Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 29. 07. 2013-cü il tarixli 754

Rüşeym gələcək bitkinin ilk 
mərhələsidir.  Rüşeymdə  rü-
şeym  kökcüyü,  rüşeym  gövdə-
ciyi, rüşeym tumurcuğu və ləpə 
yarpaqları olur.
Rüşeym  kökcüyündən  bit-
kinin əsas kökü inkişaf edir.
Rüşeym  gövdəciyinin  üzə-
rində rüşeymin hissələri olur. 
Bəzi  bitkilərdə  yaxşı  inkişaf 
etdiyi  üçün  (məsələn,  lobya) 
2
2
79
78
 
     
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU /
Bitkilərin generativ orqanları
A L X
Q
A N
Ç
İ
Ç
Ə
K
Lobya toxumunun quruluşu
Göbəkcik
Rüşeym 
Rüşeym 
tumurcugu
Rüşeym 
gövdəciyi
Rüşeym 
kökcüyü
Ləpə yarpağı
Toxum qabığı
Xarici görünüşü

1.Uyğunluğu müəyyən edin:
8. Mürəkkəb sünbül
7. Süpürgə
6. Qıça 
5. Başcıq 
4. Səbət 
3. Sadə çətir
2. Sadə sünbül
1. Sadə salxım
Çiçək qrupu 
Bitkinin adı
A. Üçyarpaq yonca
B. Buğda
C. Albalı
D. Yerkökü, cəfəri
E. Qarğıdalı 
F.  İnciçiçəyi
G. Bağayarpağı
H. Vələmir
İ. Zəncirotu
9. Mürəkkəb çətir
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
1. Krossvordun boş xanalarına 
uyğun gələn çiçək qruplarının 
adlarını yazın.
2. Kibrit çöplərindən və plas-
tilindən  istifadə  edərək 
karton üzərində bir sadə və 
bir  mürəkkəb  çiçək  qru-
punun modelini düzəldin.
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
Çiçəklər gövdə üzərində __ və qrup halında 
toplanır. Çiçəklər qrup halında toplanaraq __ 
əmələ gətirir. 
Açar sözl e r
Çiçək qrupları
Tək çiçəklər
26. 
Toxumun quruluşu
1883-cü  ildə  Krakatau  adasında  güclü  vulkan  püskürməsindən   
sonra adada heç bir həyat əlamətləri nəzərə çarpmırdı. Lakin heç 
3  il  də  keçmədi  ki,  adada  əvvəl  qıjılar,  sonra  digər  bitkilər,  10 
ildən sonra isə sıx yaşıllıqlar meydana gəldi.
Bitkilərin Yer üzərində yayılmasını öyrənən 
  
əsl təbii laboratoriya oldu.
alimlər üçün, bu ada
1
Laboratoriya işi. Lobya toxumu üzərində ikiləpəli bitkilərin öyrənilməsi.
Təchizat: lupa, iynələr, quru və suda bir neçə gün isladılaraq şişmiş lob-
ya toxumları.
Hazırlıq: lobya toxumlarını bir neçə gün əvvəldən suya qoyun və isladın. 
İşin gedişi:
· Suda bir neçə gün isladılmış lobya toxumlarını götürərək 
  diqqətlə  nəzərdən  ke-
çirin.
· İsladılaraq şişmiş lobya toxumunun  qabığını soyun. Qabığın altında iki 
iri və qalın ləpə yarpaqları və rüşeymin  yerləşdiyinə diqqət yetirin. Rü-
şeymə lupa ilə baxaraq kökcük, gövdəcik  və xırda tumurcuqları tapın.
· Lobya toxumunun şəklini çəkin.
onun for-
masını,  rəngini  və  saplağın  izi  olan  göbəkciyi
Toxumun  quruluşu. 
ibarətdir. Toxum qabığı toxumu xarici təsirlərdən – qurumaqdan və 
zədələnmədən qoruyur. Endosperm xüsusi hüceyrələr qrupu olub 
Toxum  –  qabıq,  endosperm  və  rüşeymdən 
· Sizcə, yaşıllığın yenidən bərpa olunmasına səbəb nə idi?
özündə  ehtiyat  qida  maddə-
ləri toplayır. Toxumun rüşey-
mini qidalandırmağa xidmət 
edir.
Rüşeym gələcək bitkinin ilk 
mərhələsidir.  Rüşeymdə  rü-
şeym  kökcüyü,  rüşeym  gövdə-
ciyi, rüşeym tumurcuğu və ləpə 
yarpaqları olur.
Rüşeym  kökcüyündən  bit-
kinin əsas kökü inkişaf edir.
Rüşeym  gövdəciyinin  üzə-
rində rüşeymin hissələri olur. 
Bəzi  bitkilərdə  yaxşı  inkişaf 
etdiyi  üçün  (məsələn,  lobya) 
2
2
79
78
 
