Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 29. 07. 2013-cü il tarixli 754 nömrəli əmri ilə
Yüklə 64,3 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
3 3 ORQANİZMLƏRİN HƏYAT FƏALİYYƏTİ / Canlılarda hərəkət, dayaq, qidalanma və tənəffüs ÜMUMİLƏŞDİRİCİ TAPŞIRIQLAR 1. Düzgün cavab variantını seçin: a) İtdə daxili/xarici skelet olur. b) Bitkinin dayağını mexaniki/ ötürücü toxuma təşkil edir. c) Köstəbəyin/xərçəngin xarici skeleti var. d) Birhüceyrəli orqanizmlər kirpikciklərin/əzələlərin köməyi ilə hərəkət etmirlər. 2. Qidalanma xüsusiyyətlərinə görə uyğunluğu müəyyən edin. Yırtıcılar Otyeyənlər Hərşeyyeyənlər Çölpişiyi Zürafə Donuz Qartal Zebr Akula 3. Boş yerlərə açar sözlərdən uyğun olanı yazın. 1. __ paxlalı bitkilərin köklərində yaşayaraq havadan azotu udur və onu bitkilərin mənimsəyə biləcəyi formaya salır. 2. __ ölmüş bitki və heyvan orqa- nizmlərinin üzvi maddələrini parçalayaraq onları çürüntüyə çevirir və bu- nunla torpağın əmələ gəlməsində iştirak edir. 3. __ bitki, heyvan, insan orqa- nizminə daxil olaraq xəstəlik törədirlər. 4. __ fəaliyyəti nəticəsində xəmir qıc- qırır. Açar sözlər: çürümə bakteriyaları, maya göbələyi, yumrucuq bakteriyaları, parazit bakteriyalar 4. Səhv fikirləri düzəldin: A) Fotosintez zamanı oksigen udulur. B) Fotosintez zamanı üzvi maddələr sərf olunur. C) Fotosintez üçün günəş enerjisi lazımdır. D) Tənəffüs zamanı üzvi maddələr əmələ gəlir. 5. Fotosintez prosesinin əhəmiyyətini göstərən üç variant seçin: a) Başqa canlıların tənəffüsü üçün oksigen xaric edilir. b) Torpaq qatının dağılmasının qarşısını alır. c) Bitkilərin və digər canlıların tənəffüsü zamanı xaric edilən karbon qazını udur. d) Digər canlıların qidasını təşkil edən üzvi maddələr əmələ gətirir. 6. Torpaqdan qidalanma nəticəsində bitkilərə hansı maddələr daxil olur? А) Oksigen və su В) Su və mineral maddələr С) Karbon qazı və su D) Üzvi maddələr divarları kiçik qan damarları ilə zəngindir. Burada qaz mübadiləsi daha intensiv gedir. Suda-quruda yaşayanlar ağciyərlə yanaşı, dəri vasitəsilə də tə- nəffüs edirlər. Öyr Öyr e e ndikl rinizi ndikl rinizi edin edin e e t tbiq t tbiq e e N N e e o oy yr r e e n nd d iin n ii z z O Oy yr r e e n n d d ii k k ll e e r rii n n iiz zi i y yo ox xll a ay y n n Şəkildəki canlıları yaşadıqları mühitə uyğun olaraq qruplaşdırın, tə- nəffüsdə iştirak edən orqan və ya struktuları müəyyən edin: Həşəratlar __, xərcənglər __, quşlar isə __ ilə tənəffüs edirlər. 1. Cümlələri tamamlayın. Su mühitində tənəffüs , q əsasən__ olur. Həşəratların tənəffüs sistemi __ ibarətdir. Dəri tənəffüsü __ inkişaf etmişdir. Birhüceyrəlilər, bağırsaqboşluqlular, bəzi qurdlar __ vasitəsilə tənəffüs edirlər. Tənəffüs zamanı orqanizmə __ daxil olur, __ isə xaric olunur. Oksigen __ üçün vacibdir. 2. Suallara cavab verin: a) Çömçəquyruğu sudan çıxarsaq, o məhv olacaq. Qurbağa isə özünü həm quruda, həm də suda yaxşı hiss edir. Bunu necə izah edə bilərsiniz? b) Niyə yağışdan sonra soxulcanlar torpağın üzərinə çıxır? 