Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 1 noyabr 2004-cü IL tarixli 816 saylı əmri ilə təsdiq olunub

SİDQİ RUHULLA 

 (28.3.1886-5.5.1959) 

 

Romantik aktyor məktəbinin Azərbaycanda  ən görkəmli simalarından, Türkiyədə,  İranda, 

Orta Asiya respublikalarında, Volqa çayı boyu diyarlarda, İrəvanda, Tiflisdə, Petrovsk portda (indiki 

Mahaçqala) 1910-1920-ci illərdə  ən çox tanınan, həmin yerlərin  əksəriyyətində ilk teatr tamaşası 

göstərən, peşəkar teatrın bünövrəsmi qoyan Sidqi Ruhulla milli səhnə mədəniyyətimizin ən parlaq 

səhifələrini yaradıb. 

Ruhulla Fətulla oğlu Axundov (Sidqi Ruhulla) Bakının Buzovna kəndində müəllim ailəsində 

dünyaya göz açıb.  İlk təhsilini kənddə molla məktəbində alan Sidqi Ruhulla sonra Bakıda tacir 

şagirdi işləyib. On dörd-on beş yaşlarında "Kosa-kosa" xalq oyunlarında, şəbih tamaşalarında Arus 

Qasım və  Əli  Əkbər rollarında çıxış edib. Bakıda Ağa Kərbəlayı  Məlikovun mağazasında işləyən 

Sidqi teatra maraq göstərib, imkan tapanda Tağıyev teatrında oynanılan tamaşalara baxıb. Hüseyn 

---

Ərəblinski sənətinə  məftunluq onda aktyor olmağa arzu və inam yaradıb.  İlk dəfə  səhnəyə  çıxışı 

Ərəblinskinin quruluş verdiyi və Balaxanı dram dərnəyi klubunda (Balaxanı krujoku) göstərilən 

Nəcəf bəy Vəzirovun "Adı var, özü yox" məzhəkəsinin tamaşasında Telli rolu ilə olub. Bu hadisə 

1908-ci il dekabrın 21-də baş verib. Üç ay yarım sonra Sidqi yenə Ərəblinskinin quruluşunda Nəcəf 

bəy Vəzirovun "Müsibəti-Fəxrəddin" tamaşasında Rüstəm bəy rolunu ifa edib. 

Namiq Kamal;n "Vətən" dramında Sidqi rolunda böyük uğur qazandığına görə  həmin adı 

özünə təxəllüs götürüb. 

Sidqi Ruhulla "Nicat", "Səfa", az müddət "Həmiyyət" cəmiyyətlərinin teatr truppalarında, 

Abbasmirzə Şərifzadənin rəhbərlik etdiyi "Müsəlman artistləri ittifaqı"nda, "Zülfüqar bəy və Üzeyir 

bəy Hacıbəyov qardaşlarının müdiriyyəti"ndə,  Ərəblinskinin müxtəlif teatr dəstələrində, özünün 

yaratdığı  dəstə-truppalarda iştirak edib. 1918-ci ilin sonu, 1919-cu ildə Müsavat hökumətinin 

yaratdığı Dövlət (Hökumət) Teatrosunda, 1920-ci ildən isə arada qısa fasilə ilə Akademik Milli 

Dram Teatrında işləyib. 

1913-cü ildə Moskva teatrlarında təcrübə keçən Sidqi Ruhulla İranda və Gəncədə "Ərəbli", 

"Ərəblinski" imzaları ilə tamaşalar hazırlayıb və özü də baş rollarda çıxış edib. Sidqi Ruhulla İranın 

Rəşt, Qəzvin, Xoy şəhərlərində ilk teatr təşkilatçısı olub, Təbrizdə səhnə sənətinin təbliği məqsədilə 

"Xeyriyyə" cəmiyyəti yaradıb. Azərbaycanın qədim paytaxtı olan Təbriz şəhərində peşəkar teatrın 

təşəkkülü və inkişaf yönü ilk növbədə Sidqi Ruhullanın adı ilə bağlıdır. O, Özbəkistan 