     
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU /
Bitkilərin generativ orqanları
A L X
Q
A N
Ç
İ
Ç
Ə
K
Lobya toxumunun quruluşu
Göbəkcik
Rüşeym 
Rüşeym 
tumurcugu
Rüşeym 
gövdəciyi
Rüşeym 
kökcüyü
Ləpə yarpağı
Toxum qabığı
Xarici görünüşü

81
80
ləpə yarpaqları torpaqdan kənara çıxa bilir. Rüşeym tumurcuğundan 
bitkinin əsas gövdəsi inkişaf edir. Ləpə yarpaqları bitki rüşeyminin 
ilk yarpaqlarıdır.
Birləpəli və ikiləpəli bitkilər. Çiçəkli bitkilərin rüşeymində, adə-
tən, bir və ya iki ləpə yarpağı olur. Rüşeymində bir ləpə yarpağı olan 
bitkilərə birləpəlilər, iki ləpə yarpağı olanlara isə ikiləpəlilər deyirlər.
İkiləpəli bitkilər. Bunların toxumunda ehtiyat qida maddələri to-
xumun rüşeymində toplanır. Lobya, noxud kimi ikiləpəli bitkilərin 
toxumlarında ehtiyat qida maddələri rüşeymin ləpə yarpaqlarında, 
yabanı ağ turp və quşəppəyi bitkilərində isə tumurcuqdan savayı, 
rüşeymin hər yerində toplanır. 
Qaymaqçiçəyi və üçrəng bənövşə bitkilərində  qida maddələri rü-
şeymdən başqa, həm də endospermdə toplanır. Bu səbəbdən onların 
rüşeymləri endospermlə əhatə olunur.
 Birləpəli bitkilər. Buğda, çovdar, soğan, zanbaq kimi birləpəli  bit-
kilərin rüşeymində ehtiyat qida maddəsi olmur. Ehtiyat qida mad-
· Birləpəli bitkilərdə toxumun quruluşu necədir?
2
Laboratoriya işi. Buğdanın 
dənmeyvəsinin quruluşu.
Təchizat: lupa, iynələr, quru 
və suda bir neçə gün isladılaraq 
şişmiş buğda toxumları.
Hazırlıq: buğdanın 
dənmeyvəsini bir neçə gün 
əvvəldən suya qoyun və isladın.
İşin gedişi:
· Buğdanın suda isladılmış və 
quru dənmeyvəsini nəzərdən 
keçirin və onun xaricdən  
meyvəyanlığı ilə örtüldüyünü 
müşahidə edin.
· İslanmış buğdanın dənmeyvə-
sini  uzununa kəsin. Onun to-
xumunun əsas hissəsinin ehti-
yat qida maddəsi toplanan en-
dospermdən ibarət olduğuna 
diqqət yetirin və lupa ilə buğ-
da rüşeyminə baxın. Rüşeymin 
endospermə sıx söykənmiş yal-
nız bir ləpə yarpağının oldu-
ğunu müşahidə edin.
də toplanır. Toxum cücərərkən en-
dospermdə olan ehtiyat qida mad-
dələri  ləpə  yarpağı  vasitəsilə  rü-
şeymə daxil olur. 
dəsi toxumun yalnız endospermin-
Sxemi (a, b) dəftərinizə çəkin və sual işarəsi olan yerlərə verilən sözlərdən 
uyğun olanları seçib yazın.
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
nii zz
O
Oy
yr
r e e n
nd
diik
kll e e r
riin
niizzi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
Rüşeym  kökcüyü.  Endosperm.  Rüşeym  gövdəciyi.  Dişicik.  Rüşeym  tu-
murcuğu. Yumurtalıq. Ləpə yarpağı. Yumurtacıq. Ləpə yarpaqları.
__ toxum qabığı, ehtiyat qida maddəsi və __ 
ibarətdir. Toxumunda ləpələrin sayına görə 
bitkilər __ və __ bölünür. 
1. Lobya
2. Buğda
4. Qaymaqçiçəyi
Bitkinin adı
Rüşeymdə ləpə 
yarpaqcıqlarının sayı
Bitki hansı sinfə aiddir?
2
?
1
2
?
?
?
?
3. Soğan
2.  Şəkildə noxud 
toxumunun 
hansı hissələri 
göstərilmişdir? 
Noxud toxumunun 
quruluşu
1. __
2. __
3. __
4. __
5. __
Açar sözl e r
Toxum
Rüşeym 
Birləpəli
İkiləpəli
1. Cədvəli dəftərinizə çəkin və  sual işarəsi əvəzinə buraxılmış
 əlamətləri yazın:
a 
b
 Buğdanın dənmeyvəsinin  quruluşu
 