3. Dəri tənəffüsü insanda da var. Qurbağada isə dəri tənəffüsü daha yaxşı inkişaf edib. Nə üçün? __ uru mühitində isə Traxeya Qəlsəmə Ağciyərlər 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 109 108 3 3 ORQANİZMLƏRİN HƏYAT FƏALİYYƏTİ / Canlılarda hərəkət, dayaq, qidalanma və tənəffüs ÜMUMİLƏŞDİRİCİ TAPŞIRIQLAR 1. Düzgün cavab variantını seçin: a) İtdə daxili/xarici skelet olur. b) Bitkinin dayağını mexaniki/ ötürücü toxuma təşkil edir. c) Köstəbəyin/xərçəngin xarici skeleti var. d) Birhüceyrəli orqanizmlər kirpikciklərin/əzələlərin köməyi ilə hərəkət etmirlər. 2. Qidalanma xüsusiyyətlərinə görə uyğunluğu müəyyən edin. Yırtıcılar Otyeyənlər Hərşeyyeyənlər Çölpişiyi Zürafə Donuz Qartal Zebr Akula 3. Boş yerlərə açar sözlərdən uyğun olanı yazın. 1. __ paxlalı bitkilərin köklərində yaşayaraq havadan azotu udur və onu bitkilərin mənimsəyə biləcəyi formaya salır. 2. __ ölmüş bitki və heyvan orqa- nizmlərinin üzvi maddələrini parçalayaraq onları çürüntüyə çevirir və bu- nunla torpağın əmələ gəlməsində iştirak edir. 3. __ bitki, heyvan, insan orqa- nizminə daxil olaraq xəstəlik törədirlər. 4. __ fəaliyyəti nəticəsində xəmir qıc- qırır. Açar sözlər: çürümə bakteriyaları, maya göbələyi, yumrucuq bakteriyaları, parazit bakteriyalar 4. Səhv fikirləri düzəldin: A) Fotosintez zamanı oksigen udulur. B) Fotosintez zamanı üzvi maddələr sərf olunur. C) Fotosintez üçün günəş enerjisi lazımdır. D) Tənəffüs zamanı üzvi maddələr əmələ gəlir. 5. Fotosintez prosesinin əhəmiyyətini göstərən üç variant seçin: a) Başqa canlıların tənəffüsü üçün oksigen xaric edilir. b) Torpaq qatının dağılmasının qarşısını alır. c) Bitkilərin və digər canlıların tənəffüsü zamanı xaric edilən karbon qazını udur. d) Digər canlıların qidasını təşkil edən üzvi maddələr əmələ gətirir. 6. Torpaqdan qidalanma nəticəsində bitkilərə hansı maddələr daxil olur? А) Oksigen və su В) Su və mineral maddələr С) Karbon qazı və su D) Üzvi maddələr divarları kiçik qan damarları ilə zəngindir. Burada qaz mübadiləsi daha intensiv gedir. Suda-quruda yaşayanlar ağciyərlə yanaşı, dəri vasitəsilə də tə- nəffüs edirlər. Öyr Öyr e e ndikl rinizi ndikl rinizi edin edin e e t tbiq t tbiq e e N N e e o oy yr r e e n nd d iin n ii z z O Oy yr r e e n n d d ii k k ll e e r rii n n iiz zi i y yo ox xll a ay y n n Şəkildəki canlıları yaşadıqları mühitə uyğun olaraq qruplaşdırın, tə- nəffüsdə iştirak edən orqan və ya struktuları müəyyən edin: Həşəratlar __, xərcənglər __, quşlar isə __ ilə tənəffüs edirlər. 1. Cümlələri tamamlayın. Su mühitində tənəffüs , q əsasən__ olur. Həşəratların tənəffüs sistemi __ ibarətdir. Dəri tənəffüsü __ inkişaf etmişdir. Birhüceyrəlilər, bağırsaqboşluqlular, bəzi qurdlar __ vasitəsilə tənəffüs edirlər. Tənəffüs zamanı orqanizmə __ daxil olur, __ isə xaric olunur. Oksigen __ üçün vacibdir. 2. Suallara cavab verin: a) Çömçəquyruğu sudan çıxarsaq, o məhv olacaq. Qurbağa isə özünü həm quruda, həm də suda yaxşı hiss edir. Bunu necə izah edə bilərsiniz? b) Niyə yağışdan sonra soxulcanlar torpağın üzərinə çıxır? 