Respublikasının paytaxtı      Daşkənddə Üzeyir bəy Hacıbəyovun "Leyli və  Məcnun" (30 dekabr 

1916) və  "Əsli və  Kərəm" (13 yanvar 1917) operalarını yerli özbək və tatar teatr həvəskarlarının 

iştiraki ilə tamaşaya hazırlayıb. Tiflisdə  məşhur bəstəkar Fikrət  Əmirovun atası  Məşədi Cəmil 

Əmirovun "Seyfəl-mülk" operasını  səhnəyə qoyub. Azərbaycanın rayonlarında, getdiyi xarici 

ölkələrdə yerli həvəskarlarla Nəriman Nərimanovun, Nəcəf bəy Vəzirovun,  Əbdürrəhim bəy 

Haqverdiyevin, Mirzə  Fətəli Axundzadənin, Üzeyir bəy Hacıbəyovun, həmçinin Osmanlı  ədibləri 

Namiq Kamalın,  Şəmsəddin Saminin və başqalarının  əsərlərinə  səhnə  təfsiri verib. Özü dramatik, 

faciə rolları ilə yanaşı, opera və operettalarda Məcnun, Kərəm, Sərvər, Rüstəm bəy, Soltan bəy... 

obrazlarında çıxış edib. 

Üç yüzdən çox irili-xırdalı rol oynayan Sidqi Ruhulla həm ayrı-ayrı truppalarda, həm də 

dövlət teatrında rejissorluq etmişdir.  İyirminci illərin  əvvəllərində o, aktyorluqdan əlavə, teatrın 

rejissor  ştatında işləyib. Rejissorlardan Hüseyn Ərəblinskinin, Aleksandr İvanovun, Saracan 

Valentinovun, Hüseynqulu Sarabskinin, Abbasmirzə  Şərifzadənin, Aleksandr Tuqanovun, İsmayıl 

Hidayətzadənin, Yusif Yulduzun, Ədil  İsgəndərovun, Rza Darablının,  Əlihüseyn Rzayevin, 

Mirseyfəddin Kirmanşahlının, Səftər Turabovun, Əliheydər Ələkbərovun, Məhərrəm Haşımovun və 

başqalarının quruluşlarında milli, kiassik və çağdaş dünya dramaturgiyasının tamaşalarında silsilə 

rollar yaradıb. Azərbaycan klassiklərindən, demək olar, hamısının pyeslərində bir neçə quruluşda 

əsas rolları oynayıb. 

Oynadığı rolların çox yığcam siyahısını belə ümumiləşdirmək olar. Milli dramaturgiyada: 

Nəcəf bəy Vəzirovun "Müsibəti-Fəxrəddin" (Fəxrəddin), Nəriman Nərimanovun "Nadir şah" 

(Təhmas, Nadir şah,  Ədhəm xan), "Şamdan bəy" ("Dilin bəlası".  Şamdan bəy), Mirzə  Fətəli 

Axundzadənin "Lənkəran xanının vəziri" (Səməd bəy), "Hacı Qara" (Əsgər bəy, Heydər bəy və Hacı 

Qara),  Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin "Bəxtsiz cavan" (Musa və  Fərhad), "Pəri cadu" (Qurban), 

"Kimdir müqəssir?" (Mahmud), "Dağılan tifaq" (Nəcəf bəy), "Ağa Məhəmməd şah Qacar" (Qacar), 

"Baba yurdunda" (Cahangir ağa), Hüseyn Cavidin "Şeyda" (Qara Musa), "Şeyx Sənan" (Dərviş və 

Platon), "Topal Teymur" (Əmir Teymur), "İblis" (İblis), "Səyavuş" (Rüstəm Zal), Cəfər Cabbarlının 

"Ədirnə  fəthi" (Xalid), "Yulduz, yaxud Trablis müharibəsi" (Haris), "Od gəlini" (Altunbay, Əbu 

Übeyd və Aqşin), "Sevil" (Atakişi), "1905-ci ildə" (General-qubernator və Volodin), "Solğun 

