Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 1 noyabr 2004-cü IL tarixli 816 saylı əmri ilə təsdiq olunub

RZA ƏFQANLI (15.5.1899- 9.11.1973) 

 

Romantik aktyor məktəbinin nümayəndəsi, ciddi və xeyirxah, saf qəlbli və sadə həyat tərzli 

obrazların ifasında ən uğurlu nailiyyətlər qazanan aktyorlardan öndə duranların biri də Azərbaycan 

Respublikasının xalq artisti Rza Əfqanlıdır.  İfa etdiyi əsərin orijinal və ya tərcümə olmasından, 

xüsusən ona tapşırılmış rolun böyük, ya kiçikliyindən asılı olmayaraq, aktyor həmişə ilk növbədə 

bitkin və xarakterik səhnə obrazı yaratınağa çalışıb. 

Rza Rüstəm oğlu Cəfərzadə (Rza Əfqanlı) 1899-cu il mayın 15-də  İran Azərbaycanının 

Sərab  şəhərində doğulub.  İki yaşında olarkən atası Rüstəm kişi vəfat edib. Rza doqquz yaşından 

varlıların qapılarında nökərçilik etməyə, quzu otarmağa məcbur olub. Ailəsini dolandırmaq 

məqsədilə 1912-ci ilin yazında Bakıya gəlib. 1916-cı ildə Pyatiqorska gedib və orada Çəkməçi 

şagirdi işləyib, iki il sonra rus ordusunda könüllü xidmət edib. 

1920-ci ildə Bakıya dönən Rza Əfqanlı  əvvəl Sabunçu qəsəbəsindəki dram dərnəyində 

aktyorluq edib və tezliklə Akademik teatrın aktyoru Xəlil Hüseynovun təşəbbüsü ilə Mərkəzi Dövlət 

Səyyar Teatrında  işləməyə başlayıb.1923-cü  ildə Milli Dram Teatrının truppasına işə götürülüb və 

paralel olaraq 1926-cı ildə Bakı Teatr Məktəbini bitirib. 1929-cu ildə görkəmli rejissor və aktyor 

İbrahim İsfahanlının dəvəti ilə Tiflis Azərbaycan Dövlət Teatrında işləməyə gedib. 1933-1934-cü il 

teatr mövsümündə Türkmənistan respublikasının paytaxtı  Aşqabaddakı "Az Millətlər Teatrı"nda 

("Natsmen" Teatrı) baş rejissor olub. 1935-ci ilin əvvəllərində yenə Milli Dram Teatrının 

kollektivinə qayıdıb. 

Rza Əfqanlı müxtəlif illərdə Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin "Ağa Məhəmməd şah Qacar" 

(Tavad Orbeliani), "Köhnə dudman" (Bədəl), "Baba yurdunda" (İsgəndərzadə), "Pəri cadu" 

(Qurban), "Dağılan tifaq" (Nəcəf bəy), Cəfər Cabbarlının "Od gəlini" (Rəbi, Aqşin və Elxan), 

"Oqtay Eloğlu" (Oqtay), "Sevil" (Balaş  və  Əbdüləli  bəy), "1905-ci ildə"   (General-qubernator), 

"Aydın" (Dövlət bəy), Vilyam Şekspirin "Otello" (Yaqo),  "Hamlet" (Horatsio),  "Kral Lir" 

(Edmund), Hüseyn Cavidin "Knyaz" (Anton), "Şeyx Sənan" (Platon və  Şeyx Sənan), Aleksandr 

Suxovo-Kobılinin "Kreçinskinin toyu" (Nelfin), Viktor Hüqonun "Gülən adam" (Lord Devid), 

Şəmsəddin Saminin "Dəmirçi Gavə" (Gavə), Konstantin Trenyovun "Düşmənlər" (Vixor Yarovay), 

Aleksandr  Şirvanzadənin "Namus" (Seyran), Səməd Vurğunun "Vaqif" (Eldar), "Fərhad və  Şirin" 

(Fərhad və Xosrov), Nazim Hikmətin "Türkiyədə" (Hüseyn), Mehdi Hüseynin "Nizami" (Nizami), 

Aleksandr Ostrovskinin "Cehizsiz qız" (Paratov), Abdulla Şaiqin "Nüşabə" (İsgəndər), Nəcəf bəy 

Vəzirovun "Müsibəti-Fəxrəddin" (Rüstəm bəy)  əsərlərinin tamaşalarında ifa etdiyi rollar janr 

əlvanlığı, estetik zənginliyi ilə xarakterikdir. 

Eyni dövrdə yaşadığı sənətkarlar kimi, Rza Əfqanlının da yaradıcılığında kino rolları ayrıca 

mərhələdir. O, 1963-cü ildə teatrdan haqsız olaraq uzaqlaşdırılıb. Uzun illər işsiz qalan (arada ancaq 

bir neçə filmə çəkilib) Rza Əfqanlı bir müddət Sumqayıt Dövlət Dram Teatrında aktyorluq edib. 

Rza  Əfqanlının rollarında realizmdən  şirələnən romantik vüsət, poetik cazibədarlıq vardı. 

Zəhmli baxışları, sərt və ifadəli sifət cizgiləri ürəyəyatımlı idi, aktyor onları obrazın bədii siqlətinə 

uyğun tərzdə istiqamətləndirirdi. Janrından asılı olmayaraq, bütün tamaşalarda obrazın fərdi 

xarakterini, konfliktdə daşıdığı yükü bütövlükdə tamaşanın ali məqsədinin məhvərində  təcəssüm 

etdirirdi. Romantik zəmində formalaşan Rza Əfqanlı realist obrazları da şövqlə, əzmlə, yaradıcılıq 

ehtirası ilə oynayırdı və bununla da öz üslübuna yeni səpki təravəti verirdi. 

Həyat yoldaşı tanınmış teatr rəssamı Bədurə xanım Əfqanlı idi. Aktyor 1938-ci il dekabrın 4-

də Azərbaycan respublikasının  əməkdar, 1943-cü il iyulun 17-də xalq artisti fəxri adları ilə  təltif 

edilib. 1948-ci ildə "Şərqin səhəri" (Ənvər Məmmədxanlı) tamaşasındakı Fərhad roluna görə Stalin 

mükafatına layiq görülüb. 

Rza Əfqanlı 9 noyabr 1973-cü ildə Bakıda vəfat edib.