3. Dəri tənəffüsü insanda da var. Qurbağada isə dəri tənəffüsü daha yaxşı inkişaf edib. Nə üçün? __ uru mühitində isə Traxeya Qəlsəmə Ağciyərlər 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 3 3 111 110 ORQANİZMLƏRİN HƏYAT FƏALİYYƏTİ / Orqanizmlərdə maddələrin daşınması, İfrazat, çoxalma və inkişaf 36. Bitkilərin suyu buxarlandırması. Xəzan Hesablamışlar ki, ayrı-ayrı bitkilər müxtəlif miqdarda su buxarlandı- rır. Belə ki, yetkin qarğıdalı bitkisi gün ərzində 800 qram, kələm 1 litr, tozağacı 60 litrə qədər su buxarlandırır. Hüceyrənin əsas hissəsini su təşkil edir. Su mürəkkəb həyat proses- lərini təmin edir. Hüceyrə susuz məhv olur. Kök vasitəsilə bitkiyə daim su və suda həll olmuş mineral duzlar daxil olur. Bitkilərin suyu buxarlandırması. Torpaqdan daxil olan suyun az bir hissəsi fotosintezə sərf olunur, əksər hissəsi isə əsasən yarpaq- lardakı ağızcıqlar vasitəsilə buxarlandırılır. Bitkilərin suyu buxar- landırması prosesi transpirasiya adlanır. Bitkilərdə buxarlanmanın sürəti onların yaşayış şəraitindən asılıdır. Yüksək temperaturda, parlaq günəş işığında, küləkli havada buxarlanma, əlbəttə, sakit və ya- ğışlı havada olduğundan daha sürətlə gedir. Sorulan su və suda həll olmuş mineral duzlar borularla gövdəyə, yarpaqlara və bitkinin orqanlarına çatdırılır. Suyun gövdə ilə qalxmasında kök təzyiqi və suyun yarpaqlar vasitəsilə buxarlandırılması böyük rol oynayır. digər · Buxarlanma nədən asılıdır? məsi üçün kolbanın boğazını pambıqla tıxayın. 3. Bir müddət gözləyin və kolbanın divarlarında su buxarının əmələ gəlməsini müşahidə edin. Bitkilərin suyu buxarlandırmasının müəyyən edilməsi. Təchizat: üzərində yarpaqlar olan ətirşah, yaxud digər otaq bitkisi, kolba, pambıq İşin gedişi: 1. Üzərində yarpaqlar olan ətirşah və ya hər hansı bir bitkinin zoğlarından birini ana bitkidən ayırma- dan (şəklə bax!) kolbanın içərisinə salın. 2. Hava keçmə- Transpirasiyanın tənzimlənməsi. Bitkilər bağlamaqla suyun buxarlanmasını artırıb-azalda bilir. Əksər bitkilərdə ağızcıqlar gündüz açıq, gecə bağlı olur. Bitkidə su çatmadıqda onlar gün- ağızcıqlarını açıb- 6 -cı f e sil Orqanizmlərdə maddələrin daşınması, ifrazat, çoxalma və inkişaf Ağızcıq (mikroskopla görünüşü) ma zamanı həmçinin bitki qızmaqdan qorunur. Bəzən rütubətli havada buxarlanma zəifləyir. Bu zaman sorulan su yarpaqlarda damcılar şəklində toplanır; bu hadisə quttasiya adlanır. Xəzan. Payızda, soyuqlar düşdükdə torpaqda kök təzyiqi zəiflədiyin- dən bitki kökü suyu sora bilmir. Nəticədə özündən su buxarlandırmanın qarşısını almaq üçün xəzan – yarpaq tökülməsi baş verir. Xəzan zamanı gövdə ilə yarpaq arasında mantarlaşmış ayırıcı qat yaranır. Yarpaq- larda yaşıl xlorofil məhv olur və digər piqmentlər üzə çıxır. Bu zaman yarpaq müxtəlif rənglər alır. Xəzan təkcə payızda deyil, qızmar yay günlərində — bitkidə su çatışmadıqda da baş verə bilər. Verilmiş hadisələri təbiətdə başvermə ardıcıllığı ilə düzün: a) Yarpaqlarda xloro- fil dağılır. b) Yarpaq rəngini dəyişir. c) Yarpaq tökülür. d) Yarpaqla zoğ arasında mantarlaşmış qat əmələ gəlir. e) Yarpaq qonur rəng alır. f) Yarpaq ağacdan qopur. Öyr Öyr e e ndikl rinizi ndikl rinizi edin edin e e t tbiq t tbiq e e Transpirasiya Xəzan Ayırıcı qat O Oy yr r e e n n d d ii k k ll e e r rii n n iiz zi i y yo ox xll a ay y n n 1. Suallara cavab verin: 1) Bir çox bitkilərdə ağızcıqlar yarpağın alt səthində yerləşir. Fikrinizcə, suzanbağında ağızcıqlar harada yerləşir? 