N
N e e o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
Öyr
Öyr e e ndikl rinizi
ndikl rinizi
edin
edin
e e
t tbiq
t tbiq
e e
Müxtəlif bitkilərin gövdəsini nəzərdən keçirin. Fəzada yerləşməsinə gö-
rə gövdənin növünü təyin edin.
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi
i y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
1. Bitkilərin sinir sistemi yoxdur, amma onlar
həssaslıq
göstərir. Xarici təsirlərə cavab, adətən özünü bitkinin böyümə və ya
hərəkət formasında büruzə verir. Şəklə baxaraq cavab verin: bu bitkilər
hansı təsirə cavab verir?
xarici qıcıqlara qarşı
2.“
funksiyası” cədvəlini tamamlayın.
Dayaq sisteminin
Heyvanlarda dayaq sistemi
Bitkilərin dayaq sistemi
Dikduran gövdələr
Sərilən gövdələr
Sürünən gövdələr
Hüceyrə turqoru
Açar sözl e r
3
3
Böyümə istiqamətinə görə __ və __ gövdələrə
bölünür. Sərilən gövdələr __, __ və __ olur.
Bəzi bitkilərdə __ ona möhkəmlik verir.
93
92
ORQANİZMLƏRİN HƏYAT FƏALİYYƏTİ /
Canlılarda hərəkət, dayaq, qidalanma və tənəffüs
1
2
3
4
5
Şehçiçəyi
Yerkökü
Günəbaxan
Bitkilərdə gövdə müxtəlifliyi
Sərilən gövdələr
1. Sürünən
2. Sarmaşan
3. Dırmaşan
Dikduran
gövdələr
1
3
2
Kökdə və yarpaq damarlarında mexaniki toxumalar əsasən
ötürücü toxumaların ətrafında yerləşir və onlara möhkəmlik verir.
Hüceyrə turqoru.
daxilində olan hüceyrə mayesinin bütün hüceyrə divarlarına təz-
yiqi artır. Bu zaman hüceyrə divarı gərilir, bitkiyə və onun orqan-
larına möhkəmlik verir. Bu proses turqor (
dolmuş
) adlanır. Nəticədə gövdə fəzada müəyyən vəziyyətdə qalır.
Əgər hüceyrə təzyiqi aşağı düşərsə, bitki ilkin möhkəmliyini itirir
və büzüşür.
Bitki və göbələklərdə hərəkət. Bitki və göbələklərin əksəriyyəti
aktiv hərəkət etmir. Lakin bu orqanizmlərdə baş verən böyümə pro-
sesləri nəticəsində müəyyən hərəkətlər meydana gəlir.
Bitkilər daim işığa doğru əyilir. Onların işığa doğru əyilməsinə
səbəb bitkilərin işıq düşən hissəsində olan hüceyrələrin zəif, əksi-
nə, kölgəli tərəfində yerləşənlərin isə sürətli bölünmələridir. Köl-
gəli hissədə hüceyrələr daha çox bölündüyünə görə bura işıqlı
hissəyə nisbətən daha tez böyüyür. Bunu qaranlıqda saxlanılan bit-
kidə gövdəsinin uzanması da sübut edir. Bu, bitkilərdə baş verən
hərəkətdir. Yarpaqların işığa doğru əyilməsi, çiçəklərin açılması
da hərəkətə misaldır. Belə hərəkətlər sayəsində bitki orqanı işıq,
rütubət və qida maddələrindən maksimal səviyyədə istifadə edə
bilir.
Bitkilərdə bəzi hərəkətlər xarici amillərin təsirindən yaranır.
Məsələn, bitkinin əsas kökü Yerin cazibə qüvvəsinin təsiri ilə aşa-
ğıya doğru, əsas gövdəsi isə işığın təsirindən yuxarıya doğru inki-
şaf edir.
Bəzi bitkilər kifayət qədər su udarkən onların
lat. “turgere” – şişkin,
N
N e e o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
Öyr
Öyr e e ndikl rinizi
ndikl rinizi
edin
edin
e e
t tbiq
t tbiq
e e
Müxtəlif bitkilərin gövdəsini nəzərdən keçirin. Fəzada yerləşməsinə gö-
rə gövdənin növünü təyin edin.
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi
i y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
1. Bitkilərin sinir sistemi yoxdur, amma onlar
həssaslıq
göstərir. Xarici təsirlərə cavab, adətən özünü bitkinin böyümə və ya
hərəkət formasında büruzə verir. Şəklə baxaraq cavab verin: bu bitkilər
hansı təsirə cavab verir?
xarici qıcıqlara qarşı
2.“
funksiyası” cədvəlini tamamlayın.
