Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 237

abidələrdir. Kromlex fransızca krom (çevrə) və lex (daş) 

sözlərinin birləşməsindən alınmışdır. Onlar bir çevrə və yaxud bir 

neçə konsentrik çevrələr formasında olur. Belə abidələrin 

hündürlüyü 6-7 metr, diametri isə 100 metrə  qədərdir. Bəzən 

kromlexlərin ortasında dolmen və yaxud menhir də olur. 

Kromlexlərin yanında menhirlər sırasına da rast gəlmək olur. 

Kromlexlərin sahəsi qazılarkən qəbirlər, daş baltalar, gil qablar, əl 

dəyirmanı daşı və s. tapılır. Belə abidələr Asiya, Amerika, Avropa 

və Zaqafqaziyada aşkar edilmişdir. Güman edilir ki, kromlexlər 

dəfn mərasimlərinin icra edilməsi və yaxud dini ayinlərin 

keçirilməsi üçün icma tərəfindən qurulmuş abidələrdir. Onların 

günəş kultu ilə  əlaqədar olması  və günəş  məbədi vəzifəsini 

daşıması haqqında da nəzəriyyə mövcuddur. Kromlexlərin çevrə 

formasında olması, görünür, onların günəş kultu ilə olan 

yaxınlığından irəli gəlmişdir. 

Kromlexlərə Azərbaycan  ərazisində  də  təsadüf edilir. 

Qobustanın «Böyükdaş» adlanan hissəsində qayalıqların ətəyində 

nisbətən düzənlik sahədə diametri 21 m olan belə bir abidə 

mövcuddur. Onun mərkəzində  tək daş,  ətrafında isə çevrə boyu 

daşlar qoyulmuşdur. Hələlik bu abidənin daxilində  və  ətrafında 

arxeoloji qazıntı  işləri aparılmadığından onun haqqında  ətraflı 

danışmaq mümkün deyil, Belə kromlexlər Abşeronda,  Şüvəlan 

kəndinin kənarında, «Ağ daş» deyilən yerdə daha çox tikilmişdir. 

Bir-birinə yaxın məsafədə qurulmuş bu kromlexlərin daşları üzə-

rində müxtəlif ayinlərlə  əlaqədar olan cızma üsulu ilə  çəkilmiş 

heyvan və insan rəsmləri vardır.  

Siklopik tikintilər Azərbaycanda daha geniş miqyasda 

yayılmış meqalitik abidələrdir. Belə abidələr qədim Yunanıstanda 

da çox olmuş və yunan əsa-tirləri ilə əlaqələndirilmişdir; guya bu 

əzəmətli tikintilər siklop adlanan nəhəng və  təkgöz (təpəgöz) 

insanlar tərəfindən yaradılmışdır. Elə buna görə  də  həmin 

tikintilər siklopik tikintilər adlanır. Siklopik tikintilər inşaat 

məhlulu işlədilmədən çox böyük daşlardan  əmələ  gəlmişdir. 

Daşların uzunluğu bəzən 2 metrə qədər olur. 

Siklopik tikintilərə dünyanın hər yerində, o cümlədən 

Zaqafqaziyada, Krımda, Tacikistan və Sibirdə rast gəlmək olar. 

---