2) İsti yay günlərində bəzi tropik ağacların altında günəşdən daldalanmaq olmur. Çünki onların kölgəsi yoxdur. Bu ağaclarda istidən qorunmaq üçün hansı uyğun- laşmalar meydana gəlmişdir? 2. Məsələləri həll edin: a) Ağbaş kələm gün ərzində 5 stəkan su buxarlandırır. Bir stəkanın 200 ml, bir vedrənin isə 10 litr su tutduğunu bilsək, 40 kələm bitkisini bir gündə sulamaq üçün neçə vedrə su lazım olacaq? b) İsti yay günündə yaşlı tozağacı bitkisi 6 vedrəyə qədər su buxarlandırır. Əgər bir vedrə suyun həcmi 10 litrdirsə, yay ərzində bir tozağacı neçə litr su buxarlandırar? N N e e o oy yr r e e n nd d iin n ii z z Bitkilər tərəfindən suyun buxarlandırılması prosesi __ adlanır. Özündə suyu buxarlandırmağın qarşısını almaq üçün yarpaqları tökmə prosesi __adlanır. Xəzan zamanı gövdə ilə yarpaq arasında __ yaranır. Mantarlaşmış ayırıcı qat Yarpaqlarını tökən və həmişəyaşıl bitkilər. Qış dövrünü yarpaqları tökül- müş vəziyyətdə keçirən bitkilərə paqlarını tökən, yarpaqları yaşıl olan bit- kilərə isə həmişəyaşıl bitkilər deyilir. Həmişəyaşıl bitkilərdə xəzan olmasa da, ömrünü başa vurmuş yarpaqlar vaxtaşı- rı tökülür. Məsələn, şamda yarpaqlar 2–3, küknarda 5–7 ildən bir tökülür. yar- Xəzan zamanı bitki həm də yarpaqlarda top- lanmış zərərli maddələrdən azad olur. düzlər də qapanır. Rütubətli yerlərin bitkilərində isə (be- qoniya, fikus) əksinə, suyu buxarlandırmaq üçün yarpaq sahəsi və ağızcıqlar çox, kök təzyiqi isə aşağı olur. Suyu buxarlandırmanın əhəmiyyəti. Yarpaqların suyu buxarlandırması nəticəsində bitkidə su və suda həll olmuş maddələr daim kökdən yarpağa doğru hərəkət edir. Mineral duzlar bitki tərəfindən mənimsəndikcə isə su cərəyanı vasitəsilə daim yeniləri daxil olur. Buxarlan- 3 3 111 110 ORQANİZMLƏRİN HƏYAT FƏALİYYƏTİ / Orqanizmlərdə maddələrin daşınması, İfrazat, çoxalma və inkişaf 36. Bitkilərin suyu buxarlandırması. Xəzan Hesablamışlar ki, ayrı-ayrı bitkilər müxtəlif miqdarda su buxarlandı- rır. Belə ki, yetkin qarğıdalı bitkisi gün ərzində 800 qram, kələm 1 litr, tozağacı 60 litrə qədər su buxarlandırır. Hüceyrənin əsas hissəsini su təşkil edir. Su mürəkkəb həyat proses- lərini təmin edir. Hüceyrə susuz məhv olur. Kök vasitəsilə bitkiyə daim su və suda həll olmuş mineral duzlar daxil olur. Bitkilərin suyu buxarlandırması. Torpaqdan daxil olan suyun az bir hissəsi fotosintezə sərf olunur, əksər hissəsi isə əsasən yarpaq- lardakı ağızcıqlar vasitəsilə buxarlandırılır. Bitkilərin suyu buxar- landırması prosesi transpirasiya adlanır. Bitkilərdə buxarlanmanın sürəti onların yaşayış şəraitindən asılıdır. Yüksək temperaturda, parlaq günəş işığında, küləkli havada buxarlanma, əlbəttə, sakit və ya- ğışlı havada olduğundan daha sürətlə gedir. Sorulan su və suda həll olmuş mineral duzlar borularla gövdəyə, yarpaqlara və bitkinin orqanlarına çatdırılır. Suyun gövdə ilə qalxmasında kök təzyiqi və suyun yarpaqlar vasitəsilə buxarlandırılması böyük rol oynayır. digər · Buxarlanma nədən asılıdır? məsi üçün kolbanın boğazını pambıqla tıxayın. 