Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 283

kitabında yad etmişdir. 

Sonralar qonşu Urartu və Manna dövləti ilə birlikdə Saqa 

---

______________Milli Kitabxana_____________ 

 284

dövləti də süqut etmiş,  əraziləri Mada (Midiya) dövlətinin 

tərkibinə qatılmışdır. Son dəfə Saqa elinin adı m.ö. VI əsrin 

əvvəlində (593-cü ildə) Tövratda çəkilir. Artıq bu çağlarda saqa 

boylarının bir hissəsi Azərbaycandan çıxıb Azov yaxasına 

qayıtmış, sonra orada böyük Saqa dövləti qurmuşdular. Oradakı 

elbəylər Qonur, Savlı, Ata kimi türk adları daşıyırdı. Üzərində 90 

yaşında Makedoniyalı  İsgəndərin atası ilə döyüşdə ölmüş saqa 

elbəyi Atanın (m.ö. III əsr) adı  və  rəsmi olan bu sikkə  də elmə 

bəllidir.  

Saqa (skit) adı altında müxtəlif xalqlar vardı, lakin 

Azərbaycanda dövlət quran saqa boyu oğuz türkləri idi, çünki 

antik çağ yazarlarının qələmə aldığı elbəyi saqaların (царские 

скифы) soy şəcərəsində  və mifologiyasında keçən adlar oğuz 

türkcəsində olub, sonrakı Oğuznamələrdə təkrar olunur. 

İki əsrdən sonra Saqa elinin (dövlətinin) yerində alpan/aran 

adlı türk boylarının qurduğu Alban (Aran) dövlətinin tərkibində 

həmin saqa boylarından qalanlar da vardı. Alban çağında 

Sakasena bölgəsi onların adı ilə bağlı idi. Şəki, Şaqan, Pir-Saqat 

və çoxlu Sahatlı yer adları həmin atlı saqa boylarından qalmadır. 

Beləliklə, m.ö. VII əsrdə Quzey Azərbaycanda 

hakimiyyətdə olan saqa (oğuz) boyları buradakı xalçaçılıq 

sənətinin və xalçalar üzərində yabanı heyvanların stilizə olunmuş 

saqa boylarına məxsus “an üslubu” (звериный стиль) gələnəyinin 

inkişafına təkan vermişdir. Bu baxımdan, Altayda ölən saqa 

elbəyinin dəfnində istifadə edilən Pazırıq xalısının m.ö. V əsrdə 

Qarabağda toxunduğunu irəli sürən xalçaşünaslar haqlıdır. Lakin 

bəzi alman alimlərinin bu xalını Qarabağ ermənilərinə aid 

olduğunu yazması isə acı gülüş doğurur. Elmdən və gerçək 

durumdan çox uzaq olan bu yanlış fikrə  aşağıda qayıdacağıq, 

hələlik xalının əsas atributlarına baxaq: 

1. Toxunma üsulu. Xalının zahiri görünüşü ilməkli-xovlu 

xalçalara bənzədiyi üçün əvvəllər güman edilirdi ki, gördes ilməyi 

(güllabi ilmə) üsulunda toxunmuşdur. Doğrudur, bu üsuldan 

Quba, Qarabağ və Şirvan xalçalarında geniş istifadə olunur, lakin 

Pazırıq xalısının sonrakı  tədqiqi (K. Erdmann, F. Tekçe və b.) 

göstərdi ki, o, bukle (Noppen) üsulunda toxunmuş xovsuz xalıdır. 

---