     
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU /
Bitkilərin generativ orqanları
2
2
Xarici görünüşü
Meyvəyan-
lığına birləşmiş
toxum qabığı
Endosperm
Ləpə yarpağı
Rüşeym 
tumurcuğu
Rüşeym 
gövdəciyi
Rüşeym 
kökcüyü
Rüşeym 
Meyvəyanlığı 
və toxum qabığı
Buğdanın dənmeyvəsi
?
?
?
?
Rüşeym
Endosperm
Toxum qabığı
?
?
?
?
Rüşeym
Lobya toxumu
1
2
3
4
5

81
80
ləpə yarpaqları torpaqdan kənara çıxa bilir. Rüşeym tumurcuğundan 
bitkinin əsas gövdəsi inkişaf edir. Ləpə yarpaqları bitki rüşeyminin 
ilk yarpaqlarıdır.
Birləpəli və ikiləpəli bitkilər. Çiçəkli bitkilərin rüşeymində, adə-
tən, bir və ya iki ləpə yarpağı olur. Rüşeymində bir ləpə yarpağı olan 
bitkilərə birləpəlilər, iki ləpə yarpağı olanlara isə ikiləpəlilər deyirlər.
İkiləpəli bitkilər. Bunların toxumunda ehtiyat qida maddələri to-
xumun rüşeymində toplanır. Lobya, noxud kimi ikiləpəli bitkilərin 
toxumlarında ehtiyat qida maddələri rüşeymin ləpə yarpaqlarında, 
yabanı ağ turp və quşəppəyi bitkilərində isə tumurcuqdan savayı, 
rüşeymin hər yerində toplanır. 
Qaymaqçiçəyi və üçrəng bənövşə bitkilərində  qida maddələri rü-
şeymdən başqa, həm də endospermdə toplanır. Bu səbəbdən onların 
rüşeymləri endospermlə əhatə olunur.
 Birləpəli bitkilər. Buğda, çovdar, soğan, zanbaq kimi birləpəli  bit-
kilərin rüşeymində ehtiyat qida maddəsi olmur. Ehtiyat qida mad-
· Birləpəli bitkilərdə toxumun quruluşu necədir?
2
Laboratoriya işi. Buğdanın 
dənmeyvəsinin quruluşu.
Təchizat: lupa, iynələr, quru 
və suda bir neçə gün isladılaraq 
şişmiş buğda toxumları.
Hazırlıq: buğdanın 
dənmeyvəsini bir neçə gün 
əvvəldən suya qoyun və isladın.
İşin gedişi:
· Buğdanın suda isladılmış və 
quru dənmeyvəsini nəzərdən 
keçirin və onun xaricdən  
meyvəyanlığı ilə örtüldüyünü 
müşahidə edin.
· İslanmış buğdanın dənmeyvə-
sini  uzununa kəsin. Onun to-
xumunun əsas hissəsinin ehti-
yat qida maddəsi toplanan en-
dospermdən ibarət olduğuna 
diqqət yetirin və lupa ilə buğ-
da rüşeyminə baxın. Rüşeymin 
endospermə sıx söykənmiş yal-
nız bir ləpə yarpağının oldu-
ğunu müşahidə edin.
də toplanır. Toxum cücərərkən en-
dospermdə olan ehtiyat qida mad-
dələri  ləpə  yarpağı  vasitəsilə  rü-
şeymə daxil olur. 
dəsi toxumun yalnız endospermin-
Sxemi (a, b) dəftərinizə çəkin və sual işarəsi olan yerlərə verilən sözlərdən 
uyğun olanları seçib yazın.
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
nii zz
O
Oy
yr
r e e n
nd
diik
kll e e r
riin
niizzi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
Rüşeym  kökcüyü.  Endosperm.  Rüşeym  gövdəciyi.  Dişicik.  Rüşeym  tu-
murcuğu. Yumurtalıq. Ləpə yarpağı. Yumurtacıq. Ləpə yarpaqları.
__ toxum qabığı, ehtiyat qida maddəsi və __ 
ibarətdir. Toxumunda ləpələrin sayına görə 
bitkilər __ və __ bölünür. 
1. Lobya
2. Buğda
4. Qaymaqçiçəyi
Bitkinin adı
Rüşeymdə ləpə 
yarpaqcıqlarının sayı
Bitki hansı sinfə aiddir?
2
?
1
2
?
?
?
?
3. Soğan
2.  Şəkildə noxud 
toxumunun 
hansı hissələri 
göstərilmişdir? 
Noxud toxumunun 
quruluşu
1. __
2. __
3. __
4. __
5. __
Açar sözl e r
Toxum
Rüşeym 
Birləpəli
İkiləpəli
1. Cədvəli dəftərinizə çəkin və  sual işarəsi əvəzinə buraxılmış
 əlamətləri yazın:
a 
b
 Buğdanın dənmeyvəsinin  quruluşu
 