Dayaq sisteminin
Heyvanlarda dayaq sistemi
Bitkilərin dayaq sistemi
Dikduran gövdələr
Sərilən gövdələr
Sürünən gövdələr
Hüceyrə turqoru
Açar sözl e r
3
3
Böyümə istiqamətinə görə __ və __ gövdələrə
bölünür. Sərilən gövdələr __, __ və __ olur.
Bəzi bitkilərdə __ ona möhkəmlik verir.
93
92
ORQANİZMLƏRİN HƏYAT FƏALİYYƏTİ /
Canlılarda hərəkət, dayaq, qidalanma və tənəffüs
1
2
3
4
5
Şehçiçəyi
Yerkökü
Günəbaxan
30.
Bitkilərin yeraltı qidalanması
1
Kök təzyiqinin müəyyən edilməsi.
Təchizat: 1 ədəd dibçək bitkisi – ətirşah və ya beqoniya, 3 sm uzunluq-
da rezin boru, 20–25 sm-lik əyri şüşə boru.
İşin gedişi:
1. Dibçək bitkisinin gövdəsini 2–3 sm saxlamaqla kəsin. 2. Kəsi-
lən hissəyə rezin boru, onun üst hissəsinə isə şəkildəki kimi şüşə
boru keçirin. 3. Bitkini ilıq su ilə sulayın.
Nəticəni müzakirə edək:
· Müəyyən müddətdən sonra suyun şüşə boru ilə qalxaraq xaricə tökülməsini
necə izah edərdiniz?
· Su torpaqdan kökə necə sorulur?
Bitkilərin yeraltı qidalanması.
qidasız yaşaya bilmədiyindən xarici mühitdən da-
im qida maddələri alırlar. Qidalanma sayəsində
orqanizm böyüyür, inkişaf edir və çoxalır. Qida-
lanma ətraf mühitdən həyat fəaliyyəti üçün lazım
olan qida maddələrinin udulması və mənimsənil-
məsi prosesidir. Bitkilərin bir çoxunun qidalan-
masında kök iştirak edir. Kök vasitəsilə suda həll
olmuş mineral maddələr torpaqdan bitkiyə daxil
Orqanizmlər
olur. Bu, yeraltı və ya torpaqdan qidalanma adlanır.
Kök təzyiqi.
hüceyrələrindən keçərək borucuqlara çatır. Buradan borucuqlar
vasitəsilə kökün yaratdığı təzyiq altında gövdəyə ötürülür. Beləliklə, kök
təzyiqi su və mineral duzların kökdən gövdəyə ötürülməsini təmin edir.
Əgər bitkini ilıq su ilə suvarsaq, su boru ilə daha tez qalxacaq. Aşağı
temperaturda isə kök vasitəsilə suyun sorulması azalır və hətta dayanır.
Nəticədə kök təzyiqi aşağı düşür.
Bitkilərə lazım olan maddələr. Bitki hüceyrələrinin tərkibinin əsas
hissəsini su təşkil edir. Bitkilər susuz yaşaya bilmir. Onların böyümə
dövründə suya daha çox ehtiyacı olur, meyvələr yetişdikdə isə suya tələ-
batları azalır. Bitkiləri su və mineral maddələrlə torpaq təmin edir.
Bitkinin əsas qida maddəsini azot, fosfor və kalium birləşmələri, az
Əmici tellərlə udulan su və mineral maddələr kökün qabıq
miqdarda isə dəmir, mis, yod, bor və digər elementlər
Mühitdə lazım olan bu maddələrdən biri çatışmasa, bitkinin həyat fəaliy-
yəti kəskin surətdə pozulur. Ona görə də bitkinin məhsuldarlığını
artırmaq üçün torpağa yaz və ya payız aylarında gübrə verirlər.
Gübrələr. İki cür olur:
və
gübrələr. Üzvi gübrələrə peyin,
torf, quş zılı, bitki və heyvan çürüntüləri aiddir. Mineral maddələrin
miqdarından asılı olaraq azot, fosfor və kalium gübrələrini ayırırlar.
təşkil edir.
üzvi
mineral
· Şagird nədə səhv yol vermişdi? Onun bitkisində çatışmayan nə idi?