çiçəklər" (Həmzə), Mirzə  Cəlil Məmmədquluzadənin "Ölülər" (Naxoş  və Dilmanc), Səməd 

Vurğunun "Vaqif" (Qacar), "Fərhad və Şirin" (Şapur), "Xanlar" (Muxtar bəy), "İnsan" (Fon Holts), 

Süleyman Sani Axundovun "Eşq və intiqam" (Şahbaz bəy), Abdulla Şaiqin "Nüşabə" (Uluca baba), 

---

Qurban Musayevin "Qızıl çeşmə" (Kərim baba), İmran Qasımovun "Arzu" (Heydər), Mirzə 

İbrahimovun "Madrid" (Henrix), Ənvər Məmmədxanlının "Şərqin səhəri" (Ağalarov), "Od içində" 

(Zeyni baba), Cabbar Məcnunbəyovun "Yanar dərə" (Eldar), "İldırım" (Usta Piri), Sabit Rəhmanın 

"Toy" (Dəmirçi Musa), "Ərəblinski" (Bığ Musa), Zeynal Xəlilin "İntiqam" (Taras), "Qatır 

Məmməd" (Göyüş dayı), Mehdi Hüseynin "Nizami" (Əbdək), "İntizar" (İlyas  Əfəndiyevlə birgə. 

Alxas bəy), Süleyman Rüstəmin "Qaçaq Nəbi" (Səlim bəy), Rza Zakinin "Köhnə Türkiyə" (Əbdül 

Həmid) əsərlərinin tamaşalarında, Sultanməcid Qənizadənin, Hüseynqulu Sarabskinin, Mirmahmud 

Kazımovskinin məzhəkə və vodevillərində iştirak edib. 

Dünya klassiklərindən Vilyam Şekspirin "Otello" (Montano, Yaqo), "Kral Lir" (Kral Lir), 

"Maqbet" (Banko), "Roftieo və Cülyetta" (Eskal), Fridrix Şillerin "Qaçaqlar" (Frans Moor), 

"Vilhelm Tel" (Vilhelm Tel), "Məkr və məhəbbət" (Vurm), Viktor Hüqonun "Gülən adam" (Ursus), 

Moris Meterlinkin "Göy quş" (Baba), Jül Vernin "Kapitan Qrantın uşaqları" (kapitan Qrant), 

Aleksandr Dümanın "Qanlı qala" ("Nel qülləsinin sirri". Buridan), Karl QutskoVun "Uriel Akosta" 

(İbn Akiva); rus dramaturqlarından Aleksandr Ostrovskinin "Tufan" (Dlkoy), Aleksandr Puşkinin 

"Dubrovski" (Trojekurov), Lev Slavinin "İntervensiya" (Polkovnik), Aleksey Fadeyevin "Gənc 

qvardiya" (Valko), Yuri Yanovskinin "Prokurorun qızı" (Prokuror), Anatoli Boryanovun "O tayda" 

(Mudzimura), Anatoli Qlebovun "Zaqmuq" (Sarkal), Maksİm Qorkinin "Yurdsuz insanlar" 

(Aktyor), Konstantin Trenyovun "Düşmənlər" (Qornostayev), Qriqori Genin "Trilbi" (Svinqali); 

Osmanlı ədiblərindən Şəmsəddin Saminin "Dəmirçi Gavə" (Gavə), Namiq Kamalın "Vətən, yaxud 

Silistirə" (Sidqi), Əbdülhəq Hamidin "Tariq ibn Ziyad" (Xalid), Hüseyn Bədrəddin və Məhəmməd 

Rüfətin "Əmir  Əbül Üla" (Əbu Diyab), Nazim Hikmətin "Türkiyədə" (Polis rəisi), Abdulla 

Talıbzadənin osmanlıcadan iqtibas etdiyi "Ərmənusiya" (Ziyad), "Xalid ibn Valid" (Maas); gürcü 

Georgi Mdivaninin "Vətən namusu" (Arçil) və digər tamaşalarda müxtəlif xarakterli, tarixi və 

çağdaş səhnə obrazlarını canlandırıb. 

