Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 274

incəsənəti bu dövrdə dönüş  mərhələsi keçirib dini əqidələrdən 

uzaqlaşır və dünyəvi ideyalarla sıx surətdə bağlanır. 

Alban dövründə  zərgərlik sənəti iki inkişaf mərhələsi 

keçmişdir. Birinci mərhələ e. ə. IV-I əsrlərini, ikinci mərhələ isə I-

VII əsrləri əhatə edir. 

Birinci mərhələdə Mingəçevirin və Yaloylutəpənin qədim 

zərgərləri tərəfindən üzüklər, sırğalar, baş  bəzəkləri (cütqabağı), 

qol bilərzikləri, arpa şəkilli qızıl muncuqlar və s. hazırlanmışdır. 

Bu bəzək məmulatının  əksəriyyəti alban dövründən də  əvvəl 

qədim azərbaycanlıların məişətində  işlənmiş  və  ənənəvi olaraq 

sonrakı dövrlərdə davam etdirilmişdir. 

Birinci mərhələdə  bəzəklərin  əksəriyyəti dini səciyyə 

daşıyırdı. Bu baxımdan qızıl sırğalar və bilərziklər birinci mərhələ 

üçün səciyyəvi sayılan əşyalardır. 

Sırğaların asma hissəsi hansı formada olursa-olsun 

halqalarının ucları, bir qayda olaraq, ilan başını təmsil etməli idi. 

Bu, birinci mərhələdə ilan kultunun çox qüvvətli olmasından, 

hətta bəzəklərə də öz təsirini göstərməsindən irəli gəlirdi. 

Bir sıra qızıl və gümüş  sırğalar da vardır ki, onların asma 

hissəsi dənlərdən tərtib edilmiş  bərabərtərəfli üçbucaqlar 

şəklindədir. Belə sırğalardakı dənlər taxılı, digər dənli bitkiləri və 

üzümü təmsil edir. Demək, bu tip bəzək  şeyləri bərəkət, 

məhsuldarlıq kultuna həsr edilmişdir. Yaloylutəpənin aypara 

şəkilli qızıl sırğalarının aşağı hissəsində  də üç dən yerləşdirilir. 

Görünür ki, bunlar da bərəkət kultu ilə əlaqədar olmuşdur. 

Qol bilərzikləri tuncdan və gümüşdən düzəldilirdi. Onların 

ucları ilan və qoyun başları formasında tökmə üsulu ilə 

hazırlanırdı. Güman etmək olar ki, ölüləri axirət dünyasına 

göndərmək ayinində ilan başlı qol bilərziklərindən də istifadə 

edilmişdir. İbtidai insanların etiqadına görə, qolunda belə bilərzik 

olan ölülər axirət dünyasında bədxah ruhların  əzabından xilas 

olurlar. 

Qol bilərziyində qoyun başının olması totemizmin 

əlamətidir. O vaxtlar hər qəbilənin bir totemi-himayəkar heyvanı 

vardı. Belə totemlərin surətlərini özləri ilə boyunlarında, 

qollarında gəzdirən qədim insanlar elə zənn edirdilər ki, artıq hər 

---