6-cı sinif şagirdlərinin hər birinə məktəbin canlı guşəsində otaq bit-
kilərinə qulluq etmək tapşırıldı. Onlardan biri belə güman edirdi ki, çiy
suda mikroblar çox olur. Belə su ilə bitkiləri sulamaq onlara zərərlidir.
Bu məqsədlə o, digər şagirdlərdən fərqli olaraq hər gün ona həvalə
olunan bitkiləri qaynadılmış su ilə bir neçə dəfə suladı. Müəyyən
müddətdən sonra bitkilər zəiflədi və soldu. Adi su ilə sulanan bitkilər
isə yaxşı inkişaf etməyə başladı.
3
3
95
94
ORQANİZMLƏRİN HƏYAT FƏALİYYƏTİ /
Canlılarda hərəkət, dayaq, qidalanma və tənəffüs
Torpaq qidalanması
Əmici tellər
Mineral gübrələr artıq duz halında olduğundan bitki tərəfindən daha
tez mənimsənilir. Ümumiyyətlə, bütün gübrələri əkindən qabaq və ya
əkin zamanı müəyyən norma daxilində torpağa vermək lazımdır. Torpağa
gübrənin normadan çox verilməsi bitkiləri qurudur və ya bunlarla
qidalanan insanları zəhərləyə bilir.
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi
i y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
N
N e e o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
Öyr
Öyr e e ndikl rinizi
ndikl rinizi
edin
edin
e e
t tbiq
t tbiq
e e
Bitkiyə torpaqdan qeyri-üzvi maddələrin (su və mineral duzların) daxil
olmasının düzgün ardıcıllığını göstərin:
A) Yarpaq hüceyrələri B) Su, mineral maddələr C) Yarpaq damarları D) Əmici
tellər E) Kökün damarları F) Kökün hüceyrələri G) Gövdənin boruları
1. Doğru olmayan fikirləri düzəldin: 1) Kök boyunca əmici tellər yerləşir. 2) Əmici
tellər kökün ötürücü zonasının xarici hüceyrələrinin çıxıntılarıdır. 3) Kökə su və
mineral maddələrin ötürülməsi sorucu zonada baş verir. 4) Bitkiyə suyun daxil
olması kök təzyiqi hesabına baş verir. 5) Mineral maddələr bitkidə yuxarıdan
aşağı ötürülür.
2. Cədvəli tamamlayın:
Adı
Mineral gübrələr
Üzvi gübrələr
?
?
Torpaq qidalanması
Kök təzyiqi
Üzvi gübrələr
Mineral gübrələr
Açar sözl e r
Kök vasitəsilə suda həll olmuş mineral maddələrin
torpaqdan bitkiyə daxil olması __ adlanır. __ su və mi-
neral duzların kökdən gövdəyə ötürülməsini təmin edir.
Azot
Fosfor
Kalium
Gövdənin və yarpaqların böyüməsini sürətləndirir.
Çiçəkaçmanı, meyvələrin inkişafını və yetişməsini
sürətləndirir.
Köklərin, soğanaqların, gövdə və kök yumrularının
böyüməsini gücləndirir. Soyuğa və quraqlığa
davamlılığı artırır.
Mineral gübrələr
Xüsusiyyətləri
30.
Bitkilərin yeraltı qidalanması
1
Kök təzyiqinin müəyyən edilməsi.
Təchizat: 1 ədəd dibçək bitkisi – ətirşah və ya beqoniya, 3 sm uzunluq-
da rezin boru, 20–25 sm-lik əyri şüşə boru.
İşin gedişi:
1. Dibçək bitkisinin gövdəsini 2–3 sm saxlamaqla kəsin. 2. Kəsi-
lən hissəyə rezin boru, onun üst hissəsinə isə şəkildəki kimi şüşə
boru keçirin. 3. Bitkini ilıq su ilə sulayın.
Nəticəni müzakirə edək:
· Müəyyən müddətdən sonra suyun şüşə boru ilə qalxaraq xaricə tökülməsini
necə izah edərdiniz?
· Su torpaqdan kökə necə sorulur?
Bitkilərin yeraltı qidalanması.
qidasız yaşaya bilmədiyindən xarici mühitdən da-
im qida maddələri alırlar. Qidalanma sayəsində
orqanizm böyüyür, inkişaf edir və çoxalır. Qida-
lanma ətraf mühitdən həyat fəaliyyəti üçün lazım
olan qida maddələrinin udulması və mənimsənil-
məsi prosesidir. Bitkilərin bir çoxunun qidalan-
masında kök iştirak edir. Kök vasitəsilə suda həll
olmuş mineral maddələr torpaqdan bitkiyə daxil
Orqanizmlər
olur. Bu, yeraltı və ya torpaqdan qidalanma adlanır.
