Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 116

III Ur sülaləsi dövründə  xırda istehsalçılar arasında 

müflisləşmə genişləndi. Yoxsullar öz övladlarını köləliyə satmağa 

məcbur olurdular. Bunun nəticəsində borc köləliyi meydana gəldi. 

Artıq yerli əhali kölə halına salınırdı.  Şulginin hakimiyyəti 

illərindəki məhkəmə  sənədindən görünür ki, bir sıra hallarda 

qullar öz köləlik mənşəyini danırdılar. Sənədlərdə Ahuma adlı bir 

qulun məhkəmə məsələsi təsvir olunur: ağası vəfat etdikdən sonra 

əmlak bölgüsü zamanı Ahuma elan edir ki, «Mən qul deyiləm». 

Məhkəmə şahidlər vasitəsilə onun qul olduğunu təsdiq edir. Lakin 

bir müddət keçəndən sonra Ahuma yenidən elan edir: «Mən qul 

deyiləm». Məhkəmə əvvəlki hökmü qüvvədə saxlayır. Maraqlıdır 

ki, Ahumanın qardaşı  məhkəmədə istintaqa cəlb olunmuş  şahid 

sifəti ilə  çıxış edirdi, deməli, onun qardaşı azad adam olmuşdu. 

Yəqin ki, Ahuma ailə  tərəfindən vaxtilə köləliyə satılmışdı. 

Sənədlərdən görünür ki, qul ilə ağa arasında mübahisə 15 il davam 

etmişdi. 300 il sonra Hammurapi qanunları (282) belə hallarda 

ağır cəza tətbiq edirdi: öz ağasından imtina edən qulun qulağı 

kəsilirdi.  Şu-Suenin hakimiyyəti dövrünə aid sənəddə Pana adlı 

qadının məsələsi əks olunmuşdu. Papa elan edir ki, «nə o, nə də 

onun qızı kölə deyillər». Məhkəmə müəyyənləşdirir ki, Pana və 

onun qızı ərinin cinayətinə görə köləliyə verilmişlər. 

III Ur sülaləsi dövründə azad adamların müflisləşməsi 

nəticəsində köləliyə düşməsi prosesi güclənmişdi. Bu zaman 

qulların sayı çox olduğundan, bir qulun qiyməti 9-10 şekel idi. 

Hər bir azad icmaçı, sənətkar ailəsində bir neçə qul vardı. Adətən 

fərdi təsərrüfatda işləyən qullara ailə  və  əmlak saxlamağa icazə 

verilirdi. Onlar müəyyən ödəmə verib azadlığa çıxa bilərdilər. Qul 

ağasından məhkəməyə şikayət edə bilərdi. Qulu bəzən şahid sifəti 

ilə  dəvət edirdilər. Qullar alınıb-satılırdı. Ailə icmaçılarının 

müflisləşməsi övladların köləliyə satılmasına şərait yaradırdı. 

Məbəd və hökmdar təsərrüfatında işləyən qulların vəziyyəti 

ağır idi. Hökmdar (dövlət) təsərrüfatında işləyən kişi qullar 

«quruş», qadın qullar «nqeme» adlanırdı. Dövlət təsərrüfatında 

işləyən qullar xüsusi düşərgədə yaşayır, gündəlik azuqə alırdılar. 

Kişi qullarla 1.5 litr, qadın qullara 0,75 litr gündəlik arpa payı, 3-4 

litr bir aylıq bitki (küncüt) yağı və günə 1.5 kq  hesabından birillik 

---