     
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU /
Bitkilərin generativ orqanları
2
2
Xarici görünüşü
Meyvəyan-
lığına birləşmiş
toxum qabığı
Endosperm
Ləpə yarpağı
Rüşeym 
tumurcuğu
Rüşeym 
gövdəciyi
Rüşeym 
kökcüyü
Rüşeym 
Meyvəyanlığı 
və toxum qabığı
Buğdanın dənmeyvəsi
?
?
?
?
Rüşeym
Endosperm
Toxum qabığı
?
?
?
?
Rüşeym
Lobya toxumu
1
2
3
4
5

83
82
27. 
Meyvə 
İki dost mübahisə edirdi. Onlardan biri deyirdi ki, kartofun gövdə 
yumrusu onun meyvəsidir. Digəri isə onunla razılaşmayaraq   kar-
tofun meyvələrinin torpaqda əmələ gəlmədiyini söyləyirdi. 
1
Meyvələrin quruluşu. 
lərin) generativ orqanı olub meyvəyanlığı və toxumdan ibarət olur. 
Meyvəyanlığı dişiciyin yumurtalığından  yaranır. O, toxumu quru-
maqdan qoruyur və toxumun yayılmasını təmin edir. 
Yalançı meyvə. Bəzən meyvənin yaranmasında yumurtalıqla bə-
rabər, çiçəyin digər hissələri, məsələn, çiçək yatağı da iştirak edir. 
Meyvə örtülütoxumluların (çiçəkli bitki-
· Onların hansı haqlıdır? 
· Meyvə nədən əmələ gəlir?
Çəyirdək meyvə. 
lığı və bərk çəyirdəyi olan meyvələr 
çəyirdək  meyvə  adlanır.  Bu  meyvə-
lərdə  meyvəyanlığının  daxili  qatı 
daşlaşmış  olur.  Çəyirdək  meyvələr 
birçəyirdəkli  və  ya  çoxçəyirdəkli 
olur.  Birçəyirdəkli  meyvələrə  ərik, 
şaftalı, albalı, gavalı, çoxçəyirdəkli 
meyvələrə  isə  moruq 
  böyürtkən     
aiddir.
Giləmeyvə.  Meyvəyanlığı  şirəli 
olub  xaricdən  nazik  dəriciklə  örtü-
lür və meyvə içərisində çoxlu toxu-
mu  olur.  Giləmeyvələrə üzüm,    po-
midor,  badımcan,  bibər,  quşüzümü   
və s. meyvələr aiddir.
Birtoxumlu
  Bu 
meyvələrin toxum qabığı nazik olur. 
Meyvəyanlığı  toxum  cücərərkən 
dağılır.
Fındıqmeyvə (qozmeyvə). Meyvə-
yanlığı bərk və oduncaqlaşmış olur. 
Toxumları sərbəst yerləşir. Bunlara   
fındıq, badam, püstə və s. aiddir.
Toxumçameyvə.  Günəbaxan,  ast-
ra,  georgində  rast  gəlinir.  Meyvəsi 
qurudur.  Meyvəyanlığı  toxuma  bi-
tişmir.  Meyvəyanlığının  daxili  qatı 
dəricik formasındadır.
Dənmeyvə.  Pərdəşəkilli  meyvə-
yanlığı toxum qabığına bitişir. Dən-
meyvəyə  buğda,  arpa,  qarğıdalını 
misal göstərmək olar.
Fındıqça. Fındıqmeyvəyə bənzər-
dir, lakin kiçik olması ilə fərqlənir. 
Çiyələk, qızılgül, itburnu və qaytar-
mada belə meyvələr olur.
Şirəli meyvəyan-
  quru  meyvələr.
və
Çəyirdək meyvənin quruluşu
 