Kök təzyiqi.
hüceyrələrindən keçərək borucuqlara çatır. Buradan borucuqlar
vasitəsilə kökün yaratdığı təzyiq altında gövdəyə ötürülür. Beləliklə, kök
təzyiqi su və mineral duzların kökdən gövdəyə ötürülməsini təmin edir.
Əgər bitkini ilıq su ilə suvarsaq, su boru ilə daha tez qalxacaq. Aşağı
temperaturda isə kök vasitəsilə suyun sorulması azalır və hətta dayanır.
Nəticədə kök təzyiqi aşağı düşür.
Bitkilərə lazım olan maddələr. Bitki hüceyrələrinin tərkibinin əsas
hissəsini su təşkil edir. Bitkilər susuz yaşaya bilmir. Onların böyümə
dövründə suya daha çox ehtiyacı olur, meyvələr yetişdikdə isə suya tələ-
batları azalır. Bitkiləri su və mineral maddələrlə torpaq təmin edir.
Bitkinin əsas qida maddəsini azot, fosfor və kalium birləşmələri, az
Əmici tellərlə udulan su və mineral maddələr kökün qabıq
miqdarda isə dəmir, mis, yod, bor və digər elementlər
Mühitdə lazım olan bu maddələrdən biri çatışmasa, bitkinin həyat fəaliy-
yəti kəskin surətdə pozulur. Ona görə də bitkinin məhsuldarlığını
artırmaq üçün torpağa yaz və ya payız aylarında gübrə verirlər.
Gübrələr. İki cür olur:
və
gübrələr. Üzvi gübrələrə peyin,
torf, quş zılı, bitki və heyvan çürüntüləri aiddir. Mineral maddələrin
miqdarından asılı olaraq azot, fosfor və kalium gübrələrini ayırırlar.
təşkil edir.
üzvi
mineral
· Şagird nədə səhv yol vermişdi? Onun bitkisində çatışmayan nə idi?
6-cı sinif şagirdlərinin hər birinə məktəbin canlı guşəsində otaq bit-
kilərinə qulluq etmək tapşırıldı. Onlardan biri belə güman edirdi ki, çiy
suda mikroblar çox olur. Belə su ilə bitkiləri sulamaq onlara zərərlidir.
Bu məqsədlə o, digər şagirdlərdən fərqli olaraq hər gün ona həvalə
olunan bitkiləri qaynadılmış su ilə bir neçə dəfə suladı. Müəyyən
müddətdən sonra bitkilər zəiflədi və soldu. Adi su ilə sulanan bitkilər
isə yaxşı inkişaf etməyə başladı.
3
3
95
94
ORQANİZMLƏRİN HƏYAT FƏALİYYƏTİ /
Canlılarda hərəkət, dayaq, qidalanma və tənəffüs
Torpaq qidalanması
Əmici tellər
Mineral gübrələr artıq duz halında olduğundan bitki tərəfindən daha
tez mənimsənilir. Ümumiyyətlə, bütün gübrələri əkindən qabaq və ya
əkin zamanı müəyyən norma daxilində torpağa vermək lazımdır. Torpağa
gübrənin normadan çox verilməsi bitkiləri qurudur və ya bunlarla
qidalanan insanları zəhərləyə bilir.
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi
i y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
N
N e e o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
Öyr
Öyr e e ndikl rinizi
ndikl rinizi
edin
edin
e e
t tbiq
t tbiq
e e
Bitkiyə torpaqdan qeyri-üzvi maddələrin (su və mineral duzların) daxil
olmasının düzgün ardıcıllığını göstərin:
A) Yarpaq hüceyrələri B) Su, mineral maddələr C) Yarpaq damarları D) Əmici
tellər E) Kökün damarları F) Kökün hüceyrələri G) Gövdənin boruları
1. Doğru olmayan fikirləri düzəldin: 1) Kök boyunca əmici tellər yerləşir. 2) Əmici
tellər kökün ötürücü zonasının xarici hüceyrələrinin çıxıntılarıdır. 3) Kökə su və
mineral maddələrin ötürülməsi sorucu zonada baş verir. 4) Bitkiyə suyun daxil
olması kök təzyiqi hesabına baş verir. 5) Mineral maddələr bitkidə yuxarıdan
aşağı ötürülür.
2. Cədvəli tamamlayın:
Adı
Mineral gübrələr
Üzvi gübrələr
?
