Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 288

isə  gərginlik yox, bütöv kompozisiyaya uyğun bir həzin sakitlik 

və yas ovqatı vardır. Məhz bu fərqi duya bilməyən bəzi yazarlar 

yanlış olaraq, buradakı  təsvirin saqalara yad olduğunu 

söyləmişlər. 

5. Toxunma yeri. Qarabağ  qədimdən xalça sənətinin 

mərkəzlərindən idi və bu gələnək günümüzə  qədər davam 

etmişdir. X əsrdə  əl-Müqəddəsi yazırdı ki, “misli olmayan” 

xalçalar Qarabağda toxunub Bərdə bazarında satılır. Yuxarıda 

verilən müqayisələr göstərir ki, m.ö. V əsrdə Altayda saqa 

elbəyinin yas törəni üçün Azərbaycandan göndərilmiş “saqa-oğuz 

xalısı” sonrakı Qarabağın bir hissəsini (o cümlədən Bərdəni) içinə 

alan o çağın Sakasena bölgəsində yaşayan saqalar tərəfindən 

toxunmuşdur.  

Beləliklə, istifadə olunmuş  rənglərdən tutmuş, toxunma 

üsuluna, naxış və simvollara qədər Qarabağ, o cümlədən türkmən 

xalçaları ilə genetik və tipoloji bənzərliyi ilə ortada olan bu 

əvəzsiz sənət  əsəri saqa-oğuz xalısıdır. Bəs, bu xalının erməni 

(hay) xalqına mənsub olduğunu söyləyənlər hansı elmi-tarixi 

faktlara əsaslanır? 

Vaxtilə xalı ticarəti ilə  məşğul olmuş  məşhur xalçaşünas 

alman alimi Ulrix Şürman “Pazırıq, mənşəyi və yozumu” adlı 

kitabında Pazırıq kurqanının m.ö. V əsrdə  qərbdən Çinə  qədər 

uzanan ipək yoluna və ucsuz-bucaqsız bozqırlara nəzarət edən 

önəmli bir saqa (skit) kralına aid olduğunu qeyd edir. O, yas törəni 

üçün toxunmuş Qafqaz mənşəli xalıdakı  səkkiz guşəli naxışın 

araba təkəri olduğunu basırıqdakı arabanın qalıqları ilə bağlayır. 

Xalının türkmənlərə deyil, ermənilərə aid olduğunu yazan, lakin 

qədim tarixdən elementar bilgisi olmayan bu yazara görə, guya bu 

sənət  əsəri ona görə türkmən xalısı ola bilməz ki, o çağlarda 

Altaydan bu yana türklər yox imiş, ermənilər isə Qafqaz 

dağlarının güney ətəyindən tutmuş ta Assurun quzey sınırına 

qədər böyük bir ərazidə yaşayırmış. Yazar kitabını bu son cümlə 

ilə bitirir: “Dəfn mərasimi üçün toxunmuş Pazırıq xalısı bütün 

əlamətlərinə (?) görə erməni sənətinin bir şedevr əsəridir”. 

Tarixdən bəllidir ki, Van gölü yaxınlığında m.ö. V əsrdə 

Ermən (Armeniya) bölgəsi Urartu çağından qalan və öncə Mada, 

---