması  və  böyüməsi  ömrü  boyu  davam 
edir. 
a
b
c
c
Lentşəkilli qurdlar sinfi
Sormaclar
Başcıq

Yumurta
3
3
71
70
HEYVANLAR ALƏMİNİN MÜXTƏLİFLİYİ /
 Birhüceyrəlilər və çoxhüceyrəlilər yarımaləmi
Öyrändiklärinzi tätbiq edin  
Öyrändiklärinzi tätbiq edin  
Cədvəli dəftərinizdə çəkin və mətndən istifadə edərək cədvəli tamamlayın.
Yastı qurdlar tipi
Siniflər
Nümayəndələri
Yaşayış mühiti
Bədənin quruluşu
1. Bağırsaqboşluqlularla yastı qurdlar arasında oxşar və fərqli əlamətləri tapın.
Ümumi əlamətlər
Fərqli əlamətlər
Bağırsaqboşluqlular               
Yastı qurdlar
2. Suallara cavab verin: 
a) Öyrəndiyiniz orqanizmləri bir tipə aid etməyə imkan 
verən əsas əlamətləri sadalayın. b) Hansı xüsusiyyətlər yastı qurdlar tipini si-
niflərə bölməyə imkan vermişdir?
30. 
Yastı qurdların həyat fəaliyyəti
Xəstəni bağırsaq ağrıları, ürəkbulanma, qusma şikayətləri ilə müayinə 
edən həkim onun çirkli hövzədən su içdiyini müəyyən etdi.
· Həkim bu qənaətə necə gələ bilərdi?
Öküz soliterinin həyat dövriyyəsini əks etdirən şəklə diqqətlə baxın. 
Suallara cavab verin: 
Fäaliyyät
Fäaliyyät
Yastı qurdların həyat fəaliyyəti. 
füs, son parçalanma məhsullarının ifrazı,  çoxalma aiddir.
Bunlara hərəkət, qidalanma, tənəf-
İfrazat  sistemi.  Protonefridilər  adlanan  ulduzşəkilli  hüceyrələrə  malik  şaxə-
lənmiş,  çoxsaylı  kanalcıqlardan  təşkil  olunmuşdur.  Həyat  fəaliyyəti  nəti-
cəsində yaranan zərərli parçalanma məhsulları bədəndən bunların köməyi ilə 
xaric edilir.   
Sinir sistemi. Bədənin ön hissəsində olan iki sinir düyünü və ondan çıxan sinir 
sütunlarından  ibarətdir.  Sinir  sütunları  bir-biri  ilə  eninə  sinir  atmaları  ilə 
birləşir. 
Hiss orqanları. Sərbəst həyat tərzi keçirən bəzi formalarda hissiyyatda iştirak 
edən  lamisə  çıxıntıları  və  gözlər  olur.  Parazit  həyat  tərzi  keçirən  sorucu  və 
lentşəkilli qurdlarda isə xüsusi hiss orqanları olmur. 
Çoxalması. Yastı qurdlar hermafroditdir. Yəni onların bədənində eyni zamanda 
dişi  və  erkək  çoxalma  orqanı  olur.  Yetkin  fərdlərdə  dişi  cinsiyyət  hüceyrələri 
yumurtalıqlarda, erkək cinsiyyət hüceyrələri isə toxumluqlarda yetişir. 
İnkişafı. Kirpikli qurdlarda mayalanmış yumurtalardan yeni fərdlər meydana 
gəlir. Parazit həyat tərzi keçirən digər qurdlarda sahib dəyişməklə gedən mü-
rəkkəb inkişaf dövriyyəsi baş verir. Yaşlı fərd, adətən, əsas, sürfə mərhələsi isə 
aralıq sahiblər adlandırılan digər orqanizmlərdə yaşayır və inkişaf edir. Aralıq 
sahib, adətən, bir və ya bir neçə ola bilir. Parazit  mütləq əsas sahib tərəfindən 
udulmalıdır ki, burada yetkin fərdə çevrilərək yenidən yumurta qoya bilsin. 
Yastı qurdlarda regenerasiya qabiliyyəti yaxşı inkişaf etmişdir.