?
Torpaq qidalanması
Kök təzyiqi
Üzvi gübrələr
Mineral gübrələr
Açar sözl e r
Kök vasitəsilə suda həll olmuş mineral maddələrin
torpaqdan bitkiyə daxil olması __ adlanır. __ su və mi-
neral duzların kökdən gövdəyə ötürülməsini təmin edir.
Azot
Fosfor
Kalium
Gövdənin və yarpaqların böyüməsini sürətləndirir.
Çiçəkaçmanı, meyvələrin inkişafını və yetişməsini
sürətləndirir.
Köklərin, soğanaqların, gövdə və kök yumrularının
böyüməsini gücləndirir. Soyuğa və quraqlığa
davamlılığı artırır.
Mineral gübrələr
Xüsusiyyətləri
3
3
31.
Bitkilərin havadan qidalanması. Fotosintez
Holland alimi van Helmont bit-
kilərin qidalanmasını öyrənmək
məqsədilə belə bir təcrübə apardı.
O, dibçəkdəki torpağı və söyüd
bitkisini ayrı-ayrılıqda tərəzidə
çəkdi. Söyüdü həmin dibçəyə əkə-
rək onu vaxtaşırı suladı. 5 il ər-
zində bitkinin tökülən yarpaqları
ilə birlikdə kütləsi 74,5 kq artdı,
torpağın kütləsi isə 57 q azaldı.
Helmont belə qənaətə gəldi ki,
bitki böyümə üçün zəruri olan
bütün maddələrini torpaqdan
deyil, yalnız sudan alır. Məlum-
dur ki, bitkilər kökləri vasitəsilə
su və mineral maddələri udur.
· Bəs bitkilərin həyat fəaliyyəti üçün zəruri olan üzvi maddələr
necə yaranır?
97
96
ORQANİZMLƏRİN HƏYAT FƏALİYYƏTİ /
Canlılarda hərəkət, dayaq, qidalanma və tənəffüs
1
İşıqda nişastanın əmələ gəlməsi.
Təchizat: otaq bitkisi (məsələn, primula və ya ətirşah), qara kağız, lampa,
spirt məhlulu, qaynar su, yod məhlulu, Petri fincanı, pinset.
Hazırlıq:
1. Bitkini 2–3 gün qaranlıqda saxlayın.
2. Sonra onun bir yarpağını hər iki tərəfdən qara kağızla elə örtün ki, onun
yalnız müəyyən hissəsi görünsün (qara kağızı yarpağın üzərinə bağlamazdan
qabaq hər hansı bir fiqur da kəsmək olar).
3. Bitkini 8–10 saat günəş və ya lampa işığında saxlayın.
İşin gedişi:
1. Tədqiq olunan yarpağı qoparın və qara
kağızı çıxarın.
2. Onun hansı hissəsində nişastanın yarandığı-
nı müəyyən etmək üçün əvvəl qaynar suya
salın.
3. Sonra yarpağı spirtə salın. Müşahidələrinizi
qeyd edin.
4. Yarpağı suda yuyun və üzərinə zəif yod məh-
lulu əlavə edin.
Nəticəni müzakirə edək:
· Yarpağın işıqda olan hissələri ilə kağızla
örtülü hissəsi necə fərqlənir?
· Bunu necə izah edə bilərsiniz?
Havadan daxil olan karbon qazı + torpaqdan daxil olan su
üzvi maddə (şəkər) + oksigen
Fotosintez prosesinin sxemi
Fotosintez
76,5 kq
80 kq
2 kq
79 kq 943 q
Fotosintez zamanı işıqda üzvi maddə yaranması ilə bərabər, həm
də ətraf mühitə oksigen də xaric edilir.
Fotosintez etmək qabiliyyəti yaşıl bitkilərin əsas xüsusiyyətlə-
rindən biridir.
Karbon qazı
Oksigen
Su, mineral maddələr
Günəş işığı
Xlorofil tərəfindən udulan günəş enerjisi
Fotosintez. Bitkinin havadan qidalanmasında iştirak edən əsas
orqanı yarpaqdır. Ağızcıqlardan yarpağa hava daxil olur ki, onun
da tərkibində olan karbon qazından bitki qida kimi istifadə edir.