     
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU /
Bitkilərin generativ orqanları
Toxum
Meyvəyanlığın 
xarici qatı
Meyvəyanlığın orta 
(lətli) qatı
Meyvəyanlığın daxili 
(daşlaşmış) qatı
Belə meyvələrə yalançı meyvə deyilir. Qarpız, yemiş, boranı, çiyə-
lək, alma, armud, əzgil və bu kimi meyvələr yalançı meyvələrdir.
Meyvələrin təsnifatı. Meyvəyanlığına görə şirəli və quru meyvə-
ləri ayırırlar. Belə meyvələrdə müxtəlif sayda toxum ola bilər. Əgər 
Giləmeyvə
Dənmeyvə
2
2
· Bitkiyə meyvə nə üçün lazımdır?
· Hansı bitkilərdə meyvə olur?
Toxumçameyvə
meyvədə  bir  toxum  olarsa,  o,  birtoxumlu,  çoxlu  miqdarda  toxum 
olarsa, çoxtoxumlu meyvə adlanır.
Şirəli meyvələr. Şirəli meyvələrin yetişmiş meyvəyanlığının ləti 
şirəli olur. 
Şəkildə təsvir olunanlar arasında meyvələri seçin
Fındıqça
Çəyirdək meyvə
Fındıqmeyvə

83
82
27. 
Meyvə 
İki dost mübahisə edirdi. Onlardan biri deyirdi ki, kartofun gövdə 
yumrusu onun meyvəsidir. Digəri isə onunla razılaşmayaraq   kar-
tofun meyvələrinin torpaqda əmələ gəlmədiyini söyləyirdi. 
1
Meyvələrin quruluşu. 
lərin) generativ orqanı olub meyvəyanlığı və toxumdan ibarət olur. 
Meyvəyanlığı dişiciyin yumurtalığından  yaranır. O, toxumu quru-
maqdan qoruyur və toxumun yayılmasını təmin edir. 
Yalançı meyvə. Bəzən meyvənin yaranmasında yumurtalıqla bə-
rabər, çiçəyin digər hissələri, məsələn, çiçək yatağı da iştirak edir. 
Meyvə örtülütoxumluların (çiçəkli bitki-
· Onların hansı haqlıdır? 
· Meyvə nədən əmələ gəlir?
Çəyirdək meyvə. 
lığı və bərk çəyirdəyi olan meyvələr 
çəyirdək  meyvə  adlanır.  Bu  meyvə-
lərdə  meyvəyanlığının  daxili  qatı 
daşlaşmış  olur.  Çəyirdək  meyvələr 
birçəyirdəkli  və  ya  çoxçəyirdəkli 
olur.  Birçəyirdəkli  meyvələrə  ərik, 
şaftalı, albalı, gavalı, çoxçəyirdəkli 
meyvələrə  isə  moruq 
  böyürtkən     
aiddir.
Giləmeyvə.  Meyvəyanlığı  şirəli 
olub  xaricdən  nazik  dəriciklə  örtü-
lür və meyvə içərisində çoxlu toxu-
mu  olur.  Giləmeyvələrə üzüm,    po-
midor,  badımcan,  bibər,  quşüzümü   
və s. meyvələr aiddir.
Birtoxumlu
  Bu 
meyvələrin toxum qabığı nazik olur. 
Meyvəyanlığı  toxum  cücərərkən 
dağılır.
Fındıqmeyvə (qozmeyvə). Meyvə-
yanlığı bərk və oduncaqlaşmış olur. 
Toxumları sərbəst yerləşir. Bunlara   
fındıq, badam, püstə və s. aiddir.
Toxumçameyvə.  Günəbaxan,  ast-
ra,  georgində  rast  gəlinir.  Meyvəsi 
qurudur.  Meyvəyanlığı  toxuma  bi-
tişmir.  Meyvəyanlığının  daxili  qatı 
dəricik formasındadır.
Dənmeyvə.  Pərdəşəkilli  meyvə-
yanlığı toxum qabığına bitişir. Dən-
meyvəyə  buğda,  arpa,  qarğıdalını 
misal göstərmək olar.
Fındıqça. Fındıqmeyvəyə bənzər-
dir, lakin kiçik olması ilə fərqlənir. 
Çiyələk, qızılgül, itburnu və qaytar-
mada belə meyvələr olur.
Şirəli meyvəyan-
  quru  meyvələr.
və
Çəyirdək meyvənin quruluşu
 
