Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 287

törəni üçün hazırlanmışdır.  

Keçmişdə atın sahibi öləndə onun yəhərini bir neçə gün 

tərsinə qoyardılar ki, adamın ruhu qayıdıb evdəkilərə  xətər 

toxundurmasın. Bu inancla bağlı “Yəhərin tərsə çevrilsin!” qarğışı 

da yaranmışdır. Bu baxımdan, xalıda maralların hərəkətinə  tərs 

istiqamətdə atların düzümü də yas törəninin simvolik göstəricisinə 

çevrilir. 

c)  Ən qədim çağlardan prototürklər yazın (yeni ilin) 

gəlməsini və payızın düşməsini qoç və maral timsalında 

simvollaşdırmış  və sonralar bir sıra türk boyları onların  şəkilini 

soy-boy damğası kimi istifadə etmişlər. Bu boyların təsviri 

sənətində yazın gəlməsi yeni qoç və ya maralın doğulması, 

payızda soyuqların düşməsi isə onların yırtıcı heyvan tərəfindən 

parçalanması kimi verilmişdir. Saqa rəsmlərindəki an üslubunun 

əsasını təşkil edən də bu motivlərdir.  

d) Xalının ən kənar şöbəsi olan zolaqda və 24 iç xana ilə 24 

maral arasındakı zolaqda yerləşən qrifonlar saqa an üslubunda 

gördüyümüz dördayaqlı heyvan bədənli, quş başlı və quş qanadlı 

yırtıcı heyvan şəklində verilmişdir. Lakin burada qrifon maralı və 

ya qoçu parçalayan pozada deyil, yalqız durumda verilmişdir. 

Qanadlarını  və quyruğunu yuxarı qaldırıb geriyə baxan bu 

qrifonların da hərəkətində gərginlik yox, bir durğunluq var. Olsun 

ki, bu kiçik ölçülü qrifonların  ən kənar zolaqda kiçik haşiyələr 

içində  hərəkətsiz durumda verilməsi payıza hələ çox vaxt 

qaldığını əks etdirir. 

Beləliklə, Pazırıq xalısında eyni istiqamətdə düzülüb sakit 

otlayan marallar burada həyat (yaşam) simvoludur. Maralların 

sayının da simvolik anlamı vardır. Belə ki, burada verilən 24 

maral Mete çağında hunların və Oğuznamələrdə oğuzların bəlli 24 

boyunu əks etdirir. Xalının simvolik “dilində” yaşam simvolu olan 

maralın sayı ilə (24) xalının orta bölümündə nilufər gülü (hun 

gülü) naxışı ilə yer alan 24 saqa-oğuz boyuna və  Dədə Qorqud 

eposunda “24 sancaq bəyi” deyimi ilə xatırlanan boy başçılarına 

sanki “baş sağlığı” verilib, onlara yeni yaşam arzulanır. 

Saqa an üslubunda adətən heyvanlar dinamik və  gərgin 

hərəkətli pozada verilir. Bu xalıdakı at və maralların hərəkətində 

---