Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin
Yüklə 7,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
______________Milli Kitabxana_____________
234
100, 300 ton olduğunu nəzərə alsaq, onların yaradılmasında külli miqdarda insan qüvvəsinin sərf edildiyi aydın olar. Ona görə də onların icma abidələri olduğu və ictimai xüsusiyyət daşıdığı güman edilir. Meqalitik abidələr daş dövrünün sonunda meydana çıxmış, tunc dövründə isə daha çox yayılmış memarlıq nümunələridir. Menhirlər şaquli olaraq yerə basdırılmış daşlara deyilir. Menhir fransız sözü olub, (men-daş, hir-uzun) uzun daş mənasında işlənir. Azərbaycanda çoban daşı adı ilə məşhur olan belə abidələrə dağ və dağətəyi zonalarında rast gəlmək olur. Onların hündürlüyü əksər hallarda bir metr və bəzən də daha çox olur. Menhirlərə ancaq qəbiristanlıqda təsadüf edilir. Arxeoloqlar müəyyən etmişlər ki, menhirlər tunc dövründən sonra öz əhəmiyyətini itirmiş tarixi abidələrdir. Qədim qəbiristanlıqlarda cərgələrlə düzülmüş bu şaquli, yonulmamış daşlar ölülər kultu ilə əlaqədar olmuşdur. Belə güman edilir ki, hər daş ölən adamı təmsil edərək onu bu dünyada guya əbədi olaraq yaşadacaqmış. Göründüyü kimi, menhirlər ilk insan heykəlləridir, xatirə səciyyəli abidələrdir. Maraqlıdır ki, tədqiqatçılar belə daşlar arasında, ibtidai şəkildə olsa da, kişi və qadın heykəllərinə rast gəlmişlər. Qədim Azərbaycanda uzun zaman istehsal alətlərinin sabitliyi, ictimai formasiyaların dəyişməməyi nəticəsində əmələ gəlmiş konservatizm, köhnəliyə, keçmişə pərəstiş əhval-ruhiyyəsi qüvvətli şəkil alır və ibtidai insanların mənəvi aləminə, şüuruna, ideologiyasına təsir edirdi. Bunun nəticəsində ortaya çıxmış atalar kutu ibtidai icma, qəbilə ağsaqqallarına, başçılarına qarşı daimi hörmət və pərəstişi qanuniləşdirmişdi. Ağsaqqallara sözsüz tabelik və pərəstiş onlar öləndən sonra da davam edirdi. Tez-tez onların qəbrinə yemək qoymaq, çətin günlərdə məsləhət almaq üçün onların qəbrinə müraciət etmək atalar kultunun, əcdad kultunun nəticəsi idi. Odur ki, qədim insanlar qəbiristanlıqdakı menhirlərin altında dəfn edilmiş babaların köməyinə inanır, torpağın münbitliyi, yağışın çoxluğu, məhsulun bolluğu işində onların iradəsinin həlledici roluna etiqad edirdilər. Bu etiqad ikinci bir əqidəni - ölülər kultunu yaratmış oldu. Ənənəvi olaraq davam etmiş bu ideologiyanın, konservatizmin təsirinin nəticəsidir ki, |