     
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU /
Bitkilərin generativ orqanları
Toxum
Meyvəyanlığın 
xarici qatı
Meyvəyanlığın orta 
(lətli) qatı
Meyvəyanlığın daxili 
(daşlaşmış) qatı
Belə meyvələrə yalançı meyvə deyilir. Qarpız, yemiş, boranı, çiyə-
lək, alma, armud, əzgil və bu kimi meyvələr yalançı meyvələrdir.
Meyvələrin təsnifatı. Meyvəyanlığına görə şirəli və quru meyvə-
ləri ayırırlar. Belə meyvələrdə müxtəlif sayda toxum ola bilər. Əgər 
Giləmeyvə
Dənmeyvə
2
2
· Bitkiyə meyvə nə üçün lazımdır?
· Hansı bitkilərdə meyvə olur?
Toxumçameyvə
meyvədə  bir  toxum  olarsa,  o,  birtoxumlu,  çoxlu  miqdarda  toxum 
olarsa, çoxtoxumlu meyvə adlanır.
Şirəli meyvələr. Şirəli meyvələrin yetişmiş meyvəyanlığının ləti 
şirəli olur. 
Şəkildə təsvir olunanlar arasında meyvələri seçin
Fındıqça
Çəyirdək meyvə
Fındıqmeyvə

Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
Verilən bitki adlarına müvafiq olaraq  cədvəli tamamlayın:
Bitkinin adı 
Meyvənin tipi
Birtoxumlu, yaxud çoxtoxumlu 
1. Cümlələrdə səhv fikirləri düzəldin.
a)  Qarağatın meyvəsi çəyirdək meyvələrə aiddir.
b)  Gavalı  şirəli, çoxtoxumlu yalançı meyvədir.
c)  Noxudun meyvəsi quru buynuzmeyvədir.
2.  Hər sətirdə “artıq” sözü qeyd edin. Seçiminizi əsaslandırın.
a)  Çəyirdək meyvə, qutucuq, giləmeyvə
b)  Quşüzümü, şaftalı, pomidor, üzüm
c)  Buynuzmeyvə, dənmeyvə, toxumçameyvə, qozmeyvə
3. Diaqramın A– B və C – D hissələrində oxşar və fərqli cəhətləri 
müqayisə edin.
qarağat, fındıq, noxud, pomidor, günəbaxan
A
B
C
Açar sözl e r
Birtoxumlu meyvə
Çoxtoxumlu meyvə
Şirəli meyvə
Quru meyvə
Toxum
Meyvəyanlığı
Meyvə örtülütoxumluların generativ
 orqanı olub __ və __ ibarətdir. Meyvələr 
meyvəyanlığına görə __ və __, toxumun sayına 
görə isə __ və ya __ olur. 
85
84
 
     
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU /
Bitkilərin generativ orqanları
D
2
2
Paxlameyvə.  Meyvəyanlığı  iki  taycıqdan  ibarətdir.  Toxumları 
taycıqlardakı yuvalarda yerləşir. Paxlameyvə yetişdikdə taycıqlar 
quruyaraq burulur və toxumlarını tullayır. Noxud, lobya, soya, aka-
siyanın meyvələri paxlameyvədir.
Çoxtoxumlu quru meyvələr. Meyvəyanlığı əksər hallarda açılan 
olur.  Onların  toxumunda  xarici  təsirlərdən  qorunmaq  üçün  qabıq 
qalın olur.
Paxlameyvə
Buynuzmeyvə
Qutucuqmeyvə
Qutucuqmeyvə.  Toxumları  yetişdikdən  sonra  qutucuq  üzərində 
olan dəliklərdən və ya yarıqlardan tökülür. Qutucuqmeyvələr pam-
bıqda, lalədə, xaşxaşda, tütündə, bənövşədə rast gəlinir.
Buynuzmeyvə. Meyvələri paxlameyvədə olduğu kimi iki taycıq-
dan ibarətdir. Lakin bunlarda toxumlar arakəsmə üzərində yerlə-
şir.  Belə  meyvələrə  kələm,  turp,  vəzərək,  şalğam  misal  göstərilə 
bilər.