Öyrändiklärinizi yoxlayın
Öyrändiklärinizi yoxlayın
Ağ planarinin sinir, həzm, cinsiyyət 
və ifrazat sistemi
Yastı qurdlarda hərəkət. Əsasən, əzələlərin yığılması hesabına baş verir. Kir-
pikli qurdların hərəkətində həm də kirpiklər iştirak edir. 
Həzm  sistemi  və  qidalanma.  Yastı  qurdlarda  həzm  sistemi  ağızla  başlayır. 
Onlarda bağırsağın son ucu kor qurtarır və anal dəliyi olmur. Həzm olunmamış 
qida  qalıqları  ağız  dəliyi  vasitəsilə  bədəndən  kənara  atılır.  Bəzilərində  (lent-
şəkilli qurdlar) həzm sistemi olmadığından qidanı bütün bədən  səthi ilə sorur. 
Tənəffüsü. Yastı qurdlarda xüsusi tənəffüs orqanları olmur. Kirpikli qurdlarda 
suda həll olmuş oksigen bütün bədən səthi ilə daxil olur, karbon qazı isə xaric 
edilir.  Sorucu  və  lentşəkilli  qurdlar  isə  parazit  həyat  tərzi  ilə  əlaqədar  fəal 
tənəffüs etmir. 
Öyrändiklärinizi tätbiq edin  
Öyrändiklärinizi tätbiq edin  
Göstərilən orqanlar və onların hissələrinin yastı qurdların hansı orqanlar siste-
minə uyğun olduğunu müəyyən edin. 
1. Şaxələnmiş kanalcıqlar; 2. Toxumluqlar; 
3.  Ağız  dəliyi;  4.  Ulduzşəkilli  hüceyrələr  –  protonefridilər;  5.Udlaq;  6.  Sinir 
düyünləri; 7. Yumurtalıqlar; 8. Bağırsaq; 9. Sinir sütunları.
Həzm sistemi: __  İfrazat sistemi: __  Sinir sistemi: __  Cinsiyyət sistemi: __
1.  
harada yaşayır? 
2. Öküz soliteri insan orqa-
nizminə necə düşür? 
3. Öküz soliteri ilə yolux-
manın qarşısını necə almaq 
olar?
Öküz soliterinin sürfəsi 

Yumurta
3
3
71
70
HEYVANLAR ALƏMİNİN MÜXTƏLİFLİYİ /
 Birhüceyrəlilər və çoxhüceyrəlilər yarımaləmi
Öyrändiklärinzi tätbiq edin  
Öyrändiklärinzi tätbiq edin  
Cədvəli dəftərinizdə çəkin və mətndən istifadə edərək cədvəli tamamlayın.
Yastı qurdlar tipi
Siniflər
Nümayəndələri
Yaşayış mühiti
Bədənin quruluşu
1. Bağırsaqboşluqlularla yastı qurdlar arasında oxşar və fərqli əlamətləri tapın.
Ümumi əlamətlər
Fərqli əlamətlər
Bağırsaqboşluqlular               
Yastı qurdlar
2. Suallara cavab verin: 
a) Öyrəndiyiniz orqanizmləri bir tipə aid etməyə imkan 
verən əsas əlamətləri sadalayın. b) Hansı xüsusiyyətlər yastı qurdlar tipini si-
niflərə bölməyə imkan vermişdir?
30. 
Yastı qurdların həyat fəaliyyəti
Xəstəni bağırsaq ağrıları, ürəkbulanma, qusma şikayətləri ilə müayinə 
edən həkim onun çirkli hövzədən su içdiyini müəyyən etdi.
· Həkim bu qənaətə necə gələ bilərdi?
Öküz soliterinin həyat dövriyyəsini əks etdirən şəklə diqqətlə baxın. 
Suallara cavab verin: 
Fäaliyyät
Fäaliyyät
Yastı qurdların həyat fəaliyyəti. 
füs, son parçalanma məhsullarının ifrazı,  çoxalma aiddir.
Bunlara hərəkət, qidalanma, tənəf-
İfrazat  sistemi.  Protonefridilər  adlanan  ulduzşəkilli  hüceyrələrə  malik  şaxə-
lənmiş,  çoxsaylı  kanalcıqlardan  təşkil  olunmuşdur.  Həyat  fəaliyyəti  nəti-
cəsində yaranan zərərli parçalanma məhsulları bədəndən bunların köməyi ilə 
xaric edilir.