Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin
Yüklə 7,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
______________Milli Kitabxana_____________
245
(kölgə) formasındadır. Bu rəsm üsulu da dövrün məhsulu idi. Burada ibtidai insanların müvəffəqiyyətli ovdan sonra şadlanaraq rəqs etmələri, yaxud təbiət qüvvələri ilə mübarizədə qalib çıxmış adamların sevinci və məşəl ətrafında hərlənmələri təsvir edilmişdir. Belə rəsmlərdə insanlar bir-birindən fərqlənmir. «Yallı» tipli qrup rəqsləri daş dövründə heç bir dini səciyyə daşımırdı. Lakin sonrakı dövrlərdə qəbilə dini ayinlərində bu rəqslərdən geniş surətdə istifadə edilmişdir. Bəzi alimlər daş dövrünün petroqliflərini incəsənətlə heç bir əlaqəsi olmayan dini səciyyəli sehrkar magiya rəsmləri kimi qələmə verməyə çalışırlar. Onlar bu təsvirlərdə incəsənət üçün mühüm xüsusiyyət olan hissi emosional keyfiyyətlərin olmamağını əsas dəlil kimi irəli sürürlər ki, bu da tamamilə yanlış fikirdir. Bu qaya təsvirlərinə əsasən biz daş dövrün adamlarının idrak proseslərini öyrənir, cəmiyyətin məhsuldar qüvvələri ilə tanış olur, insanların geyimləri, silahları və s. haqqında məlumat toplayırıq. Demək, bu rəsmlər obyektiv varlığı müəyyən dərəcədə əks etdirir və beləliklə də, incəsənətin ictimai vəzifələrini yerinə yetirir. İbtidai insanların rəsmlərində emosional xüsusiyyətlər axtarmaq yersizdir. Çünki kontur xətli təsvirlərdən hissi keyfiyyətlər tələb etmək olmaz. Belə təsvirlərdə biz insanların sevincini, kədərini və s. emosional keyfiyyətlərini görməsək də, təsəvvür edirik. İbtidai sənət əsərlərində konkretlikdən uzaq, ümumi və mücərrəd xüsusiyyətlərə malik insan surətləri yaradılırdı. Burada kişi rəsmləri təxminən bir-birini təkrar edirdi. Bu cəhət heyvan təsvirlərində də öz əksini tapır. Daş dövrünün rəssamından təsvirlərdə surətin konkret xüsusiyyətlərini ifadə etmək bacarığını gözləmək olmazdı. Yuxarıdakıları nöqsan hesab edərək qədim təsvirlərin incəsənətdən uzaq olduğunu iddia etmək düzgün deyil. Nəzərə almaq lazımdır ki, qaya təsvirləri keçmişdəki konkret varlıqların xətti obrazı kimi müasirlərimizin diqqətini cəlb edir. Həcmlərin konturlu xətlərlə ifadə edilməsi, heyvanların dinamik vəziyyətdə verilməsi və s. xüsusiyyətlər, söz yox ki, ibtidai insanlarda bədii təfəkkürün fəaliyyəti ilə əlaqədar olmuşdur. |