Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 241

Süni mağaralardan yarandığı güman edilən qaradamların 

Azərbaycanda yayılması tunc dövrünə təsadüf edir. Çiy kərpicdən 

tikilmiş belə binalar Mingəçevirdə tapılmışdır. Onların 3500-4000 

illik qədim bir tarixi vardır. 

Qaradam tipli yaşayış evlərinin qalıqlarına indi də rast 

gəlmək olar. Onların qaradam adlanması güman ki, evin içərisinin 

qaranlıq olması ilə əlaqədardır. Belə evlərdə xarici mühitlə əlaqə 

ancaq qapı və baca vasitəsi ilə yaradılırdı. Evlər bir qayda olaraq 

yoxuşa söykəndiyindən xaricə pəncərə açmaq mümkün olmurdu. 

Bu tip evlərin tikilməsində yerin relyefindən istifadə edilməsi, 

onların təpələrə söykədilməsi mənzilin yayda sərin, qış-da isə isti 

olmasına kömək etmişdir. Qaradamın təpə şəkilli damından aşağı 

axan yağış sularının evə tökülməməyi üçün qapının üstündə 

xüsusi örtük qoyulurdu. 

Tunc dövründə, eramızdan iki min il əvvəl Azərbaycanda 

çiy kərpicin geniş yayılmış inşaat materialı kimi işlədilməsini 

göstərən tikintilər də tapılmışdır. Ağdamın «Üzərliktəpə» deyilən 

yerindən qazılıb çıxarılmış tikintinin qalıqlarını buna misal 

göstərmək olar. Onun 20 metrə qədər uzanan enli divarları vaxtilə 

buranın yaşayış yeri olduğunu göstərir. Divarların çiy kərpiclə 

tikilməsində məhluldan istifadə edilmişdir. 

Şimali Azərbaycanda olan qədim tikintiləri öyrənmək üçün 

yaşayış binalarının tikinti qalıqlarından  əlavə qaya təsvirlərinə, 

müxtəlif tipli modellərə də müraciət etmək lazımdır. Bu cəhətdən 

Mingəçevirdən tapılmış tunc dövrünün araba modelləri 

səciyyəvidir. həmin modellərdə o dövrün yaşayış binalarının bir 

çox əsas xüsusiyyətləri əks olunmuşdur. Bu modellərdən görünür 

ki, ikitəkərli arabaları quraşdırarkən insanlar yaşadıqları evlərin 

xüsusiyyətlərini nəzərə almışlar. 

Mingəçevir araba modellərinin quruluşu,  əksəriyyətlə, 

konus şəklində olub, alaçıqları xatırladır. Onların aşağı hissəsində 

qapısı, yuxarısında isə baca kimi istifadə olunan sivri formalı 

damı vardır. Gildən hazırlanmış belə araba modellərinin xarici 

səthi dairəvi cızma xətlərlə bəzədilmişdir. 

Daha sonrakı Midiya dövləti dövründə (e. ə. VII-VI əsrlər) 

Cənubi Azərbaycanda nəhəng və  bəzəkli müdafiə tikintiləri ilə 

---