3. Bir müddət gözləyin və kolbanın divarlarında su buxarının əmələ gəlməsini müşahidə edin. Bitkilərin suyu buxarlandırmasının müəyyən edilməsi. Təchizat: üzərində yarpaqlar olan ətirşah, yaxud digər otaq bitkisi, kolba, pambıq İşin gedişi: 1. Üzərində yarpaqlar olan ətirşah və ya hər hansı bir bitkinin zoğlarından birini ana bitkidən ayırma- dan (şəklə bax!) kolbanın içərisinə salın. 2. Hava keçmə- Transpirasiyanın tənzimlənməsi. Bitkilər bağlamaqla suyun buxarlanmasını artırıb-azalda bilir. Əksər bitkilərdə ağızcıqlar gündüz açıq, gecə bağlı olur. Bitkidə su çatmadıqda onlar gün- ağızcıqlarını açıb- 6 -cı f e sil Orqanizmlərdə maddələrin daşınması, ifrazat, çoxalma və inkişaf Ağızcıq (mikroskopla görünüşü) ma zamanı həmçinin bitki qızmaqdan qorunur. Bəzən rütubətli havada buxarlanma zəifləyir. Bu zaman sorulan su yarpaqlarda damcılar şəklində toplanır; bu hadisə quttasiya adlanır. Xəzan. Payızda, soyuqlar düşdükdə torpaqda kök təzyiqi zəiflədiyin- dən bitki kökü suyu sora bilmir. Nəticədə özündən su buxarlandırmanın qarşısını almaq üçün xəzan – yarpaq tökülməsi baş verir. Xəzan zamanı gövdə ilə yarpaq arasında mantarlaşmış ayırıcı qat yaranır. Yarpaq- larda yaşıl xlorofil məhv olur və digər piqmentlər üzə çıxır. Bu zaman yarpaq müxtəlif rənglər alır. Xəzan təkcə payızda deyil, qızmar yay günlərində — bitkidə su çatışmadıqda da baş verə bilər. Verilmiş hadisələri təbiətdə başvermə ardıcıllığı ilə düzün: a) Yarpaqlarda xloro- fil dağılır. b) Yarpaq rəngini dəyişir. c) Yarpaq tökülür. d) Yarpaqla zoğ arasında mantarlaşmış qat əmələ gəlir. e) Yarpaq qonur rəng alır. f) Yarpaq ağacdan qopur. Öyr Öyr e e ndikl rinizi ndikl rinizi edin edin e e t tbiq t tbiq e e Transpirasiya Xəzan Ayırıcı qat O Oy yr r e e n n d d ii k k ll e e r rii n n iiz zi i y yo ox xll a ay y n n 1. Suallara cavab verin: 1) Bir çox bitkilərdə ağızcıqlar yarpağın alt səthində yerləşir. Fikrinizcə, suzanbağında ağızcıqlar harada yerləşir? 2) İsti yay günlərində bəzi tropik ağacların altında günəşdən daldalanmaq olmur. Çünki onların kölgəsi yoxdur. Bu ağaclarda istidən qorunmaq üçün hansı uyğun- laşmalar meydana gəlmişdir? 2. Məsələləri həll edin: a) Ağbaş kələm gün ərzində 5 stəkan su buxarlandırır. Bir stəkanın 200 ml, bir vedrənin isə 10 litr su tutduğunu bilsək, 40 kələm bitkisini bir gündə sulamaq üçün neçə vedrə su lazım olacaq? b) İsti yay günündə yaşlı tozağacı bitkisi 6 vedrəyə qədər su buxarlandırır. Əgər bir vedrə suyun həcmi 10 litrdirsə, yay ərzində bir tozağacı neçə litr su buxarlandırar? N N e e o oy yr r e e n nd d iin n ii z z Bitkilər tərəfindən suyun buxarlandırılması prosesi __ adlanır. Özündə suyu buxarlandırmağın qarşısını almaq üçün yarpaqları tökmə prosesi __adlanır. Xəzan zamanı gövdə