Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 282

180 x 200 sm ölçüdə olan dünya şöhrətli bu xalının 

üzərindəki naxışların, at və maralların, ortadakı  çərçivədə 24 

xananın anlamı bir çox alimin tədqiqat mövzusuna çevrilmişdir. 

Əksər tədqiqatçılar burada verilən simvolların saqa (skit) sənət 

əsərlərindəki “heyvan üslubu” ilə üst-üstə düşən və ayrılan 

cəhətlərinə  də toxunmuşlar. 1960-cı illərdən  şüşə arxasında 

saxlanan bu xalının toxunma üsulu haqqında da müxtəlif fikirlər 

vardır: bəziləri onu ilməkli, bəziləri də bukle (dolama, sarma, lülə) 

üsulu ilə toxunduğunu qeyd etmişlər. 

Başqa-başqa ölkələrdə yaşayan bir neçə alim Pazırıqda 

ortaya çıxan xalının Türkmənistan, Azərbaycan və Anadoluda 

geniş yayılmış  oğuz (türkmən) xalıları ilə eyni tipdə olması 

haqqında bir bir-birindən xəbərsiz olaraq, eyni qənaətə gəlmişlər. 

Bu xalı ilə türkmən xalıları arasındakı tipoloji yaxınlıqla bərabər, 

istifadə olunmuş toxuma üsulları, eyni naxışlar, eyni boya (rəng) 

çalarları vardır. 

Xalçanın tapıldığı kurqanda saqa elbəyi (hökmdarı) 

basdırıldığı fikri irəli sürülmüş  və bu bunu əksər tədqiqatçılar 

qəbul etmişlər, belə ki, kurqanın möhtəşəmliyi, oradakı əşyaların 

zənginliyi və xalçanın üzərindəki simvollar da həmin fikri 

təsdiqləyir. Kurqanın aid olduğu tarixdə (m.ö. V əsr) heyvandar, 

yarımköçəri saqa boyları Azov dənizindən Altaya qədər olan 

ərazilərdə müxtəlif dövlətlər qurmuşdular. Bu durum şərq və qərb 

qollara ayrılan hunlar və sonralar Göy-Türk xaqanlığı çağlarında 

da davam etmişdir. 

Quzey Qafqazdan m.ö. VII əsrin əvvəllərində Azərbaycana 

qayıdan saqa boyları indiki Ermənistanı da içinə alan və 

Dərbənddən Urmu gölünə  qədər uzanan bir ərazidə, qədim 

Azərbaycanda çox qüdrətli bir dövlət qurmuşlar. Antik çağ 

yazarları burada oturan Saqa elbəylərinin qonşu ölkələrdən bac-

xərac, vergi aldığını və bəzən uzaq ellərə yürüş etdiklərini, hətta 

Misirə  qədər getdiklərini yazmışlar. Buradakı saqa elbəylərindən 

biri də haqqında əfsanələr yaranmış məşhur Əfrasiyab (Tunqa Alp 

Ər) idi. Urmu gölü yaxınlığında öldürülən bu türk başbuğunun yas 

törənində yazılmış “Tunqa Alp Ər öldümü?” misrası ilə başlanan 

ağıtı XI əsrdə M. Kaşğari yazdığı “Türk dillərinin lüğəti” 

---