Sidqi Ruhulla milli teatrın inkişafında xidmətlərinə görə respublikanın  əməkdar artisti (26 

mart 1931), xalq artisti (4 dekabr 1938) və SSRİ xalq artisti (22 iyul 1949) fəxri adları ilə  təltif 

olunub. Dahi sənətkarın əbədi uyuduğu məzarı Bakıda Fəxri xiyabandadır. 

Sidqi Ruhulla Azərbaycan teatrının  ən cəfakeş, fədakar, maarifpərvər, milli mədəniyyətin 

çiçəklənməsi yolunda yorulmaq bilmədən çalışmış aktyordur. Zəngin həyat təcrübəsi, usanınaq 

bilməyən işgüzarlığı, fitri istedadı ilə həmişə seçilib. 

Komediyada, dram və faciə tamaşalarında, eləcə  də digər janrlı (məsələn, vodevil) eyni 

ilham və yaradıcılıq ehtirası ilə rollar oynayıb. 

Qəltanlı  səs tembrini romantik faciələrə, qəhrəmanlıq ideyaları  uğrunda çarpışan obrazın 

xarakterinə uyğunlaşdırdığı kimi, lirik opera qəhrəmanları  Məcnunun, Kərəmin, yumorlu Soltan 

bəyin ariya və duetlərinə də məharətlə kökləyə bilib. 

Sidqi Ruhulla güclü səhnə diqqəti, hadisələrin doğurduğu təzadlı  vəziyyətləri, sərt 

dəyişmələri duyması ilə başqa aktyorlara həmişə örnək olub. 

Silsilə faciə obrazları yaratmış Sidqi Ruhulla ən mürəkkəb romantik fəci rolların ifasında da 

güclü, geniş diapazonlu səsini məharətlə idarə edirdi. 

Emosiya ilə dramatik gərginliyi sözdə (dialoq və monoloqlarda) ustalıqla vermək məharəti 

ilə yanaşı, həm də personajın bütün daxili təbəddülatlarını harmonik, mənalı  hərəkətlər 

kompleksində göstərə bilirdi. 

Gənc aktyorların yetişib formalaşmasında, sənətin özünəməxsus incəliklərini 

mənimsəmələrində, istisnasız olaraq, heç kəsdən təcrübə və bacarığını əsirgəməyib. 

Romantik xarakterlərdə  səhnəyə  çıxan Sidqi Ruhullanın daxili ehtirası, səsinin qəltanı  və 

zabitəli, hətta yeri gələndə vahiməli ahəngi elə ritmdə köklənirdi ki, ifaçmı aktyor kimi sevməmək, 

onun istedadına Şəkk gətirmək mümkün deyildi. Bu azmış kimi, Sidqinin mənfi xarakterli rollarında 

da tamaşaçı səhnəyə diqqət kəsilir, aktyorun yaradıcılıq ehtirasma məftun qalırdı, heyran olurdu. 

---

Oynadığı yüzlərlə obrazın içərisində milli və dünya dramaturgiyasının gözəl inciləri də 

çoxdur. Sidqi Ruhulla məzmun, üslub, təsvir baxımından müxtəlif olan bu xarakterlərin ifasında öz 

istedadının çoxqatlı, çoxcəhətli, çoxrəngli müxtəliflikdə açılmasma nail olub. 

Sidqi Ruhullanın silsilə və əlvan rolları özü bir reperuar idi və bu repertuarda aktyor nə qədər 

güclü görünürdüsə, teatr bir o qədər monumentallıq kəsb edirdi. 

Akademik Milli Dram Teatrının 1948 və 1959-cu illərdə Moskva qastrolları zamanı Sidqi 

Ruhullanın oyunu dünya şöhrətli rus teatrşünasları tərəfindən çox yüksək qiymətləndirilib. 

Aktyor "Şərqin səhəri" tamaşasındakı  Ağalarov roluna görə 1948-ci ildə bir qrup yaradıcı 

heyətlə birgə Stalin mükalatına layiq görülüb. 

 

  

---