Yarpaq hüceyrələrindəki xloroplastlarda günəş enerjisini udma
xüsusiyyətinə malik xlorofil olur. Əmici tellərlə torpaqdan su və
mineral maddələr udulur və kökün ötürücü boruları ilə gövdəyə,
oradan yarpaqlara ötürülür. Günəş enerjisindən istifadə etməklə
bitki kimyəvi çevrilmə yolu ilə qeyri-üzvi maddələrdən ( karbon
qazı və sudan) mürəkkəb üzvi maddələr yaradır. Bu proses
fotosintez (yun. “fotos”– işıq, “sintezis” – birləşmə) adlanır.
3
3
31.
Bitkilərin havadan qidalanması. Fotosintez
Holland alimi van Helmont bit-
kilərin qidalanmasını öyrənmək
məqsədilə belə bir təcrübə apardı.
O, dibçəkdəki torpağı və söyüd
bitkisini ayrı-ayrılıqda tərəzidə
çəkdi. Söyüdü həmin dibçəyə əkə-
rək onu vaxtaşırı suladı. 5 il ər-
zində bitkinin tökülən yarpaqları
ilə birlikdə kütləsi 74,5 kq artdı,
torpağın kütləsi isə 57 q azaldı.
Helmont belə qənaətə gəldi ki,
bitki böyümə üçün zəruri olan
bütün maddələrini torpaqdan
deyil, yalnız sudan alır. Məlum-
dur ki, bitkilər kökləri vasitəsilə
su və mineral maddələri udur.
· Bəs bitkilərin həyat fəaliyyəti üçün zəruri olan üzvi maddələr
necə yaranır?
97
96
ORQANİZMLƏRİN HƏYAT FƏALİYYƏTİ /
Canlılarda hərəkət, dayaq, qidalanma və tənəffüs
1
İşıqda nişastanın əmələ gəlməsi.
Təchizat: otaq bitkisi (məsələn, primula və ya ətirşah), qara kağız, lampa,
spirt məhlulu, qaynar su, yod məhlulu, Petri fincanı, pinset.
Hazırlıq:
1. Bitkini 2–3 gün qaranlıqda saxlayın.
2. Sonra onun bir yarpağını hər iki tərəfdən qara kağızla elə örtün ki, onun
yalnız müəyyən hissəsi görünsün (qara kağızı yarpağın üzərinə bağlamazdan
qabaq hər hansı bir fiqur da kəsmək olar).
3. Bitkini 8–10 saat günəş və ya lampa işığında saxlayın.
İşin gedişi:
1. Tədqiq olunan yarpağı qoparın və qara
kağızı çıxarın.
2. Onun hansı hissəsində nişastanın yarandığı-
nı müəyyən etmək üçün əvvəl qaynar suya
salın.
3. Sonra yarpağı spirtə salın. Müşahidələrinizi
qeyd edin.
4. Yarpağı suda yuyun və üzərinə zəif yod məh-
lulu əlavə edin.
Nəticəni müzakirə edək:
· Yarpağın işıqda olan hissələri ilə kağızla
örtülü hissəsi necə fərqlənir?
· Bunu necə izah edə bilərsiniz?
Havadan daxil olan karbon qazı + torpaqdan daxil olan su
üzvi maddə (şəkər) + oksigen
Fotosintez prosesinin sxemi
Fotosintez
76,5 kq
80 kq
2 kq
79 kq 943 q
Fotosintez zamanı işıqda üzvi maddə yaranması ilə bərabər, həm
də ətraf mühitə oksigen də xaric edilir.
Fotosintez etmək qabiliyyəti yaşıl bitkilərin əsas xüsusiyyətlə-
rindən biridir.
Karbon qazı
Oksigen
Su, mineral maddələr
Günəş işığı
Xlorofil tərəfindən udulan günəş enerjisi
Fotosintez. Bitkinin havadan qidalanmasında iştirak edən əsas
orqanı yarpaqdır. Ağızcıqlardan yarpağa hava daxil olur ki, onun
da tərkibində olan karbon qazından bitki qida kimi istifadə edir.
Yarpaq hüceyrələrindəki xloroplastlarda günəş enerjisini udma
xüsusiyyətinə malik xlorofil olur. Əmici tellərlə torpaqdan su və
mineral maddələr udulur və kökün ötürücü boruları ilə gövdəyə,
oradan yarpaqlara ötürülür. Günəş enerjisindən istifadə etməklə
bitki kimyəvi çevrilmə yolu ilə qeyri-üzvi maddələrdən (karbon
qazı və sudan) mürəkkəb üzvi maddələr yaradır. Bu proses
fotosintez (yun. “fotos”– işıq, “sintezis” – birləşmə) adlanır.
|