Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 233

minillikdən) başlamağa imkan verdiyi üçün dünyəvi  əhəmiyyətə 

malik tarixi abidələrdir. 

Azərbaycanın coğrafi mövqeyi və  təbii zənginlikləri 

memarlığın təşəkkülünə  və inkişafına müsbət təsir göstərmiş 

amillərdəndir. Ölkədə müxtəlif növ inşaat materiallarının, 

cürbəcür daşların və ağacların, gil, əhəng və gəcin bolluğu tikinti 

işləri üçün şərait yaratmışdır. 

Mağaralar. Azərbaycan  ərazisində tapılmış mağaralar  ən 

ibtidai və  ən qədim insan məskənləri kimi qiymətlidir. Belə 

abidələrə misal olaraq, Qazax rayonunda Aveydağda tapılmış iki 

mağaranı  və Fizuli şəhərinin yaxınlığındakı Azıx mağarasını 

göstərmək olar. 215-220 m uzunluğunda olan Azıx mağarası 

Azərbaycan  ərazisində  ən böyük mağaradır. Onun böyük 

otaqlarında çoxlu qaya rəfləri vardır ki, bunlardan bəzilərinin 

altında 100-150 adam yerləşər. Bu əzəmətli mağaranın divarlarını 

çoxlu təbii stalaktit formalar bəzəyir ki, bunlardan sonralar orta 

əsr memarlığımızda da geniş surətdə istifadə edilmişdir. 

Qobustanın «Böyükdaş» deyilən hissəsində  də mağaralar 

vardır. Burada təbii mağaralarla yanaşı, qayaların irəliyə doğru 

uzanmış  çıxıntılarının  əmələ  gətirdiyi süni mağaralar da 

tapılmışdır. Bu tipli mağaraların qara dam yaşayış evlərinin  ən 

ibtidai forması olduğu güman edilir. 

Daş dövrü üçün xarakterik olan təbii və süni mağaralar 

Gəncəçay  ətrafında, Qubadlı, Zəngilan, Qonaqkənd, Zuvand, 

Mərəzə və başqa yerlərdə aşkar edilmişdir.  

Meqalitik abidələr. Yunanca meqa - böyük, litos - daş 

deməkdir. Ona görə də böyük qaya parçalarından qurulmuş qədim 

abidələrə meqalitik abidələr deyilir. Meqalitik abidələrin bir çox 

növləri vardır. Onlardan menhirləri, dolmenləri, kromlexləri, daş 

qutuları, daş xiyabanları, qalereyaları göstərmək olar. Bəzən 

siklopik tikintiləri də meqalitik abidələrə aid edirlər. 

Meqalitik abidələr Avropanın bir çox ölkələrində və Krımda 

aşkar edilmişdir. Qafqaz ərazisində  də meqalitik abidələrin 

müxtəlif tipləri tapılmışdır. Belə abidələr Azərbaycan  ərazisində 

də çox yayılmışdır.  Əksər hallarda onlar dəfn kultu ilə  əlaqədar 

olaraq yaradılmışdır. Belə nəhəng abidələrin daşlarının ağırlığı 40, 

---