ilə yarpaq arasında __ yaranır. Mantarlaşmış ayırıcı qat Yarpaqlarını tökən və həmişəyaşıl bitkilər. Qış dövrünü yarpaqları tökül- müş vəziyyətdə keçirən bitkilərə paqlarını tökən, yarpaqları yaşıl olan bit- kilərə isə həmişəyaşıl bitkilər deyilir. Həmişəyaşıl bitkilərdə xəzan olmasa da, ömrünü başa vurmuş yarpaqlar vaxtaşı- rı tökülür. Məsələn, şamda yarpaqlar 2–3, küknarda 5–7 ildən bir tökülür. yar- Xəzan zamanı bitki həm də yarpaqlarda top- lanmış zərərli maddələrdən azad olur. düzlər də qapanır. Rütubətli yerlərin bitkilərində isə (be- qoniya, fikus) əksinə, suyu buxarlandırmaq üçün yarpaq sahəsi və ağızcıqlar çox, kök təzyiqi isə aşağı olur. Suyu buxarlandırmanın əhəmiyyəti. Yarpaqların suyu buxarlandırması nəticəsində bitkidə su və suda həll olmuş maddələr daim kökdən yarpağa doğru hərəkət edir. Mineral duzlar bitki tərəfindən mənimsəndikcə isə su cərəyanı vasitəsilə daim yeniləri daxil olur. Buxarlan- 3 3 113 112 ORQANİZMLƏRİN HƏYAT FƏALİYYƏTİ / Orqanizmlərdə maddələrin daşınması, İfrazat, çoxalma və inkişaf 37. Heyvanlarda daşıyıcı sistem Əllərinizin birini yuxarı, digərini aşağı vəziyyətdə saxlayın. Bir dəqi- qədən sonra hər iki əlinizi stolun üzərinə qoyun. Nəticəni müzakirə edək: · Nə üçün yuxarı qaldırılan əl ağarır, aşağı salınan isə qızarır? olan plazmadan və qanın formalı elementlə- rindən ibarətdir. Qanın tərkibində olan qırmı- zı qan hüceyrələri (eritrositlər) qana qırmızı rəng verir və toxumalara oksigen daşıyır. On- lar həm də toxumalarda yaranan karbon qazı- nın bədəndən çıxarılmasında iştirak edir. Qan- da olan ağ qan hüceyrələri (leykositlər) orqa- nizmə düşən yad cisimcikləri və xəstəliktörə- dən mikrobları məhv edir. Qan lövhəcikləri (trombositlər) isə qanın laxtalanmasında işti- rak edir. Bədəndə dövr edən qan həm də to- xuma hüceyrələrinə qida maddələrini çatdırır və eyni zamanda zərərli maddələrin bədəndən çıxarılmasında iştirak edir. Arterial və venoz qan. Onurğalı heyvan- ların qan dövranında, adətən, iki cür – arte- rial və venoz qan dövr edir. Arterial qan oksi- · Nə üçün bədənimizin hər hansı bir hissəsi kəsildikdə orada qan- axma müşahidə olunur? · Qanın bədəndə hərəkətini təmin edən nədir? · Qanın orqanizmdə hərəkəti hansı əhəmiyyətə malikdir? Amöb, infuzor-tərlik kimi birhüceyrəli heyvanlarda maddələr sito- plazmanın daim hərəkət etməsi sayəsində hüceyrənin bir yerindən di- gər hissəsinə aparılır. Çoxhüceyrəli heyvanların hüceyrələri isə həyat üçün zəruri maddələri onları əhatə edən toxuma mayesindən alır. Bəzi qurdlar, həşəratlar və digər onurğasızlarda bu maye bütün bə- dəndə dövr edir və hemolimfa adlanır. Heyvanların bir çoxunda mad- dələrin bədəndə daşınmasını qan-damar sistemi həyata keçirir. Məməlilərin qan-damar sistemi Qanın tərkibi genlə, venoz qan karbon qazı ilə zəngin olan qana deyilir. Məməlilər və quşlarda ürəkdə arterial qan venoz qanla qarışmasa da, qurbağa, kərtənkələ və ilanda qan ürəyin şöbələrinin birində qarışır. Nəticə- də onların əksər bədən orqanlarına qarışıq qan daxil olur. Yüklə 64,3 Kb. Dostları ilə paylaş:
|